Juliusz Osterwa

---

Życiorys

Juliusz Osterwa, syn woźnego krakowskiego magistratu Franciszka Maluszka oraz Katarzyny z Wiśniowskich, akuszerki, musiał stawić czoła wielu trudnościom w swoim życiu. Wcześnie stracił rodziców oraz zmagając się z ubóstwem, nie zdołał ukończyć gimnazjum św. Anny. W 1904 roku, w miesiącu wrześniu, zadebiutował w Teatrze Ludowym znajdującym się przy ul. Krowoderskiej 31 w Krakowie, co miało miejsce 1 października tegoż roku, gdzie wystąpił w roli Jańcia, znanego również jako Jojne Firułkes. Zainspirowany przez swojego szkolnego kolegę Leona Schillera, którego rodzina wspierała Juliusza, zdecydował się przyjąć artystyczny pseudonim, który wywodził się od nazwy szczytu Osterwa w Tatrach, położonym w Słowacji.

W 1905 roku Juliusz został przyjęty do Teatru Miejskiego w Krakowie, gdzie rozwijał swoje umiejętności aktorskie, występując m.in. w kabarecie Zielony Balonik. Jego kariera nabrała rozpędu, kiedy przeniósł się do Poznania, gdzie zdobył znaczącą popularność, debiutując również jako reżyser, wystawiając dzieło „Horsztyński”. Dzięki rodzinie Czartoryskich zyskał dostęp do elitarnych towarzystw ziemiańskich, co otworzyło przed nim drzwi do zagranicznych wojaży.

W latach 1907–1909 działał w Wilnie, a następnie kontynuował swoją działalność w Poznaniu, aż do 1910 roku, kiedy to przeniósł się do Warszawy, gdzie występował na scenach takich jak Teatr Letni, Teatr Nowy, Teatr Polski czy Teatr Rozmaitości. Przełomowym momentem w jego karierze była rola Księcia Reichstadtu w przedstawieniu „Orlątko”. W 1914 roku miał miejsce jego występ w Pradze, gdzie planował także reżyserować, jednak te plany pokrzyżował wybuch I wojny światowej. Jako austriacki poddany, został deportowany do Samary, a w 1916 roku, zaproszony przez Arnolda Szyfmana, został reżyserem w tamtejszym Teatrze Polskim w Moskwie, a później kierował Teatrem Polskim w Kijowie.

Powracając do Warszawy w 1918 roku, nawiązał współpracę z teatrami Małym i Polskim. W 1919 roku, wraz z Mieczysławem Limanowskim, założył pierwszy w Polsce teatr-laboratorium „Reduta”, początkowo działający przy Teatrze Rozmaitości, a od 1921 roku jako samodzielny zespół. „Reduta” działała w Warszawie w latach 1919–1924 oraz 1931–1939, a także w Wilnie i Grodnie od 1925 do 1929 roku, z siedzibą w Teatrze na Pohulance. Jego zespół suksesywnie odwiedzał wiele miast polskich, a 1 kwietnia 1931 roku Juliusza otworzył Instytut Reduty, mieszczący się w podziemiach gmachu na ul. Kopernika 36/40.

Wśród jego licznych osiągnięć warto wymienić adaptacje klasycznych dzieł literackich, takich jak „Kordian”, „Sułkowski”, „Lilla Weneda”, „Uciekła mi przepióreczka” oraz „Książę Niezłomny”. Juliusz Osterwa pełnił rolę dyrektora Teatru Rozmaitości w Warszawie od 1923 do 1925 roku oraz Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie w latach 1932–1935, gdzie gościnnie występował i reżyserował w Teatrze Narodowym w Warszawie.

Po rozpoczęciu II wojny światowej, stracił siedzibę Reduty, która została zniszczona podczas oblężenia Warszawy, a także swoje mieszkanie, co spowodowało, że osiedlił się w Krakowie. Tam przetrwał okres niemieckiej okupacji, współpracując z podziemną katolicką organizacją polityczną, znaną jako Unia, oraz prowadząc lekcje wymowy w krakowskich seminariach duchownych.

Po zakończeniu II wojny światowej podjął współpracę z Teatrem Polskim w Warszawie oraz powrócił do działalności artystycznej w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, w którym był rektorem Państwowej Szkoły Dramatycznej. Po raz ostatni wystąpił w 1946 roku w „Fantazym”, a także zagrał w filmie z 1921 roku pt. „Za winy brata”.

Juliusz Osterwa był mężem aktorki Wandy Osterwiny, z którą wziął ślub w 1912 roku, a także ojcem znanej aktorki Elżbiety Osterwy. Jego drugą małżonką została księżniczka Matylda Maria Sapieha z Siedlisk, córka Pawła Sapiehy i bratanica kardynała Adama Stefana Sapiehy. Mieli razem córkę, Marię.

Juliusz Osterwa został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie, w sektorze SC14-1-3.

Ordery i odznaczenia

Juliusz Osterwa został uhonorowany wieloma prestiżowymi odznaczeniami, które podkreślają jego znaczenie w historii Polski.

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany pośmiertnie, w dniu 12 maja 1947 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 2 maja 1923 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany dwukrotnie: po raz pierwszy 23 czerwca 1927 roku, a następnie 16 stycznia 1946 roku,
• Złoty Wawrzyn Akademicki, przyznany 7 listopada 1936 roku.

Upamiętnienie

Juliusz Osterwa pozostaje w pamięci wielu osób poprzez różne formy upamiętnienia. W szczególności jego imię noszą dwa znaczące teatry w Polsce, które są istotnymi miejscami kulturowymi w swoich regionach. Znajdziemy je w Lublinie, gdzie funkcjonuje Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, oraz w Gorzowie Wielkopolskim, gdzie działa Teatr im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim.

Od 1988 roku, jego imieniem została nazwana również ulica w Łodzi, która znajduje się na osiedlu Andrzejów. Takie lokalizacje i instytucje stanowią trwały element jego dziedzictwa, przypominając o jego wkładzie w polski teatr oraz kulturę.

---

Oceń: Juliusz Osterwa

---