Jerzy Nowosielski

---

Życiorys

Jerzy Nowosielski przyszedł na świat w Krakowie, w rodzinie o różnorodnych korzeniach. Jego ojciec był Łemkiem obrządku greckokatolickiego, który pochodził z Odrzechowej, natomiast matka, Anna Harnlender, była Polką z niemieckimi przodkami, którzy przybyli do Polski w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej.

W 1940 roku rozpoczął naukę w Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau pod okiem profesora Stanisława Kamockiego. W latach 1942-1943 studia ikonopisarstwa odbył w Ławrze Uniowskiej św. Jana Chrzciciela, która znajdowała się niedaleko Lwowa. Po powrocie do Krakowa, dołączył do kręgu artystycznego, który później przekształcił się w Grupę Krakowską. W latach 1945–1947, kształcąc się na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, studiował pod okiem profesora Eugeniusza Eibischa. Działał w kręgu sztuki nowoczesnej, wystawiając swoje prace na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948), gdzie prezentował obrazy oparte na abstrakcji geometrycznej.

Na początku swojej kariery artystycznej Nowosielski był asystentem Tadeusza Kantora, jednocześnie pozostając pod silnym wpływem Tadeusza Brzozowskiego. W czasach socrealizmu skupił się na tworzeniu sztuki sakralnej oraz projektowaniu scenografii. W 1950 roku, razem z żoną Zofią, osiedlił się w Łodzi pod adresem ul. Narutowicza 113. Jego żona pracowała jako scenograf w Teatrze Lalek Arlekin, a on zajął się rolą kierownika artystycznego w Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Jako przykład jego twórczości może posłużyć postać Miś Łazęga, dla której stworzył lalki oraz scenografię w 1952 roku. W Łodzi nawiązał również bliską współpracę z Teresą Tyszkiewicz oraz Stanisławem Fijałkowskim.

W 1957 roku Nowosielski rozpoczął pracę jako wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, gdzie najpierw prowadził zajęcia w pracowni projektowania tkanin dekoracyjnych, a później w pracowni malarstwa. W tym okresie związał się również z łódzką grupą artystyczną „Piąte Koło”. Tematyka łódzka pojawia się w jego pracach, zwłaszcza w serii obrazów nazwanej „Pejzaż łódzki”. Artysta często nazywał łódzkie fabryki „łódzkim gotykiem”.

W 1955 roku zorganizował swoją pierwszą wystawę, a wkrótce potem reprezentował Polskę na biennale w Wenecji (1956) oraz w São Paulo (1959). We wrześniu 1962 roku Nowosielski wraz z żoną opuścił Łódź, wracając do Krakowa.

Od 1976 roku pełnił rolę profesora na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Grupy Młodych Plastyków i Grupy Krakowskiej. W 1996 roku, wspólnie z żoną Zofią, powołał do życia Fundację Nowosielskich, której celem jest wspieranie wybitnych osiągnięć kultury polskiej poprzez przyznawanie stypendiów oraz dorocznych nagród.

Po nabożeństwie w cerkwi Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny 26 lutego 2011 roku został pochowany w obrządku prawosławnym w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera: LXIXPASB, rząd: 1, miejsce: 12). Jego nagrobek jest stylizowany na drewniany krzyż prawosławny.

Twórczość

Od najmłodszych lat artysta był głęboko zainteresowany liturgią wschodnią, w której został wychowany. Początkowo jako grekokatolik, z czasem przeszedł na prawosławie. Jego twórczość obejmowała pisanie ikon, które były połączeniem metafizycznych kompozycji figuralnych oraz pejzaży, a formy malarskie obwodził wyrazistym konturem.

Jerzy Nowosielski tworzył także monumentalne dekoracje ścienne w rozmaitych świątyniach. Do jego istotnych dzieł należą m.in.: zdobienia w kościele w Lourdes, kościele Ducha Świętego w Tychach, a także w kościele Niepokalanego Poczęcia NMP na Azorach w Krakowie. Jego prace można również zobaczyć w dolnej cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie, cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gródku, jak również w cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie.

W dalszym ciągu Nowosielski zasłynął dzięki swojemu wkładowi w kościele Opatrzności Bożej w Warszawie (Wesołej), a także w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego na warszawskich Jelonkach oraz w cerkwi w Hajnówce. Warto podkreślić, że za swoje prace w cerkwiach i kościołach często nie żądał wynagrodzenia, tłumacząc, że jako profesor Akademii Sztuk Pięknych otrzymuje wystarczające wsparcie finansowe.

Jerzy Nowosielski jest również autorem ikonostaz oraz malowideł zdobiących wiele świątyń, takich jak greckokatolicka katedra św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu oraz cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim. Zaprojektował także kaplicę w Domu Rekolekcyjnym w Warszawie (Wesołej) oraz w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie, gdzie modlą się alumni greckokatoliccy. W Krakowie artysta wyznaczył swoją obecność poprzez projekt i realizację kaplicy greckokatolickiej świętych Borysa i Gleba w budynku Kapituły Metropolitalnej przy ul. Kanoniczej.

Wśród jego prac znalazły się również malowidła na nagrobku ks. Jerzego Klingera na cmentarzu prawosławnym w Warszawie. W Białym Borze Jerzy Nowosielski zrealizował niewielką cerkiew greckokatolicką, dla której zaprojektował zarówno architekturę, jak i wystrój malarski oraz wyposażenie wnętrza.

Ostatnią, choć niedokończoną pracą artysty był krucyfiks, który powstawał w kościele św. Dominika na warszawskim Służewie. Oprócz malarstwa praktycznego, Nowosielski był również autorem prac teoretycznych dotyczących ikony i malarstwa. Warto wymienić tu tytuły, takie jak:

• Wokół ikony. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim (1985),
• Inność prawosławia (1991).

Odznaczenia, tytuły, wyróżnienia

Jerzy Nowosielski, znany polski artysta, otrzymał szereg prestiżowych nagród i odznaczeń, które potwierdzają jego niezwykły wkład w kulturę i sztukę. Wśród jego osiągnięć znajdują się:

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 7 stycznia 1998 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany w 1993 roku,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany w 2008 roku,
• Tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, nadany w roku 2000,
• Nagroda im. Jerzmanowskich, otrzymana w 2010 roku,
• Nagroda Totus w kategorii „Osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej”, przyznana w 2000 roku,
• Nagroda Miasta Krakowa, którą otrzymał w latach 1987 oraz 1996,
• Nagroda im. Jana Cybisa, przyznana w 1988 roku,
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, którą uzyskał 22 lipca 1973 roku,
• Wspólne wyróżnienie, nagroda „Polska. Ikony architektury” przyznana mu wraz z Bogdanem Kotarbą za projekt Cerkwi Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy w Białym Borze w 2006 roku.

Te osiągnięcia dowodzą nie tylko talentu artysty, ale również jego oddania dla kultury narodowej.

Upamiętnienie

W maju 2012 roku w Pałacu Prezydenckim w Warszawie miała miejsce inauguracja Salę Jerzego Nowosielskiego, która stała się przestrzenią do wystawienia dziesięciu wybitnych dzieł tego artysty.

W dniu 22 lipca 2022 roku, uchwałą Sejmu RP IX kadencji, podjęto decyzję o ogłoszeniu roku 2023 Rokiem Jerzego Nowosielskiego.

Wydarzeniu temu towarzyszyło specjalne wydanie „Kroniki Sejmowej”, które poświęcone było patronowi tego roku.

Włamanie i kradzież zbiorów

W dniu 22 lutego 2011 roku, w atmosferze żalu po śmierci wybitnego artysty, Jerzego Nowosielskiego, miała miejsce przestępcza akcja. Policja ustaliła, że dwa dni po jego odejściu, w nocy z 22 na 23 lutego, doszło do włamania do jego mieszkania, co wstrząsnęło środowiskiem artystycznym.

W wyniku tego zdarzenia, z mieszkania Nowosielskiego zniknęło dziesięć cennych dzieł jego autorstwa. Oprócz malowideł, skradziono także dwie ikony o nieznanym pochodzeniu, dwie reprodukcje, a także szereg pamiątek związanych z artystą. Na liście skradzionych przedmiotów znalazły się również dwa zegary oraz suma 230 zł.

5 marca 2011 roku, rzecznik małopolskiej policji ogłosił pomyślne wieści – udało się odzyskać skradzione obrazy. 8 marca 2011 roku, po intensywnych poszukiwaniach, dzieła i inne odzyskane przedmioty trafiły do Fundacji Nowosielskich. Na jej czele stoi Andrzej Starmach, długoletni przyjaciel oraz opiekun artysty, co podkreśla znaczenie tej instytucji w zachowaniu dziedzictwa nowosielskiego dla przyszłych pokoleń.

Zniszczenie polichromii w Olszynach

W sierpniu i we wrześniu 2015 roku miało miejsce znaczne zniszczenie dzieła Jerzego Nowosielskiego. Polichromia, datowana na lata 1956-1957, niezaprzeczalnie stanowiła istotny element sklepień oraz ściany ołtarzowej w kaplicy kościoła parafialnego w Olszynach, które znajduje się pod Wojniczem.

Na prośbę proboszcza, księdza Jakuba Rozuma, malowanie polichromii zostało całkowicie podporządkowane wizji amatora sztuki z Żegociny. W wyniku tej decyzji nie tylko przemalowano oryginalne fragmenty, ale również dodano do nich złocenia, co w efekcie zmieniło pierwotny charakter dzieła. Dodatkowo twarze postaci zostały uproszczone i upodobnione do stylu malarstwa jarmarcznego, co spotkało się z krytyką.

Warto zaznaczyć, że ta polichromia nie była wpisana do rejestru zabytków, przez co jej ochrona nie była uregulowana. Całe zniszczenie przyczyniło się do alarmu wśród miłośników sztuki oraz specjalistów w dziedzinie konserwacji.

Dopiero w 2017 roku, po nakazie konserwatorskim, stan pierwotny polichromii został przywrócony, co stanowi ważny krok dla zachowania dziedzictwa artystycznego tego miejsca.

---

Oceń: Jerzy Nowosielski

---