Leon Schiller

---

Życiorys

Leon Schiller, wybitny artysta związany z polskim teatrem, pochodził z rodziny katolickiej o austriackich korzeniach. Jego przodek, Johann Mathao, poczmistrz z Loitsch, uzyskał szlachectwo z rąk cesarzowej Marii Teresy w roku 1745. Rodzina Schillera miała żydowskie pochodzenie i mieszkała w Galicji, a z biegiem czasu stała się spolonizowana. Leon był synem Leona, który prowadził agencję handlową, oraz Izydory z rodziny Pfau. Jego miłość do muzyki była dziedzictwem po matce.

Ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie miał zaszczyt uczyć się pod okiem takich mistrzów jak Jerzy Żuławski oraz Kazimierz Nitsch. Dalsza edukacja prowadziła go na Uniwersytet Jagielloński, a także do Sorbony w Paryżu, gdzie studiował filozofię i polonistykę. Pracował w warszawskich teatrach, takich jak Teatr Polski, Reduta oraz Teatr im. W. Bogusławskiego, jak również w Łodzi i Lwowie.

Debiutował jako piosenkarz w kabarecie Zielony Balonik w 1906 roku, początkowo wykonując własne kompozycje i teksty, później stawiając na pieśni ludowe. Jego talent reżyserski ujawnił się po raz pierwszy w 1917 roku, kiedy to zadebiutował w Teatrze Polskim w Warszawie. W 1928 roku, z okazji dziesiątej rocznicy niepodległości Polski, zorganizował razem z Władysławem Daszewskim oraz Aleksandrem Watem widowisko sceniczne „Polityka społeczna”, które krytykowało ówczesne warunki panujące w polskich fabrykach. Pomiędzy latami 1930 a 1932 pełnił funkcję kierownika artystycznego w Teatrze Wielkim oraz Teatrach Rozmaitości i Małym we Lwowie, rozwijając własną koncepcję teatru monumentalnego.

Podczas pracy w Lwowie, Schiller zrealizował wiele ważnych przedstawień, w tym prace wielkich romantyków, takich jak „Kordian” (1930), „Dziady” (1932) oraz „Sen srebrny Salomei” (1932). W tym okresie nadzorował niemal 29 premier dramatycznych oraz wiele wodewilów i operetek na trzech różnych scenach. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej, Schiller kontynuował współpracę w Lwowie, reżyserując spektakle w czasie, gdy dyrektorem był Wilam Horzyca.

Od 1933 roku był kierownikiem wydziału reżyserskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST). Niestety, w czasie okupacji niemieckiej, zajmował stanowisko kierownika literackiego w barze „Żak” znajdującym się przy ul. Marszałkowskiej 141. Został jednak aresztowany i osadzony w Pawiaku, a następnie w obozie Auschwitz-Birkenau, jako ofiara represji po zastrzeleniu w marcu 1941 roku Igo Syma. W maju tego samego roku jego siostra, Anna Jackowska, wykupiła go za 12 tysięcy złotych pochodzących ze sprzedaży biżuterii. W czasie powstania warszawskiego zaangażował się w działania konspiracyjne, formując grupę aktorską przy Armii Krajowej. Po zakończeniu powstania, Schiller trafił do Oflagu VII A w Murnau.

Po wojnie, w latach 1946-1949, pełnił funkcję rektora Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi (PWST). Był również redaktorem naczelnym pisma „Teatr” w latach 1947–1949 oraz twórcą pisma „Pamiętnik Teatralny” z 1952 roku, a także aktywnym uczestnikiem prac Komitetu Słowiańskiego w Polsce. W listopadzie 1949 roku, stał się członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina.

Leon Schiller zmarł 29 marca 1954 roku. Został pochowany z honorami w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A24-tuje-12). Przed jego pogrzebem trumna została wystawiona na widok publiczny w foyer Teatru Polskiego w Warszawie. W ostatniej ceremonii uczestniczyli liczni przedstawiciele władz, w tym premier Józef Cyrankiewicz, sekretarz KC PZPR Edward Ochab oraz wicepremier Jakub Berman. Uroczystości były wzruszające, a zastępca przewodniczącego Rady Państwa, Wacław Barcikowski, uznał Zmarłego jako zasłużonego artystę, dekorując jego trumnę Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Na jego pogrzebie wygłoszono wzruszające przemówienia pożegnalne przez osobistości ze świata kultury, w tym Władysława Daszewskiego, Antoniego Słonimskiego oraz Jerzego Leszczyńskiego.

Nagrobek, dzieło artysty Andrzeja Dłużniewskiego, został zaprojektowany w formie gładkiej płyty, na której znajduje się półkolisty blok, symbolizujący teatr i jego proscenium.

Twórczość

Leon Schiller był wybitnym twórcą, którego dorobek artystyczny obejmuje liczne eseje oraz artykuły, które zostały zgromadzone w dwóch istotnych tomach.

Wśród jego publikacji można wyróżnić:

• Teatr ogromny (1961),
• U progu nowego teatru (1978).

Oprócz tekstów krytycznych, na jego twórczość składają się również scenariusze widowisk. Warto wymienić następujące dzieła:

• Pastorałka (1931),
• Kram z piosenkami (1977),
• Gody weselne (1945).

W głównych kierunkach jego twórczości wyróżniają się spektakle monumentalne, w tym:

• Nie-Boska komedia (1926),
• Samuel Zborowski (1927),
• Kordian (1930),
• Dziady (1934).

W jego dorobku znajdują się również przedstawienia w nurcie Zeittheater, które odnosiły się do aktualnych problemów społecznych, takie jak:

• Opera za trzy grosze (1929),
• Krzyczcie Chiny (1932),
• Kapitan z Koepenick (1932).

Dodatkowo, Schiller był również autorem widowisk muzycznych, między innymi:

• Dawne czasy w piosence, poezji i zwyczajach (1924),
• Bandurka (1925),
• Kulig (1929).

Ordery i odznaczenia

Leon Schiller, znakomity twórca i reżyser, został odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami, które potwierdzają jego znaczący wkład w kulturę i sztukę polską.

• Order Sztandaru Pracy I klasy, przyznany 22 lipca 1949,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany pośmiertnie 26 marca 1954,
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany dwukrotnie: po raz pierwszy 15 czerwca 1946, a następnie 13 listopada 1953,
• Złoty Wawrzyn Akademicki, przyznany 5 listopada 1935.

Nagrody

Leon Schiller, wybitny twórca teatralny, zdobył wiele prestiżowych nagród, które świadczą o jego ogromnych osiągnięciach w dziedzinie sztuki. Jego praca została doceniona zarówno przez krytyków jak i instytucje kulturalne.

• I Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za reżyserię i inscenizację „Burzy” na Festiwalu Szekspirowskim w 1947 roku,
• Nagroda Miasta Łodzi przyznana w 1948 roku,
• nagroda za reżyserię sztuki „Na dnie” autorstwa Maksyma Gorkiego na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach w 1949 roku,
• Państwowa Nagroda Artystyczna II stopnia, przyznana zespołowo w dziale teatru za inscenizację oraz reżyserię opery „Halka” Stanisława Moniuszki w Państwowej Operze w Poznaniu w 1950 roku.

Upamiętnienie

Leon Schiller, wybitny reżyser i twórca teatralny, jest upamiętniony w różnych miejscach w Polsce, gdzie jego wkład w kulturę teatralną spotyka się z uznaniem. Warto zwrócić uwagę na kilka istotnych pomników poświęconych jego pamięci.

• Pomnik w Łodzi, usytuowany w pasażu Schillera, którego odsłonięcie miało miejsce w 1982 roku, stanowi ważny element kulturowy tego miasta.
• W Warszawie znajduje się pomnik Schillera przy ul. Karasia, na rogu z ul. Oboźną. Został on odsłonięty w 1988 roku, a jego lokalizacja przy Teatrze Polskim podkreśla znaczenie, jakie miał Schiller w polskim teatrze.

---

Oceń: Leon Schiller

---