Bieżanów

---

Historia

„Pierwsze znane wzmianki o Bieżanowie sięgają roku 1212, kiedy to w dokumentach pojawia się zapis testamentowy, w którym miasteczko figuruje jako Besanouno. Nazwa ta ma etymologię dzierżawczą i pochodzi od imienia Bieżan, które w języku staropolskim oznacza „zbieg”. W 1422 roku powstała parafia, a z nią związany został kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP.

W 1464 roku Kazimierz IV Jagiellończyk, na prośbę kapituły, dokonał przeniesienia wsi z prawa polskiego na magdeburskie, co wiązało się z wytyczeniem centrum zabudowy o charakterze nawsiowym. Rozplanowano układ z zagrodami po obu stronach wydłużonego placu, które ulokowano wzdłuż Serafy, w okolicy obecnej ulicy Lipowskiego oraz przyległych pól.

_

_

_

W 1636 roku, dzięki staraniom kanonika J. Foxa, zbudowano kościół, który przetrwał do dzisiaj, posiadający w ołtarzu głównym XVII-wieczny obraz Madonny, zwany „Kolejarską Panią”. W roku 1656 we wsi obozowały oddziały Marszałka Wielkiego Koronnego Jerzego Lubomirskiego. Do 1772 roku, po I rozbiorze Polski, Bieżanów znalazł się pod władzą Austriaków. Od 1778 do około 1910 roku był to teren prywatny (dzierżawa). W 1807 roku założono cmentarz parafialny, dzisiejsza ul. Mała Góra.

Po zniesieniu pańszczyzny przez Austriaków w 1848 roku na Małej i Dużej Górze wydzielono łany, które przekazano chłopom. W 1856 roku zrealizowano dalszą budowę linii kolejowej z Krakowa do Dębicy, a rok później otwarto trasę z Bieżanowa do Wieliczki, co doprowadziło do gwałtownego rozwoju miejscowości. W wyniku tego przemiany struktury wsi z rolniczej na bardziej zróżnicowaną, powstały usługi rzemieślnicze oraz mały przemysł.

_

_

_

Pod koniec XIX wieku Bieżanów stał się znaczną wsią liczącą 1500 mieszkańców oraz 220 budynków, będącą własnością rodziny Czeczów de Lindenwald. W miejscowości funkcjonowała szkoła ludowa, gorzelnia, huta i stacja kolejowa, a także ośrodek wydobycia gipsu i wapnia. W latach 1885–1886 kościół z XVII wieku przeszedł przebudowę w stylu neoromańskim, zaprojektowaną przez K. Knausa. W 1920 roku, obok zespołu dworskiego, powstała Fabryka Drożdży i Spirytusu J. Czecza oraz S. Porębskiego, obok której działała fabryka kaolitu R. Drillera. W 1870 roku utworzono urząd pocztowy, a dziewięć lat później powstała Ochotnicza Straż Pożarna, która 1902 przeprowadziła budowę remizy strażackiej.

6 grudnia 1914 roku rosyjskie wojska maszerowały w okolice Bieżanowa, lecz zostały odparte przez Austriaków. Pamiątką po tym wydarzeniu jest obelisk znajdujący się na wzgórzu Kaim. W 1922 roku Polska Akademia Umiejętności wprowadziła jednolitą formę pisowni nazwy Bieżanów przez „ż”. W 1925 roku powstał Klub Sportowy „Bieżanowianka”, a w okresie międzywojennym w części Bieżanowa stworzono osiedle dla zamożniejszych urzędników oraz członków inteligenckich warstw – Kolonię Bieżanów.

Od 1934 roku do lat powojennych istniała zbiorowa gmina Bieżanów. 7 września 1939 roku niemieckie wojska zajęły Bieżanów, a w 1941 roku wzdłuż torów kolejowych Prokocimia i Bieżanowa zbudowały dużą stację przeładunkową. 28 maja 1941 roku części Bieżanowa, do ul. Mała Góra (dzisiejsze osiedle Bieżanów Nowy), włączyły się do Krakowa. Główna część Bieżanowa, znana jako Gromada Bieżanów, pozostała poza granicami miasta. W latach 1942–1943 w przysiółku Gaj utworzono oboz pracy Julag III (filia w Płaszowie), w którym komendantem był Franz Josef Müller. 22 stycznia 1945 roku Bieżanów został oswobodzone od okupacji niemieckiej.

W latach 1880–1950 liczba mieszkańców wsi wzrosła o ponad 200%. W zdobionych obszarach osiedla Bieżanów Nowy rozwój prowadził się wzdłuż ul. Bieżanowskiej, Dużej oraz Małej Góry, a pozostałe tereny były wykorzystywane do upraw okopowych lub pozostawały nieużytkami. W drugiej połowie lat 60. rozpoczęto budowę ciepłowni przy ul. Mała Góra, która na jakiś czas służyła także jako piec do spalania odpadów szpitalnych.

W latach 60. wprowadzono gazyfikację i wodociągi, a od 1 stycznia 1973 roku Bieżanów formalnie wszedł w granice Krakowa. W latach 70. rozpoczęto koncepcję pasmowego zabudowania miasta z budową osiedli Płaszów, Nowy Prokocim, a zwieńczeniem było osiedle Bieżanów Nowy, którego pierwsze budynki oddano do użytku w 1978 roku.

23 grudnia 1978 roku, do Nowego Bieżanowa przedłużono linię tramwajową z Prokocimia. Kardynał Karol Wojtyła, w latach 1975, powierzył ks. Antoniemu Sołtysikowi budowę nowego kościoła, co stało się „pod przykrywką” remontu starego. W 1980 roku biskup Julian Groblicki odprawił mszę św. inaugurującą budowę.

W latach 1981–1986 parafię prowadził ks. kanonik Adolf Chojnacki, zastanawiający się nad działalnością opozycyjną w PRL. Organizował spotkania z uczestnikami protestu głodowego po zabójstwie ks. Jerzego Popiełuszki, zainicjowanego przez Annę Walentynowicz. W połowie lat 80. przy ul. Heleny otwarto Rejonową Przychodnię Zdrowia, a także Zespół Szkół Ogólnokształcących przy ul. Telimeny oraz Dom Pogodnej Jesieni przy ul. Duża Góra.

Na koniec lat 80. zrealizowano projekt budynku przy ul. Aleksandry 11, gdzie powstał Dom Kultury oraz pierwszy supermarket „Alf”. W 1987 roku przedłużono trasy autobusowe z pętli przy ul. Teligi do nowej pętli w Bieżanowie Nowym przy ul. Aleksandry. Od 1991 roku obszar Bieżanowa Nowego stał się częścią XII dzielnicy Krakowa. W 1992 roku otwarto nowy kościół pw. Najświętszej Rodziny w Bieżanowie Nowym, a wcześniej nabożeństwa odbywały się w kaplicy przy ul. Smolenia.

W 1994 roku uruchomiono cyfrową centralę telefoniczną Telekomunikacji Polskiej przy ul. Aleksandry, a w latach 1997-1998 oddano do użytku osiedle domków jednorodzinnych przy tej samej ulicy. W 1997 roku utworzono linię autobusową nr 183, łączącą stary oraz nowy Bieżanów. W 2001 roku powstał supermarket Carrefour przy ul. Ćwiklińskiej, obecnie znanym jako Carrefour Express. W latach 2001-2002 oddano do użytku pierwsze lokale w nowo wybudowanych blokach przy ul. Duża Góra i osiedlu „Zielone Wzgórze” przy ul. Wielickiej.

W roku 2003 otwarto południową obwodnicę Krakowa, co wpłynęło na znaczne przekształcenie południowych granic osiedla. W latach 2014-2015 Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych zrealizował zbiornik retencyjny na rzece Serafie, który mimo jej budowy nie zdołał powstrzymać podtopień, które miały miejsce podczas fali opadów deszczu, przechodzących przez Małopolskę w maju 2019 roku.

Przyroda

„Bieżanów znajduje się na obszarze większego makroregionu geomorfologicznego, którym jest Kotlina Sandomierska. To rodzaj płaskiego terenu z niewielkimi progami terasowym, które kształtowane były przez rzekę Wisłę. Przez Bieżanów przebiegają plejstoceńskie terasy nadzalewowe, które uformowały się od około 2 milionów lat temu do 10 tysięcy lat temu. Na północ od Bieżanowa Nowego można dostrzec holoceńskie terasy zalewowe, które istnieją od mniej więcej 10 tysięcy lat do dziś. Jest tu również wyraźny próg wysokości około 10 metrów, który oddziela wspomniane tereny, a zlokalizowany jest pomiędzy ulicą Bieżanowską a osiedlem, co przejawia się przez strome wzniesienia ulic takich jak: Barbary, Mała Góra czy Imielna. Historia Bieżanowa od XIX wieku pokazuje, jak działalność ludzka, w szczególności jednak budowa linii kolejowej Kraków – Tarnów, zmieniła naturalny rytm wylewów rzeki, co skutkowało tym, że przyszłe powodzie już nie sięgały do nasypów kolejowych z kierunku północnego.

Od strony południowej osiedle ogrodzone jest przez wzniesienia Wysoczyzny Wielicko-Gdowskiej, która również wchodzi w skład Kotliny Sandomierskiej. W dalszej odległości, na południe, rozciąga się Pogórze Wielickie będące częścią Karpat Zewnętrznych. Bieżanów Nowy wznosi się na wysokości od około 203 m n.p.m. (w obrębie ulicy Bieżanowskiej) do ponad 231 m n.p.m. na południowych krańcach (kulminacja w rejonie skrzyżowania ulic Aleksandry i Mała Góra). Z tego miejsca wzniesienie stromo opada w stronę doliny potoku Malinówka, osiągając blisko 20-metrowy spadek do poziomu około 210 m n.p.m. Warto zauważyć, że teren Bieżanowa wzrasta w kierunku południowym.

Na zachodzie, w okolicach uliczek Aleksandry i Telimeny, występuje zauważalne obniżenie (około 10 m do poziomu 190 m n.p.m.), co związane jest z doliną bezimiennego strumienia, który płynie z terenów osiedla Rżąka w stronę ulicy Bieżanowskiej. Wschodnia część osiedla, w kierunku Starego Bieżanowa, nie wyróżnia się żadnymi specyfikami geomorfologicznymi, a zmiany wysokości są niewielkie. Geologicznie, Bieżanów oparty jest na plioceńsko-mioceńskich iłach oraz żwirach, z dominującymi glebami: płowymi i brunatnymi, które są wynikiem procesów lessowatych.

Obszar zamieszkiwany przez Bieżanów jest wolny od większych cieków wodnych, lecz na obrzeżach znajdują się niewielkie potoki, takie jak Malinówka i bezimienny strumień, który wyznacza granicę między Bieżanowem Nowym a nowym Prokocimiem. Jako część Krakowa, Bieżanów Nowy nie ma wyjątkowych warunków klimatycznych, które byłyby inne niż te, charakterystyczne dla Krakowa i jego okolic. Średnie temperatury w styczniu wahają się od –2 °C do –3 °C, natomiast w lipcu od 18 °C do 19 °C. Przeciętna roczna temperatura wynosi około 8,5 °C. Roczne opady mieszczą się w granicach 600–700 mm, a średnia liczba dni z pokrywą śnieżną to od 70 do 80 dni w roku. Ważne jest także, że średnie usłonecznienie wynosi 1583 godziny rocznie, a prędkość wiatru oscyluje wokół 2,7 m/s. Okres wegetacyjny na tym terenie trwa ponad 220 dni.

Warto zauważyć, że szata roślinna Bieżanowa została znacznie przekształcona przez działalność człowieka. Teren ten pierwotnie był pokryty łąkami nadzalewowymi i zalewowymi oraz lasami łęgowymi. Obecnie, tylko w nielicznych miejscach, jak na granicy Bieżanowa Nowego i Nowego Prokocimia, można napotkać fragmenty pierwotnej roślinności teras nadzalewowych. W tych rejonach rosną brzozy, graby, olsze, dęby i buki. W przeciwieństwie do tego, roślinność, która została wprowadzona przez ludzi, to różne odmiany drzew i krzewów parkowych.

Bieżanów dziś

Bieżanów obecnie dzieli się na kilka części, które przedstawiają różnorodność tego obszaru. Wśród nich wyróżniamy:

• Bieżanów, często określany jako Stary,
• Osiedle Bieżanów Nowy,
• Osiedle Złocień.

---

Oceń: Bieżanów

---