Michał Bobrzyński

---

Życiorys

W 1859 roku Michał Bobrzyński rozpoczął swoją edukację w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie naukę zakończył w 1867 roku. Jego dalsza ścieżka prowadziła na Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, który ukończył w 1872 roku, uzyskując tytuł doktora. W znacznym stopniu na jego poglądy naukowe oraz polityczne wpłynęli wykładowcy uniwersyteccy, wśród których znajdowali się konserwatyści krakowscy, tacy jak Józef Szujski, Julian Dunajewski oraz Antoni Zygmunt Helcel. To szczególnie Antoni Zygmunt Helcel miał istotny wpływ na jego rozwój w zakresie metody historyczno-prawniczej.

Po ukończeniu studiów, Bobrzyński rozpoczął pracę w Prokuratorii Skarbu, nie rezygnując jednak z dalszej działalności naukowej. W 1872 roku obronił doktorat, a rok później uzyskał habilitację na podstawie pracy dotyczącej przywileju nieszawskiego Kazimierza Jagiellończyka. W 1874 roku spędził czas na studiach w Berlinie, a później w Strasburgu, gdzie współpracował pod okiem romanisty Rudolfa Sohma, zajmując się historią prawa niemieckiego. Od 1877 roku był profesorem, a od 1879 roku profesorem zwyczajnym historii prawa polskiego i niemieckiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1902 roku piastował stanowisko profesora prawa politycznego.

Bobrzyński od wczesnej młodości był politycznie związany z ruchem konserwatystów krakowskich, znanych jako stańczycy. Był zdecydowanym zwolennikiem programu pracy organicznej i popierał współpracę z monarchią Habsburgów, wierząc, że Polacy powinni ją wspierać w zamian za zapewnienie swobód narodowego rozwoju. Postrzegał to jako najlepszą drogę do odzyskania niepodległości, twierdząc, że zbrojne powstania nie mogły zakończyć się sukcesem w obliczu ówczesnej sytuacji międzynarodowej.

W latach 1882–1887 był członkiem Rady Miejskiej Krakowa, a później posłem na galicyjski Sejm Krajowy w pięciu kadencjach, od 1885 do 1914 roku. Po raz pierwszy został wybrany w wyborach uzupełniających po śmierci Henryka Wodzickiego. Wielokrotnie pracował także jako poseł do austriackiej Rady Państwa, gdzie jego działalność zdominowana była przez liczne inicjatywy polityczne i społeczne. Po nominacji na wiceprezydenta Krajowej Rady Szkolnej zrezygnował z mandatu, który przekazał swojemu następcy.

W latach 1891–1902 pełnił funkcję wiceprezydenta Rady Szkolnej Krajowej, przyczyniając się do istotnych reform w zakresie oświaty w Galicji. W 1908 roku stał się Namiestnikiem Galicji, przejmując urząd po tragicznym zamordowaniu Andrzeja Potockiego. Jego rządy koncentrowały się na ugodzie z Ukraińcami oraz reformowaniu anachronicznej ordynacji wyborczej. Mimo starań, jego próby napotkały na silną opozycję.

Bobrzyński zrezygnował z funkcji namiestnika w 1913 roku, po czym wyjechał do Włoch, uzyskując tytuł c. k. tajnego radcy. W 1914 roku został dożywotnim członkiem Izby Panów, gdzie jego działalność koncentrowała się na frakcji konserwatywnej. W czasie I wojny światowej wykorzystując swoje wpływy w Wiedniu, wielokrotnie interweniował w obronie Legionów oraz wspierał Naczelny Komitet Narodowy.

Od 31 października 1916 do 1 czerwca 1917 roku pełnił funkcję ministra dla Galicji. Opracował projekt, który miał na celu wyodrębnienie Galicji w kontekście integracji z Królestwem Polskim. Po porażce tej inicjatywy, Bobrzyński podał się do dymisji. Ostatnie lata swojego życia spędził w Wielkopolsce, gdzie nabył majątek Garby. Jako jeden z kluczowych uczestników prac nad nową konstytucją w odrodzonej Rzeczypospolitej, zaprezentował projekt, który opierał się na federalnych rozwiązaniach amerykańskiej konstytucji.

Pochowany 8 lipca 1935 roku na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w pasie 45, rząd zachodni. Pozostawił po sobie wspomnienia pod tytułem „Z moich pamiętników”, opublikowane we Wrocławiu-Krakowie w 1957 roku.

Współtwórca krakowskiej szkoły historycznej

W okresie od uzyskania habilitacji do lat osiemdziesiątych XIX wieku Michał Bobrzyński prowadził intensywną działalność zarówno naukową, jak i dydaktyczną. Wielu znakomitych uczniów kształciło się pod jego skrzydłami, w tym: Władysław Abraham, Bolesław Ulanowski,Stanisław Estreicher, Oswald Balzer oraz Alfred Halban. W roku 1878 został członkiem korespondentem, a pięć lat później przyjęto go w poczet członków zwyczajnych Akademii Umiejętności. Michał Bobrzyński pełnił również funkcję dyrektora Archiwum Krajowego Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie w latach 1878–1890.

Od 1880 roku był honorowym członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od 1893 roku zasilił grono honorowych profesorów historii prawa polskiego oraz niemieckiego na Uniwersytecie Lwowskim. Przyczynił się tym samym do rozwoju krakowskiej szkoły historycznej, której był współtwórcą. Najbardziej znaczącym dziełem w jego karierze pozostają „Dzieje Polski w zarysie”, napisane w latach 1877–1878, w których zaprezentował swoje poglądy na historię Polski, szczególnie analizując przyczyny upadku Rzeczypospolitej, koncentrując się na okresie rozbiorów.

Bobrzyński twierdził, że fundamentem rozwoju społeczeństwa jest silna władza. Analizując dzieje Polski, starał się wykazać, że w miarę pojawiania się mocnych i wizjonerskich organów władzy centralnej, kraj osiągał znaczne sukcesy i rozwój. Jego zdaniem, katastrofy polityczne, w tym zaborca państw, były skutkiem słabości władzy centralnej, co potrafiły wykorzystać sąsiednie kraje. Dzieło to wywołało szeroki odzew i sprzeciw u wielu czytelników, głównie z racji tego, że odpowiedzialność za rozbiory przypisał polskiej anarchii, a nie, jak dotychczas, chciwości mocarstw zaborczych.

Był także zdecydowanym przeciwnikiem powstań narodowych z XIX wieku, które postrzegał jako szkodliwe dla sprawy polskiej. Zamiast tego, promował ideę pracy organicznej, mającej na celu stopniowe odrodzenie państwa polskiego. Drugą z jego najbardziej rozpoznawalnych prac jest dwutomowe „Wskrzeszenie państwa polskiego”, w którym odnosi się do wydarzeń z lat 1914–1923 i stara się zrozumieć postawę konserwatystów krakowskich w obliczu tych czasów. Wśród jego krytyków uwagę zwracali Henryk Schmitt oraz Władysław Konopczyński.

Bobrzyński był autorem wielu dzieł z zakresu historii i prawa polskiego, jak również tekstów dotyczących bieżących wydarzeń politycznych. Jego ważniejsze prace to:

• O ustawodawstwie nieszawskiem Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1873,
• O dawnem prawie polskiem, jego nauce i umiejętnem badaniu, Kraków 1874 POLONA – wersja elektroniczna,
• O założeniu sądów wyższych prawa niemieckiego na Zamku krakowskim, Kraków 1875 Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa – wersja elektroniczna,
• Historya prawa niemieckiego w zarysie wraz z historyą prawa tego w Polsce, Kraków 1876 POLONA – wersja elektroniczna,
• Ortyle magdeburskie, Kraków 1876,
• Sejmy polskie za Jana Olbrachta i Aleksandra, Kraków 1876,
• Bunt wójta krakowskiego Alberta z roku 1311, Kraków 1877,
• O traktacie politycznym Stanisława Zaborowskiego pt. Tractatus de natura jurium et bonorum regis, Kraków 1877,
• Dzieje Polski w zarysie, wyd. 1, Warszawa 1879, Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego – wersja elektroniczna, wyd. 2 t. 1-2, Warszawa 1880, wyd. 3, t. 1-2, Warszawa 1887-1890, wyd. 4, t. 1-4, Warszawa 1927,
• W imię prawdy dziejowej, Warszawa 1879 POLONA – wersja elektroniczna,
• Geneza społeczeństwa polskiego na podstawie kroniki Galla i dyplomatów XIIgo wieku, Kraków 1881 POLONA – wersja elektroniczna,
• O stanowisku politycznem Jana Kochanowskiego, Kraków 1885,
• O „Monumentum” Jana Ostroroga, Kraków 1885,
• Prawo propinacji w dawnej Polsce, Kraków 1888 POLONA – wersja elektroniczna,
• Karta z dziejów ludu wiejskiego w Polsce, Kraków 1892 Rolnicza Biblioteka Cyfrowa – wersja elektroniczna,
• Z roczników Temberskiego (o poglądach politycznych XVII w.), Kraków 1900,
• O Statucie Rady Szkolnej Krajowej, Lwów 1905,
• [wraz z Władysławem Leopoldem Jaworskim i Józefem Milewskim] Z dziejów odrodzenia politycznego Galicji, Kraków 1905,
• O naszą przyszłość (rozmowa między trzema Polakami z Warszawy, Poznania i Krakowa), Kraków 1916,
• Dialog o zasadach i kompromisach, Kraków 1916,
• Wskrzeszenie państwa polskiego. Szkice i studia historyczne, t. I: 1914-1918, Kraków 1920; t. II: 1918-1923, Kraków 1925,
• Nasi historycy wobec wojny światowej, Kraków 1920,
• Szkice i studia historyczne, zbiór t. 1-2, Kraków 1922.

Dodatkowo kontynuował wydawanie serii „Starodawnych Prawa Polskiego Pomników”, zapoczątkowanej przez A. Z. Helcla, redagując cztery tomy – III, V, VI i VII, w których znalazły się m.in. traktaty polityczne Ostroroga, Zaborowskiego oraz Pawła Włodkowica, zbiór wyroków sądowych z wieku XVI oraz zwód prawa zwyczajowego z roku 1544.

Odznaczenia i wyróżnienia

W życiu i karierze Michała Bobrzyńskiego kluczowe miejsce zajmują jego liczne odznaczenia oraz wyróżnienia, które świadczą o jego znaczeniu dla kraju oraz zasługach w różnych dziedzinach.

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 2 maja 1923,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa, otrzymany w 1898 roku w Austrii,
• Order Korony Żelaznej I klasy, przyznany w 1910 roku, także w Austrii,
• Honorowe obywatelstwo Sokala, nadane 7 listopada 1896,
• Honorowe obywatelstwo Buczacza, przyznane 2 sierpnia 1898,
• Honorowe obywatelstwo Dębicy, uzyskane około 1900 roku.

Życie prywatne

Michał Bobrzyński pochodził z rodziny o tradycjach mieszczańskich. Był synem Błażeja Jana, lekarza, który żył w latach 1810-1870, oraz Zofii z Cypcerów. W 1878 roku ożenił się z Zofią, córką Hipolita Cegielskiego. Z tego związku przyszedł na świat Jan, który stał się znaczącą postacią jako działacz gospodarczy, polityk oraz publicysta o przekonaniach konserwatywnych.

Literatura

W literaturze można odnaleźć wiele odniesień do Michała Bobrzyńskiego, które obrazują jego znaczenie w polskiej historiografii. Warto zwrócić uwagę na Stanisława Estreichera, który w „Polskim Słowniku Biograficznym” zawarł biogram tego wybitnego historyka. W zapisach zawartych w tomie drugim, opublikowanym przez Polską Akademię Umiejętności w Krakowie w 1936 roku, Bobrzyński był przedstawiony na stronach 165–168. Reprint tego dzieła ukazał się w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich w 1989 roku, gdzie zawarto jego istotne informacje, a także przypisano ISBN 83-04-03291-0. Dostępna jest również wersja elektroniczna tej publikacji.

Michał Bobrzyński, żyjący w latach 1849-1935, zajmował się historią i polityką, co znacząco wpłynęło na rozwój polskiej myśli naukowej. Jego biografia została opisana w „Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950”, w pierwszej części wydanej w 1954 roku, na stronie 95. Także to dzieło dostępne jest w wersji elektronicznej.

Kolejnym wartościowym źródłem jest praca Andrzeja Wierzbickiego, która znajduje się w „Pocztu historyków polskich, historiografii polskiej doby podzaborowej”, opublikowanej w Poznaniu w 2014 roku, gdzie Michał Bobrzyński został wymieniony na stronie 115.

Nie sposób pominąć również „Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej” Wydawnictwa Gutenberga, w której drugim tomie, wydanym w Warszawie w 1994 roku oraz przypisanym ISBN 83-86381-02-7, można znaleźć cenne informacje na temat jego życia i działalności.

W literaturze dotyczącej nurtów poznawczych, istotne jest także dzieło stworzone przez Henryka Markiewicza, zatytułowane „Pozytywizm”, które w siódmym wydaniu ukazało się w Warszawie w 2008 roku. Publikacja ta, opublikowana przez Wydawnictwo Naukowe PWN na stronie 450 serii „Wielka Historia Literatury Polskiej”, posiada ISBN 978-83-01-13849-3.

Źródła

Wśród istotnych publikacji dotyczących Michała Bobrzyńskiego należy wymienić: „Z moich pamiętników”, wydaną przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w Wrocławiu i Krakowie w 1957 roku.

---

Oceń: Michał Bobrzyński

---