Józef Retinger

---

Życiorys

Józef Retinger był synem Marii Krystyny z Czyrniańskich oraz adwokata Józefa Stanisława Retingera, który żył w latach 1848–1897. Rodzina jego dziada, Stanisława, wywodziła się z tradycji żydowskich, które przyjęły chrzest w Tarnowie w 1827 roku. Gdy Józef miał jeszcze niewiele lat, jego ojciec zmarł nagle, co skłoniło Władysława Zamoyskiego do zaopiekowania się chłopcem. Zapewnił mu wszechstronne wykształcenie, które rozpoczął w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. Następnie, bez przyzwolenia Zamoyskiego, krótko przebywał w nowicjacie jezuickim w Rzymie. Po powrocie do życia świeckiego rozpoczął studia w Paryżu, gdzie uczęszczał zarówno do École libre des sciences politiques, jak i na Sorbonę, uzyskując doktorat z literatury w młodym wieku dwudziestu lat. W stolicy Francji miał zaszczyt poznać takie osobistości jak François Mauriac, André Gide, Maurice Ravel oraz, poprzez Arnolda Bennetta, Josepha Conrada.

W 1911 roku Retinger przeniósł się do Anglii, gdzie kontynuował edukację na London School of Economics. Jego kolejne kroki prowadziły do Monachium. Dzięki wparciu swojego protektora miał możliwość uczęszczania na najlepsze uczelnie i wstępu do arystokratycznych klubów w Paryżu i Londynie, co umożliwiło mu poznanie wielu wybitnych osobistości swojego czasu. Wśród znajomych Józefa Retingera z młodości znajdowały się różne postacie z różnych dziedzin, w tym wojskowi i politycy. Warto tutaj wspomnieć lord Horatio Kitchenera, którzy miał wówczas znaczącą rolę w Afryce; późniejszych premierów Zjednoczonego Królestwa i Francji, Winstona Churchilla oraz Georgesa Clemenceau, czy też pierwszego prezydenta Izraela, Chaim Weizmana.

Kariera polityczna

W momencie wybuchu I wojny światowej Retinger opuścił Kraków i ponownie udał się do Anglii, gdzie włączył się aktywnie w politykę. W 1916 roku, wspólnie z księciem Sykstusem Parmeńskim i markizem Boni de Castellane, podjął próbę wypracowania oddzielnego pokoju między Francją a Austro-Węgrami, jednakże plan nie odniósł sukcesu z powodu interwencji Niemiec. Retinger stał się również aktywnym orędownikiem niepodległej Polski, a jego wpływy pozwoliły na lobbowanie w Paryżu oraz Londynie, a także na wsparcie utworzenia w Francji Błękitnej Armii, dobrze wyposażonej formacji, która odegrała kluczową rolę w obronie Polski przed Armią Czerwoną.

Straszliwe doświadczenia z I wojny światowej spowodowały, że Retinger zaczął rozmyślać nad tym, jak można zapobiec podobnym konfliktom w przyszłości. Wspólnie z angielskim przyjacielem, kapitanem Arthurem „Boy” Capelem, którą to osobą była także miłość Coco Chanel, rozpoczął pisanie książki pod tytułem „Świat na warsztacie”, gdzie zawarł ideę utworzenia rządu światowego, opartego na przewodnictwie Anglii i Francji. Po zakończeniu wojny Retinger z zagranicy angażował się w polską politykę; po zamachu majowym w 1926 roku popierał opozycję, bazującą wokół Frontu Morges, do którego należeli m.in. Ignacy Paderewski, Władysław Sikorski oraz Wincenty Witos.

W 1917 roku, po wywieranym przez Rosję wpływie związanym z jego lobbowaniem na rzecz niepodległości Polski, Retinger został odsunięty od wpływów w Paryżu i musiał udać się do Hiszpanii. Następnie przebywał na Kubie, skąd dotarł do Meksyku, w chwili rewolucji meksykańskiej pełniąc rolę doradcy prezydenta Plutarcha Callesa, oraz nieoficjalnym doradcą działacza związkowego, Luisa Moronesa. W międzyczasie odwiedził Waszyngton, gdzie uzyskał obywatelstwo odrodzonej Polski i odbył krótki pobyt w kraju.

Pisarz

Retinger był również autorem licznych prac z zakresu polityki i historii, z których kilka zostało opublikowanych w formie książek, na przykład „Polacy w cywilizacjach świata do końca wieku XIX”, która miała premierę w 1938 roku. Regularnie pisał artykuły i felietony do różnych czasopism, takich jak Wiadomości Literackie, gdzie publikował teksty pod tytułem „Historja i polityka”.

Druga wojna światowa

W czasie II wojny światowej, po upadku Francji, Retinger zdołał ewakuować się specjalnym samolotem do Wielkiej Brytanii z generałem Sikorskim, któremu towarzyszył jako doradca. Utrzymywał bliskie relacje z wieloma wpływowymi politykami w Wielkiej Brytanii, takimi jak Anthony Eden. Przez całe życie był oskarżany o współpracę z różnymi wywiadami, w tym sowieckim, brytyjskim, amerykańskim oraz Watykanu. Norman Davies sugerował, że Retinger miał wprowadzić do brytyjskiego wywiadu Josepha Conrada.

Współpraca Retingera z Sikorskim zaczęła się w Francji, gdzie ten ostatni mianował go podsekretarzem stanu przy Radzie Ministrów. Retinger, po ewakuacji premiera Sikorskiego z Francji, został uhonorowany Orderem Virtuti Militari, jednak nie przyjął odznaczenia, a niektórzy spekulowali, że takie wyróżnienie w rzeczywistości nie miało miejsca, wskazując na brak odpowiednich dokumentów. Po niemieckim ataku na ZSRR Retinger odegrał kluczową rolę w zawarciu układu Sikorski-Majski, co pozwoliło na opuszczenie przez ponad 40 tys. polskich żołnierzy oraz 74 tys. cywilów ZSRR do wiosny 1942 roku.

W dniach od 14 sierpnia do 5 września 1941 roku, Retinger pełnił funkcję chargé d’affaires RP przy rządzie ZSRR, będąc pierwszym przedstawicielem dyplomatycznym Polski po wznowieniu stosunków w wyniku układu Sikorski-Majski. Niestety, 4 lipca 1943 roku miała miejsce katastrofa lotnicza, w której zginął premier Sikorski. Retinger towarzyszył mu we wcześniejszych lotach, co doprowadziło do spekulacji dotyczących jego rzekomej roli w tej tragedii.

Po objęciu stanowiska premiera przez Stanisława Mikołajczyka, Retinger stopniowo wycofał się z polskiego rządu. Niedługo później zgłosił się do brytyjskiej agencji wywiadowczej SOE z pomysłem przerzutu go do Polski, by „wyjaśnić viva voce politykę rządu na wygnaniu oraz uzyskać lepszy obraz morale polskiego podziemia”. Premier oraz minister spraw wewnętrznych Władysław Banaczyk wyrazili zgodę na ten plan.

Początkowo Retinger miał zostać przerzucony do Polski w operacji „Wildhorn I”, zaplanowanej na 28 lutego 1944 roku. Ostatecznie, ze względu na opóźnienia, zrealizował przerzut 3/4 kwietnia w operacji „Salamander”. Z uwagi na długie oczekiwanie, został rozpoznany przez mjr dypl. Mariana Utnika, ówczesnego zastępcę szefa Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza.

Retinger jako emisariusz polityczny został zrzucony do kraju z kurierem Tadeuszem Chciukiem ps. Celt, w nocy z 3 na 4 kwietnia 1944 roku, w ramach operacji lotniczej „Salamander”. Jego samolot wystartował z bazą w Brindisi, wiedząc, że ma dotrzeć do Polski. Miał lądować w okolicach Olesina Dużego, gdzie jego obecność była skrupulatnie przygotowana przez oddział Armii Krajowej.

Pobyt Retinger w Polsce przyniósł szereg rozlicznych interakcji z przedstawicielami polskiego podziemia. Mówi się, że miał zademonstrować cechę, jaką była umiejętność zdobywania informacji oraz poprawności w rozmowach z różnymi grupami politycznymi, przez co jego misją mogło być namawianie do stworzenia rządu, który uzyskałby akceptację z jednej strony Moskwy, a z drugiej współprace z Wielką Brytanią.

W rekordach pojawiały się informacje, że w trakcie jego pobytu oddział likwidacyjny Komendy Głównej Armii Krajowej pod kryptonimem 993/W wielokrotnie starał się o jego likwidację, jednakże nie udało się ustalić, kto wydał ten rozkaz. Retinger po wojnie obarczył tym oskarżeniem szefa wywiadu AK, Kazimierza Iranka-Osmeckiego, który jednak kategorycznie zaprzeczył wszelkim oskarżeniom. Możliwe, że Retinger miał nawet zostać otruty, co wpłynęło na jego stan zdrowia, odczuwany do końca życia.

Orędownik zjednoczonej Europy

Po zakończeniu II wojny światowej Retinger zajął się propagowaniem idei zjednoczonej Europy. W ramach debat, jakie odbywały się w gmachu parlamentu w Hadze, zarysowała się koncepcja Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która opierała się na założeniu, że wspólne interesy potencjalnych przeciwników mogą skutecznie eliminować zagrożenia wojną. Retinger regularnie dyskutował swoje idee z politykami i duchownymi, w tym z kardynałem Giovannim Montinim.

Stał się on osobą, która mogła bez przeszkód bywać na Downing Street 10 oraz w Białym Domu. W maju 1954 roku zorganizował spotkanie w Arnhem, które zgromadziło ponad setkę koronowanych głów, prezydentów oraz przedsiębiorców. To wydarzenie zapoczątkowało powstanie nieformalnego stowarzyszenia, znanego jako Grupa Bilderberg, w której Retinger pełnił rolę sekretarza aż do 1960 roku. W 1958 roku był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla, co świadczy o jego wpływowej roli na arenie międzynarodowej.

Śmierć

Józef Retinger zmarł 12 czerwca 1960 roku, a przyczyną jego śmierci był rak płuc. Jego ostatnie chwile życia były naznaczone zmaganiem z tym ciężkim schorzeniem. Po jego odejściu, został pochowany na cmentarzu Nort Sheen, w miejscu, które zapewnia mu wieczny spoczynek. Jego grób znajduje się na działce oznaczonej jako DR 92.

Twórczość

Józef Retinger, znany jako wybitny teoretyk i krytyk literacki, stworzył wiele znaczących dzieł, które miały istotny wpływ na literaturę oraz historię myśli europejskiej. Poniżej przedstawiamy zestawienie niektórych z jego kluczowych publikacji, które ukazały się w różnych latach.

• J.H. Retinger, (1908) Le conte fantastique dans le romantisme français, Genève: Slatkine Reprints, 1973,
• J.H. Retinger, Histoire de la littérature française du romantisme à nos jours, Paris: B. Grasset, 1911,
• Józef H. Retinger, La Pologne et l’Équilibre européen, Paris 1916,
• J.H. Retinger, Morones of Mexico; a history of the labour movement in that country, London: The Labour Pub. Co. Ltd. 1926,
• J.H. Retinger, Tierra mexicana; the history of land and agriculture in ancient and modern Mexico, London: N. Douglas, 1928,
• Dr. J.H. Retinger, Polacy w cywilizacjach zagranicznych, Warszawa, 1934,
• Józef Hieronim Retinger, Polacy w cywilizacjach świata do końca wieku XIX, Światowy Związek Polaków z Zagranicy, Warszawa 1938,
• J.H. Retinger, „Historja i polityka: Nowy czynnik w dyplomacji międzynarodowej”, Wiadomości Literackie, 1938 (50), 4 grudnia 1938,
• J.H. Retinger, „Historja i polityka: Zastój w międzynarodowej działalności Rosji”, Wiadomości Literackie, 1938 (51), 11 grudnia 1938,
• J.H. Retinger, All about Poland: facts, figures, documents, London: Minerva Pub. Co., 1941,
• Joseph Retinger, Conrad and His Contemporaries, London: Minerva, 1941, oraz New York: Roy, 1942,
• Józef H. Retinger, The European Continent?, London, 1946,
• Józef H. Retinger, The Bildenberg Group, Hertfordshire, 1959,
• Joseph Retinger, John Pomian, Memoirs of an Eminence Grise, Sussex University Press, 1972, ISBN 0-85621-002-1,
• J.H. Retinger, Under Polish eyes, Joseph Conrad Society, 1975.

Wszystkie te publikacje odzwierciedlają nie tylko pasję Retingera do literatury, ale także jego głębokie zainteresowanie kwestiami społecznymi, historycznymi i dyplomatycznymi, które były na porządku dziennym w jego czasach. Część z tych prac weszła na stałe do kanonu literatury krytycznej i historycznej, pozostawiając trwały ślad w kulturze europejskiej.

---

Oceń: Józef Retinger

---