Jan Stanisław Bystroń

Nauka i edukacja

Jan Stanisław Bystroń, urodzony 20 października 1892 roku w Krakowie, a zmarły 18 listopada 1964 roku w Warszawie, był wybitnym polskim etnografem oraz socjologiem. Jego dorobek naukowy nierozerwalnie wiązał się z najwyższymi ośrodkami akademickimi w Polsce, gdzie pełnił funkcję profesora na uniwersytetach w Poznaniu, Krakowie oraz Warszawie.

Przez swoją karierę naukową, Bystroń zastał uznany jako członek Polskiej Akademii Nauk, co podkreśla jego istotną rolę w rozwijaniu wiedzy w dziedzinach etnografii i socjologii. Jego prace miały duży wpływ na kształtowanie się polskiej myśli społecznej oraz badania nad kulturą i obyczajowością społeczeństwa.

Życiorys

Jan Stanisław Bystroń był synem uznanego językoznawcy Jana oraz Marii z Cinciałów. W jego rodzinie znalazł się także prawnuk Andrzeja Cinciały, etnografa i aktywnego działacza społecznego na Śląsku. W 1910 roku, po ukończeniu nauki w krakowskim gimnazjum, zdecydował się na studia filologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym czasie miał zaszczyt uczyć się pod okiem wybitnych wykładowców, wśród których byli m.in. Ignacy Chrzanowski oraz Kazimierz Morawski.

W roku 1914 uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim, broniąc pracę pod tytułem Teoria rzeczywistości społecznej. Równocześnie zdobywał wiedzę etnograficzną w paryskiej Ecole des Hautes Etudes podczas lat 1912-1913. Podczas I wojny światowej, w 1915 roku, w Wiedniu wstąpił w szeregi Polskiego Archiwum Wojennego, pełniąc funkcję członka zarządu.

W 1918 roku uzyskał tytuł docenta etnologii, opierając się na pracy Zwyczaje żniwiarskie w Polsce. W latach 1919-1925 zajmował stanowisko dyrektora Instytutu Etnologii Uniwersytetu Poznańskiego, prowadząc katedrę etnologii i folkloru, gdzie był profesorem nadzwyczajnym. W 1925 roku przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie objął stanowisko profesora zwyczajnego i kierownika Katedry Etnologii i Socjologii. Od 1934 prowadził wykłady na Uniwersytecie Warszawskim, jednocześnie kierując Katedrą Socjologii aż do roku 1948.

W latach 1934-1936 pełnił funkcję kierownika Departamentu Szkolnictwa Wyższego w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Był również sekretarzem Komisji Etnograficznej PAU w okresie 1926-1932. Jego życie prywatne zmieniło się w 1931 roku, kiedy ożenił się z Jadwigą Misiakowską.

W trakcie II wojny światowej był przez kilka miesięcy więziony na Pawiaku; mimo trudnych warunków, aktywnie uczestniczył w tajnym nauczaniu. W ostatnich latach życia zmagał się z poważnymi problemami zdrowotnymi, w tym z załamaniami nerwowymi, mając na uwadze utratę swojego syna oraz cierpienia związane z chorobą żony. Oficjalnie przeszedł na emeryturę zaledwie rok przed swoją śmiercią. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie, w kwaterze 4-6-1.

Zainteresowania naukowe

W swoich badaniach Jan Stanisław Bystroń koncentrował się na kulturze polskiej, folklorze oraz twórczości ludowej. Zastanawiając się nad właściwym podejściem do etnograficznych dociekań, uważał, że tego typu prace powinno się prowadzić w ograniczonym czasie i miejscu.

W swojej publikacji zatytułowanej Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926) szczegółowo określił swoje zagadnienia etnografii, jej relacje do innych nauk oraz zaprezentował systematykę dotyczącą różnorodnych grup zawodowych i etnicznych. Analizując twórczość literacką z okresu staropolskiego, przedstawił szczegółowy obraz życia społecznego, rodzinnego, politycznego i wojskowego w Polsce z wieków XVI, XVII oraz XVIII w dziele Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII (1933, dwa tomy).

Bystroń zajmował się także koncepcjami socjologii polskiej aż do początków XX wieku. Co istotne, jako pierwszy w Polsce uznał komizm za zjawisko socjologiczne. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku prowadził badania dotyczące polskich śladów w Algierii oraz na Bliskim Wschodzie, co zaowocowało publikacją Polacy w Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie 1141–1914 (1930).

W kontekście korzystania z dorobku Jana Bystronia warto wspomnieć, że w pracach nad Encyklopedią staropolską (1937–1939) nawiązał do jego osiągnięć Aleksander Brückner. Bystroń był również aktywnym encyklopedystą; znalazł się w gronie 180 edytorów pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego, publikowanej w latach 1926–1928, gdzie przygotował hasła dotyczące kultury oraz obyczajów polskich.

Materiały archiwalne związane z pracą Jana Bystronia przechowywane są w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-104.

Członkostwo polskich towarzystw i akademii naukowych

Jan Stanisław Bystroń, jako wybitny przedstawiciel polskiej nauki, aktywnie uczestniczył w wielu towarzystwach i akademiach naukowych. Jego wkład i zaangażowanie zostały dostrzeżone i docenione w różnych instytucjach:

  • członkostwo w Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) w 1933 roku jako członek korespondent,
  • wstąpienie do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w 1945 roku jako członek zwyczajny,
  • w 1952 roku otrzymanie tytularnego członkostwa w Polskiej Akademii Nauk (PAN),
  • członkostwo-korespondent w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk od 1920 roku, które przekształcił na członkostwo zwyczajne w 1947 roku,
  • aktywny udział w Towarzystwie Naukowym we Lwowie od 1931 roku.

Jego różnorodne zaangażowanie w te instytucje świadczy o jego znaczącej roli w rozwoju polskiej nauki oraz kultury.

Publikacje

Jan Stanisław Bystroń, wybitny polski socjolog i etnograf, jest autorem wielu istotnych prac, które miały znaczący wpływ na rozwój socjologii i etnografii w Polsce. Poniżej przedstawiamy niektóre z jego kluczowych publikacji:

  • – O istocie życia społecznego (1915),
  • – Pojęcie narodu w socjologii polskiej (1916),
  • – Słowiańskie obrzędy rolnicze (1916),
  • – Słowiańskie obrzędy rodzinne (1916),
  • – Rozwój problemu socjologicznego w nauce polskiej (1917),
  • – Artyzm pieśni ludowej (1921),
  • – Wyobraźnia artystyczna B. Prusa (1922),
  • – Pieśni ludu polskiego (1925),
  • – Historia w pieśni ludu polskiego (1925),
  • – Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926),
  • – Pieśni ludowe z polskiego Śląska (1927–1938, z Józefem Ligęzą i Stefanem Marianem Stoińskim),
  • – Bibliografia etnografii polskiej (1929),
  • – Socjologia wychowania (1931),
  • – Socjologia. Wstęp informacyjny i bibliograficzny (1931),
  • – Przysłowia polskie (1933),
  • – Szkoła jako zjawisko społeczne (1934),
  • – Megalomania narodowa (1935),
  • – Nazwiska Polskie (1936),
  • – Księga imion w Polsce używanych (1938),
  • – Łańcuch szczęścia i inne ciekawostki (1938),
  • – Publiczność literacka (1938),
  • – Komizm (1939),
  • – Paryż (1939),
  • – Etnografia Polski (1947),
  • – Socjologia (1947),
  • – Warszawa (1949).

Odznaczenia

Jan Stanisław Bystroń otrzymał szereg zaszczytnych odznaczeń, które podkreślają jego wkład w życie naukowe i społeczne.

  • Medal Niepodległości, przyznany 17 września 1932,
  • Złoty Wawrzyn Akademicki, otrzymany 5 listopada 1938.

Oceń: Jan Stanisław Bystroń

★★★★★
Średnia ocena:4.49 Liczba ocen:14