Stefan Bryła

---

Życiorys

Kariera zawodowa

Stefan Bryła był niezwykle utalentowanym inżynierem, dziś znanym także z licznych osiągnięć naukowych i zawodowych. Urodził się jako syn Pawła, który był nauczycielem, oraz Eligii Marii z Chrzanowskich, publicystki oraz działaczki społecznej. Jego brat Stanisław, prawnika i działacza społecznego, również wpłynął na rozwój ich rodzinnych tradycji. Bryła ukończył szkołę realną w Stanisławowie, po czym zdecydował się na dalszą edukację na Wydziale Inżynierii w Szkole Politechnicznej we Lwowie, co zakończył w 1908 roku, uzyskując tytuł inżyniera. Szkoła ta obecnie znana jest jako Politechnika Lwowska.

Od 1907 roku był wykładowcą na tej uczelni, a w 1909 roku, zaledwie rok po uzyskaniu dyplomu, uzyskał tytuł doktora. W 1910 roku obronił habilitację. W okresie 1910-1912 kontynuował rozwój swoich kompetencji, studiując za granicą w takich miejscach jak Politechnika w Charlottenburgu koło Berlina, École nationale des ponts et chaussees w Paryżu oraz na University of London. Jego doświadczenie praktyczne zdobywał na budowach w wielu krajach, w tym w Niemczech, Francji, Anglii, Kanadzie i USA.

W latach 1915-1917 uczył w Polskim Kolegium Uniwersyteckim w Kijowie. Po zakończeniu I wojny światowej aktywnie brał udział w walkach o Lwów w 1918 roku, a następnie w obronie Warszawy w latach 1919-1920. Od 1921 roku prowadził wykłady z budowy mostów na Politechnice Lwowskiej, a od 1934 roku także na Politechnice Warszawskiej, gdzie pełnił funkcję dziekana Wydziału Architektury w latach 1938-1939. Jego osiągnięcia w dziedzinie inżynierii są nieocenione, a w 1928 roku stworzył pionierskie przepisy dotyczące spawania konstrukcji stalowych, które stały się fundamentem dla późniejszych regulacji w wielu krajach.

Bryła był także autorem wielu cenionych konstrukcji, takich jak pierwszy na świecie most drogowy na rzece Słudwi w Maurzycach, oddany do użytku 12 sierpnia 1929 roku, a także wieżowca „Prudential” w Warszawie, który oddano w 1933 roku. Jako członek Stałej Międzynarodowej Komisji Mostów i Konstrukcji Inżynierskich oraz Akademii Nauk Technicznych, przyczynił się do rozwoju branży oraz powołał do istnienia Polski Związek Inżynierów Budowlanych. Jego dorobek naukowy obejmował około 250 prac, które przyniosły mu międzynarodowe uznanie.

Działalność polityczna

W sferze politycznej Stefan Bryła również zaznaczył swoją obecność. W latach 1923–1926 przewodniczył lwowskiemu oddziałowi chrześcijańskiej demokracji. Zdobył mandat posła na sejm I, II i III kadencji, reprezentując okręg Lwów w latach 1926–1935. Był zwolennikiem porozumienia z sanacją i w 1934 roku utworzył propriłsudczykowskie Zjednoczenie Chrześcijańsko-Społeczne w wyniku rozłamu w swojej partii.

Działalność w czasie okupacji

Okres II wojny światowej był dla Bryły czasem ogromnych wyzwań. Od 1939 roku, w trakcie okupacji niemieckiej, pełnił rolę dziekana tajnego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. W ramach podziemnego państwa polskiego zasiadał w Biurze Delegata Rządu na Kraj, gdzie przewodniczył komórce Robót Publicznych i Odbudowy. W tym stanowisku opracował m.in. dziesięcioletni plan odbudowy Polski po wojnie oraz instrukcję dla Kedywu (AK) mówiącą o tym, jak skutecznie niszczyć stalowe mosty.

Jednakże, jego działalność w tajnym nauczaniu spotkała się z brutalnym odwetem ze strony niemieckiej. 16 listopada 1943 roku Bryła i jego rodzina zostali aresztowani przez okupantów. Po przetrzymaniu na Pawiaku, został tragicznie rozstrzelany 3 grudnia 1943 roku w brutalnej egzekucji w rejonie zajezdni tramwajowej przy ul. Puławskiej 13. Pamięć o jego poświęceniu trwa także w symbolicznej lokalizacji jego grobu, znajdującym się na „Starych Powązkach” (kw. 57-IV-27).

Konstrukcje Stefana Bryły

Stefan Bryła to postać niezwykle ważna w historii architektury, której dokonania są niezwykle imponujące. Jego projekty oraz obiekty, które zaprojektował, stanowią znakomity przykład nowoczesnych realizacji w Polsce. Poniżej znajdują się ważniejsze budowle, które wyszły spod jego ręki:

• kompleks budynków Muzeum Narodowego oraz Muzeum Wojska Polskiego w stolicy,
• hala Fabryki Parowozów w Warszawie, stworzona w 1922 roku,
• budynek Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Warszawie, usytuowany na rogu ul. Kopernika 36-40 oraz ul. Sewerynów; o wysokości 9 kondygnacji, zrealizowany w 1928 roku,
• pierwszy na świecie most drogowy spawany, zbudowany na rzece Słudwi w Maurzycach w latach 1927–1929,
• budynek Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Łodzi, obecnie znany jako PZU, przy al. T. Kościuszki 57; o wysokości 8 kondygnacji, realizacja w latach 1929–1930,
• dom akademicki przy pl. Narutowicza (na ul. Akademickiej 5) w Warszawie; o wysokości 10 kondygnacji, wzniesiony w latach 1922–1930,
• drugi most spawany na rzece Słudwi, znany także jako Retki, powstały w 1931 roku,
• gmach Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie (Poczty Głównej) przy ul. Świętokrzyskiej 31/33; o wysokości 7 kondygnacji, w latach 1930–1932,
• gmach Urzędu Skarbowego w Katowicach, powszechnie znany jako „Drapacz Chmur” (tzw. mister Katowic), zlokalizowany przy ul. Żwirki i Wigury 15; o wysokości 14 kondygnacji, realizowany w latach 1930–1932,
• budynek mieszkalno-biurowy Towarzystwa Prudential przy pl. Powstańców Warszawy; o wysokości 17 kondygnacji, zrealizowany w latach 1931–1933,
• budynek Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie przy al. Mickiewicza 22; mierzący 9 kondygnacji, powstał w 1934 roku,
• gmach Marynarki Wojennej w Warszawie, zlokalizowany przy ul. Wawelskiej; o wysokości 5 kondygnacji, zbudowany w 1934 roku,
• budynek mieszkalny Funduszu Kwaterunku Wojskowego, popularnie zwany domem Bez Kantów, usytuowany w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu 11 (na rogu ulicy Królewskiej); o wysokości 8 kondygnacji, budowany w latach 1934–1935,
• Hala Targowa w Katowicach przy ul. Piotra Skargi 6, otwarta w 1935 roku,
• Szpital Okręgowy im. marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie, otwarty w 1939 roku,
• hala nr 3 w PZL Mielec, realizowana w 1939 roku,

Dokonania Stefana Bryły to trwały ślad w architekturze polskiej, który inspiruje kolejne pokolenia. Jego innowacyjne podejście oraz umiejętność integracji nowoczesnych rozwiązań z tradycyjnymi formami budowlanym sprawiają, że jego prace są nadal studiowane i podziwiane.

Publikacje (wybór)

Stefan Bryła, znany polski inżynier i edukator, pozostawił po sobie bogaty dorobek publikacji, które miały istotny wpływ na rozwój nauk budowlanych w Polsce. W jego dorobku znajdują się liczne podręczniki oraz artykuły techniczne.

• Podręcznik statyki budowli, Dla średnich szkół technicznych; Warszawa 1920, Lwów-Warszawa 1925,
• Podręcznik budownictwa żelaznego; Lwów-Warszawa 1924,
• Przepisy dotyczące obliczeń statycznych w budownictwie lądowym; Lwów-Warszawa 1928,
• Most na rzece Słudwi pod Łowiczem: (1-szy most spawany elektrycznie w Europie); Warszawa 1929,
• Rekonstrukcje budowli żelbetowych; Lwów 1929,
• Spawane konstrukcje rurowe; Warszawa 1933,
• Przepisy projektowania i wykonywania stalowych konstrukcji spawalnych w budownictwie; Warszawa 1934,
• Badanie jakości połączeń spawanych; Warszawa 1934,
• Beton w budownictwie wiejskim; Lwów-Warszawa 1937,
• Drogi polskiego mostownictwa; Lwów 1937,
• Metody badania spoin; Warszawa 1938,
• Beton i żelbet,
• Statyka budowli,
• Podręcznik inżynierski (cztery tomy); Lwów-Warszawa (1927–1936).

Wydana przez PAN monografia, która obejmuje wykaz jego publikacji, zawiera 265 pozycji. Bryła był również autorem książek z zakresu podróżnictwa, które ukazały się w następujących tytułach:

• Jeden dzień w Jokohamie: kartki z podróży po Japonji; Lwów 1913,
• Honolulu: wrażenia z podróży; Lwów 1913,
• Ameryka; Lwów 1921,
• Daleki Wschód; Lwów 1923,

Dodatkowo, napisał on również wydania publicystyczne, takie jak Rola polityków katolickich; Warszawa 1937. Źródło informacji stanowi Katalog Biblioteki Narodowej.

Stefan Bryła był także cenionym encyklopedystą, a jego nazwisko znalazło się w zbiorze 180 edytorów pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego, w której napisał wiele haseł dotyczących tematyki technicznej.

Upamiętnienie

W 1964 roku Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa zainicjował prestiżową nagrodę PZITB im. Stefana Bryły. Jest ona przyznawana corocznie, w sposób indywidualny i jednorazowy osobom, które dokonały znaczących osiągnięć naukowo-badawczych lub naukowo-technicznych w obszarze konstrukcji budowlanych. Nagroda ta jest sszeroko uznawana za wysokie wyróżnienie w środowisku inżynierów budowlanych.

W 1995 roku, American Welding Society uhonorowało dorobek Stefana Bryły, przyznając mu nagrodę „Historic Welded Structure Award” za spawany most na Słudwi, co podkreśla międzynarodowe znaczenie jego pracy.

Rok 1994 przyniósł kolejny dowód uznania. Rada Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej zdecydowała się nadać jednej z sal w Gmachu Architektury imię profesora Stefana Bryły, który pełnił funkcję dziekana od 1938 roku aż do swojej śmierci w 1943 roku.

Imię Stefana Bryły upamiętnione zostało również w przestrzeni publicznej – ulicami, które noszą jego imię, są te zlokalizowane w warszawskim Ksawerowie oraz w Pruszkowie. Dodatkowo, jego pamięć jest honorowana przez Zespół Szkół Budowlano-Geodezyjnych w Białymstoku oraz Zespół Szkół nr 24 w Warszawie.

Inne informacje

Wszystkie materiały archiwalne dotyczące życia oraz działalności Stefana Bryły można znaleźć w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, które mieści się w Warszawie. Te cenne dokumenty są katalogowane pod sygnaturą III-26.

---

Oceń: Stefan Bryła

---