Ryszard Gradziński

---

Życiorys

Ryszard Gradziński urodził się jako syn Adama Gradzińskiego, który w latach 1902-1944 pełnił rolę lekarza oraz autora wielu prac naukowych z zakresu neurologii, oraz Michaliny, również lekarki, żyjącej od 1896 do 1978 roku. W 1947 roku kończył IV Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Krakowie. Następnie, w 1951 roku, uzyskał dyplom na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskał tytuł magistra geologii.

Już podczas studiów, w roku 1950, związał się zawodowo z Zakładem Geologii UJ, pod kierownictwem prof. Mariana Książkiewicza, jako młodszy asystent. Po przeniesieniu jednostki do Akademii Górniczo-Hutniczej 10 września 1951 roku, rozpoczął pracę w Zakładzie Geologii Fizycznej, a w 1952 objął tam stanowisko asystenta, a rok później starszego asystenta. 9 stycznia 1957 roku, po likwidacji Zakładu Geologii Fizycznej AGH, przeniósł się do nowo powstałej Katedry Geologii na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W 1963 roku, na podstawie rozprawy pt. „Rozwój podziemnych form krasowych w wapieniach górnej jury w południowej części Wyżyny Krakowskiej”, uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych w dziedzinie geologii. Tekst ten opublikowany został w „Rocznika Polskiego Towarzystwa Geologicznego”. W tym samym roku awansował na adiunkta w Katedrze Geologii UJ, a w 1968 roku obronił doktorat habilitowany. W 1977 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1987 – profesora zwyczajnego.

Od 1970 do 2004 roku pracował w Zakładzie, który z czasem przekształcił się w Instytut Nauk Geologicznych PAN. W okresach 1970-1975 oraz 1992-1993 pełnił funkcję kierownika Zespołu Pracowni w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN, a w latach 1999-2003 był przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu. Działał także w Radzie Naukowej Instytutu Nauk Geologicznych UJ, będąc inicjatorem oraz pierwszym kierownikiem wspólnego studium doktoranckiego Instytutów Nauk Geologicznych PAN i UJ, oraz promotorem ośmiu prac doktorskich.

W swojej karierze, uczestniczył w licznych komitetach naukowych oraz komisjach PAN, m.in. przez cztery kadencje kierował Komitetem Nauk Geologicznych PAN od 1984 do 1995 roku. Dodatkowo przewodniczył Komitetom Narodowym, które zajmowały się współpracą z Międzynarodową Unią Nauk Geologicznych oraz z Międzynarodowym Programem Korelacji Geologicznej. W latach 2003-2010 przewodniczył Komisji Nagród Wydziału VII Nauk o Ziemi i Nauk Górniczych PAN.

Ryszard Gradziński był także członkiem wielu rad naukowych, w tym przewodniczącym Rady Naukowej Muzeum Ziemi PAN w Warszawie oraz członkiem Rady Naukowej Państwowego Instytutu Geologicznego. Od 1991 do 1997 roku był członkiem Komitetu Badań Naukowych oraz Komisji Badań Podstawowych, uczestnicząc w tworzeniu struktury naukowej w Polsce.

W 1989 roku, Ryszard Gradziński został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a 17 listopada 1990 roku wybrany członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. W 1998 roku został członkiem rzeczywistym PAN. Pełnił także ważne funkcje w Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych oraz w Radzie Naukowej Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie.

W latach 1978-1980 był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Geologicznego, a przez wiele lat zasiadał w Zarządzie Głównym tego stowarzyszenia. W latach 1992-1996 przewodniczył Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody w województwie krakowskim. Uczestniczył także w badaniach w Ojcowskim Parku Narodowym.

Ponadto, jego pasje obejmowały paleontologię, a w latach 60. brał udział w polsko-mongolskich wyprawach paleontologicznych na Pustynię Gobi. Jego badania wykazały, że kontynentalne formacje w tym regionie są osadami aluwialnymi. Jego najważniejsze wyniki badawcze zostały opisane w publikacjach naukowych, takich jak „Upper Cretaceous Djadokhta, Barun Goyot and Nemegt formations of Mongolia” oraz „Dinosaur- and mammal-bearing aeolian and associated deposits of the Upper Cretaceous in the Gobi Desert”.

Gradziński brał również udział w antarktycznych wyprawach, podczas których przeprowadzał badania sedymentologiczne. Współzałożył Klub Grotołazów oraz redagował pierwsze polskie czasopismo dotyczące jaskiniarstwa pt. „Grotołaz”. Jego działalność obejmowała także przynależność do Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika oraz Komisji Taternictwa Jaskiniowego.

Poza Polską, prowadził badania w jaskiniach Słowacji, Bułgarii, Francji i Meksyku. Na Kubie odkrył nowych 21 km korytarzy jaskiniowych, co stanowiło istotny wkład w badania paleontologiczne. Ostatecznie, 9 stycznia 2015 roku, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, a także w cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty.

Badania naukowe i publikacje

Ryszard Gradziński był autorem lub współautorem ponad 150 prac naukowych, które ukazały się w prestiżowych czasopismach zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Wśród nich można wymienić m.in. „Acta Geologica Polonica”, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego/Annales Societatis Geologorum Poloniae”, „Bulletin of the Polish Academy of Sciences” oraz „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. Ponadto jego prace były publikowane w takich periodykach jak „Folia Geographica–Physica”, „Geological Magazine”, „Journal of Environmental Radioactivity”, „Kras i Speleologia”, „Materiały archeologiczne” czy „Palaeontologia Polonica”.

Tematyka jego badań koncentrowała się na środowisku sedymentacji kopalnych osadów clastycznych, zwłaszcza dotyczących karbonu Górnego Śląska, triasu Gór Świętokrzyskich oraz paleogenu Antarktyki. Dodatkowo zajmował się budową geologiczną okolicy Krakowa, a także zmianami w środowisku krasowym oraz współczesnymi procesami sedymentacji rzecznych.

Wyniki jego badań nad węglonośnymi osadami Zagłębia Górnośląskiego ujawniły, że znaczna część tamtejszej sukcesji węglonośnej powstała w systemach fluwialnych. Gradziński dowiódł także, że czynniki śródbasenowe miały znaczący wpływ na cykliczność tych osadów. Jego hipotezy dotyczące pogrzebania pni drzewiastych roślin karbońskich oraz ich związku z procesami sedymentacyjnymi również dowodzą jego wszechstronnej wiedzy oraz unikalnych metod badawczych (1986).

Współpraca Gradzińskiego z zespołem doprowadziła do przeprowadzenia badań delty jeziornej typu gilbertowskiego, a także realizacji projektu badawczego w regionie górnej Narwi, znanego ze zatorfionych odcinków rzek. Wyniki jego pracy przyczyniły się do zrozumienia procesów geologicznych na tym obszarze.

Omawiając jego osiągnięcia, warto wspomnieć o odkryciu trzeciorzędowych utworów typu caliche oraz wyjaśnieniu genezy polji wewnętrznych w kontekście speleologii. Gradziński wraz z A. Radomskim jako pierwsi na świecie opisali dwa typy pizoidów jaskiniowych z różnymi strukturami wewnętrznymi i genezą.

Do jego najważniejszych prac naukowych należą:

• Pisoliths from Cuban caves (współautor A. Radomski), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego”, 37, 1967,
• Sedimentation of dinosaur-bearing Upper Cretaceous deposits of the Nemegt Basin, Gobi Desert, Mongolia, „Palaeontologia Polonica”, 21, 1970,
• The Tumlin Sandstone (Holy Cross Mts., Central Poland): Lower Triassic deposits of aeolian dunes and interdune areas (współautorzy: J. Gągol, A. Ślączka), „Acta Geologica Polonica”, 29, 1979,
• Vegetation-controlled modern anastomosing system of the Upper Narew River (NE Poland) and its sediments (współautorstwo), „Sedimentary Geology”, 157, 2003.

Gradziński był również współautorem pierwszego polskiego monograficznego podręcznika z zakresu sedymentologii „Sedymentologia” (1967) oraz „Zarys sedymentologii” (1986). W jego dorobku znajdują się także wybrane książki, takie jak:

• „Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa” (1960),
• „W jaskiniach Kuby” (1967),
• „Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa” (1972),
• „Przyroda” (współautorzy Michał Gradziński, Stefan Michalik), Kraków: 1994,
• „Narew – rzeka anastomozująca”, Kurowo: 2001, 2004.

W latach 1987-2003 był zastępcą redaktora naczelnego „Studia Geologica Polonica”, a wcześniej redaktorem naczelnym „Annales Societatis Geologorum Poloniae”. Jego wkład w rozwój speleologii oraz geologii został również odzwierciedlony w organizacji wystaw, takich jak stała ekspozycja w Muzeum Geologicznym Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie oraz dział geologiczny w Muzeum Tatrzańskiego Parku Narodowego w Zakopanem.

Jego zaangażowanie zaowocowało również stworzeniem dwóch rezerwatów geologicznych: Bonarka i Zimny Dół, które mają na celu ochronę cennych obszarów geologicznych.

Ordery, odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Ryszard Gradziński był osobą odznaczoną wieloma nagrodami i wyróżnieniami, które doceniały jego wkład w rozwój polskiej geologii oraz alpinizmu. W 1987 roku otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a w 1981 roku został uhonorowany Złotą Odznaką Zasłużony dla polskiej geologii.

Dnia 15 maja 1964 roku przyznano mu prestiżową Nagrodę im. Ludwika Zejsznera, przyznaną przez Polskie Towarzystwo Geologiczne za jego rozprawę doktorską zatytułowaną „Rozwój podziemnych form krasowych w wapieniach górnej jury w południowej części Wyżyny Krakowskiej” (przyznana za rok 1962). Ponadto, był laureatem Zespołowej Nagrody I Stopnia Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego w latach 1978 oraz 1987, a także Indywidualnej Nagrody Sekretarza Naukowego PAN w 1984 roku.

W 2003 roku Ryszard Gradziński otrzymał Medal 100-lecia polskiego alpinizmu, przyznany przez Polski Związek Alpinizmu, jako wyraz uznania dla osób wybitnie zasłużonych w tej dziedzinie sportu.

Był członkiem honorowym takich instytucji jak: Polskie Towarzystwo Geologiczne (od 1986 roku), Polski Związek Alpinizmu (od 1983 roku), Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika (od 2001 roku) oraz towarzystwa Slovenská speleologická spoločnosť (od 2006 roku).

Na jego cześć nazwano kopalną sporęEndoculeospora gradzinskii, co jest wyrazem uznania dla jego wkładu w badania geologiczne. Ryszard Gradziński był żonaty z Ireną Gradzińską (1933–1998), która była historykiem sztuki. Mieli razem jednego syna, geologa, Michała Gradzińskiego.

---

Oceń: Ryszard Gradziński

---