Walery Eljasz-Radzikowski

---

Rodzina

Walery Eljasz-Radzikowski był potomkiem Wojciecha Eljasza (1814–1904), który znany był jako malarz zajmujący się tematyką religijną. Jego matką była Tekla z Krzyżanowskich. Walery posiadał również starszego brata, którego nazwisko to Władysław Eljasz, rzeźbiarz, oraz siostrę Marię Eljaszównę, która wyróżniała się jako malarka i hafciarka.

Interesującym aspektem rodziny Eljasz-Radzikowskich jest to, że jednym z jego synów z małżeństwa z Natalią z Nyczów był Stanisław Eljasz-Radzikowski. Stanisław zyskał uznanie jako lekarz, malarz oraz badacz Tatr i Podhala.

Rodzina ta zyskała nietypowy przydomek „Eljasz”, co miało miejsce z winy politycznych zawirowań. Zmiana ta sięgnęła daleko wstecz, kiedy to pradziadek Walerego, jak również konfederat barski Wojciech Radzikowski, postanowili przyjąć to nazwisko, aby uniknąć prześladowań po upadku powstania. Dopiero po dwóch pokoleniach Walery zdecydował się powrócić do nazwiska Radzikowski, jednak w użyciu pozostał również przydomek Eljasz, co było praktykowane także przez jego syna.

Walery Eljasz-Radzikowski, mimo że posługiwał się herbem Ogończyk, pochodził z rodziny mieszczan, którzy pierwotnie nie mieli prawa do tego herbu, co podkreśla jego nietypowe pochodzenie w kontekście polskiej heraldyki.

Życiorys

Walery Eljasz-Radzikowski rozpoczął swoje edukacyjne kroki w Szkole Wydziałowej św. Barbary, a następnie kontynuował naukę w Gimnazjum św. Anny. W 1856 roku uzyskał dyplom Wyższej Szkoły Realnej, która była związana z Instytutem Technicznym. Kolejne lata, od 1856 do 1862, spędził na studiowaniu malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem Władysława Łuszczkiewicza. Jego talent został dostrzegany już w 1856 roku, kiedy to rysunki artysty zostały wyróżnione na drugiej Wystawie Publicznej. Z kolei w 1858 roku, na Wystawie Szkoły Sztuk Pięknych, jego prace zostały nazwane „najpierwszymi” przez profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – Jana Nepomucena Bizańskiego.

Okres kształcenia kontynuował w latach 1863-1865 w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, do której dołączył w grudniu 1863 roku. Po zakończeniu studiów odbył podróż po Europie. W tym czasie, trudnych chwilach powstania styczniowego, realizował specjalną misję dla powstańczego Rządu Narodowego, przebywając w Monachium.

W 1865 roku zdecydował się na powrót do Krakowa. Oprócz działalności artystycznej, która go pochłaniała, podjął się również nauczania rysunku w Gimnazjum św. Anny od 1872 do 1891 roku. Jego zainteresowania obejmowały także badanie dziejów oraz tradycji Krakowa, a także historię ubiorów, co zaowocowało licznymi publikacjami poświęconymi tym zagadnieniom.

Podczas studiów, w 1861 roku, Walery po raz pierwszy odwiedził Tatry, co na zawsze wpłynęło na jego twórczość. Artysta wielokrotnie wracał w te góry, poświęcając im znaczną część swojej kariery. W 1870 roku wydał *Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic*, a także aktywnie uczestniczył w wytyczaniu szlaków oraz organizowaniu przewodnictwa tatrzańskiego. Działał w Towarzystwie Tatrzańskim od chwili jego powstania w 1873 roku.

W 1887 roku wytyczył szlak z Jaszczurówki przez Waksmundzką Polanę, Wodogrzmoty Mickiewicza, aż do schroniska w Roztoce, co stało się pierwszą znakowaną ścieżką Tatr Polskich. Również w 1876 roku w Zakopanem na Krupówkach wybudował swój dom, a w latach 1881-1882 wzniósł kolejny, znany pod nazwą „Eljaszówka” (na ul. Stara Polana). Dziesięć lat później dobudował jeszcze jeden, stworzony przez jego brata Stanisława, obecnie znany jako „Siemianówka”, znajdujący się przy ul. Nowotarskiej.

Twórczość artystyczna

Walery Eljasz-Radzikowski był artystą, który w szczególności kierował się tematyką historyczną, malując krajobrazy Tatr, zabytki Krakowa, a także portrety oraz dzieła o charakterze religijnym. W trakcie swoich studiów w towarzystwie kolegów, w tym Aleksandra Kotsisa, wyruszał na plenerowe wycieczki, gdzie tworzył szkice oraz pejzaże.

Twórczość Radzikowskiego nie ograniczała się wyłącznie do tradycyjnego malarstwa na płótnie. Artysta także wykorzystywał naturalne podłoża, jak na przykład obraz Matki Boskiej Skalskiej namalowany na wapiennej ścianie w Dolinie Mnikowskiej. Jego liczne wyprawy w Tatry były inspiracją do rysunków ukazujących nie tylko górskie widoki, ale również zwyczaje górali.

W 1890 roku rozpoczął dokumentowanie Tatr poprzez fotografię, uwieczniając lokalną architekturę, tradycje mieszkańców oraz ich stroje. Ponadto, zdjęcia te były wykorzystywane jako źródło do jego obrazów i rysunków, a także publikowane w różnych czasopismach, albumach i formie pocztówek. Choć nie był pionierem fotografii tatrzańskiej — pierwsze zdjęcia wykonywali pod koniec lat 50. XIX wieku Walery Rzewuski i Melecjusz Dutkiewicz — to przyczynił się do jej popularyzacji i spopularyzowania tego artystycznego wyrazu.

Od 1858 roku Radzikowski realizował projekt mający na celu odtworzenie historii ubiorów w Polsce i krajach sąsiednich. Materiały, które zebrał w latach 1858–1904, były oparte na pracach pt. Ubiory w Polsce, materiały do dziejów ubiorów X–XVIII w. można znaleźć w Muzeum Narodowym w Krakowie. Na podstawie tych materiałów tworzył rysunki, obrazy historyczne oraz publikacje dotyczące ubiorów i umundurowania polskich wojsk.

Jego rysunki ukazały się w wielu księgach poświęconych historii oraz etnografii. W latach 1899–1905 znalazły się w serii takich jak Ubiory w Polsce i u sąsiadów oraz Wojsko polskie Kościuszki. Eljasz-Radzikowski był również uznawanym badaczem historii sztuki, w szczególności specjalizującym się w kostiumologii. W 1862 roku opublikował w Krakowie książkę zatytułowaną Ubiory ludu w dawnej Polsce.

Na koniec, 26 września 1892 roku, podczas pobytu w Radziszowie, namalował akwarelę przedstawiającą wnętrze chłopskiej chałupy, co było kolejnym dowodem na jego zaangażowanie i pasję do dokumentowania życia i kultury ludności wiejskiej.

Dzieła

Rysunki i obrazy

W twórczości Walerego Eljasza-Radzikowskiego można znaleźć szereg znaczących dzieł, które odzwierciedlają jego zróżnicowane umiejętności artystyczne. Wśród nich wyróżniają się:

• Bitwa pod Racławicami – 1862,
• Matka Boska Skalska – 1863,
• Zdobycie Wolmaru na Szwedach – 1865,
• Hetman Czarniecki zachęca Polaków – 1866,
• Mikołaj Kopernik na łożu śmierci – 1869,
• Polichromia w kościele parafialnym w Chochołowie – 1871,
• Jan Sabała Krzeptowski portret – 1889,
• Śmierć Stanisława Żółkiewskiego,
• Koleba księdza Stolaczyka w Tatrach – 1876,
• Przy Morskim Oku – 1893.

Książki

Radzikowski nie tylko malował, ale także pisał. Jego literatura obejmuje istotne publikacje, które zasługują na uwagę:

• Ubiory ludu w dawnej Polsce, Kraków 1862,
• Illustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic, Kraków 1870,
• Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902.

Książki ilustrowane przez Radzikowskiego

Nie można zapomnieć o jego ilustracjach, które wzbogacały wiele okładek i stron książek. Wśród nich są:

• Illustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic, 1870,
• Szkice z podróży w Tatry, 1874,
• Ubiory w Polsce i u sąsiadów, 1879–1899, cz.1-2, cz.3,
• O nazwie Morskiego Oka w Tatrach, 1884,
• Królowie polscy w obrazach i pieśniach, 1893,
• Konik Zwierzyniecki, 1898,
• Wspomnienie o schroniskach nad Morskim Okiem, 1903,
• Dzieje Polski Augusta Sokołowskiego i Adolfa Inlendera, 5 tomów, 1898,
• Święty Franciszek Seraficki w pieśni, 1901.

Upamiętnienie

W Krakowie, na cześć Walerego Eljasza-Radzikowskiego, uczczono jego pamięć poprzez nadanie imienia jego ulicy w północno-zachodniej części miasta.

Dodatkowo, na elewacji budynku, w którym mieszkał, przy ulicy Karmelickiej 23, umieszczono tablicę pamiątkową, która przypomina o jego życiu i dorobku.

---

Oceń: Walery Eljasz-Radzikowski

---