Cichy Kącik

---

Historia

„Cichy Kącik” to urokliwa przestrzeń w Krakowie, zlokalizowana w obszarze o nieregularnym kształcie pięciokąta, wyznaczonego przez ulice Piastowską, Igrców, Chodowieckiego oraz Reymonta. Zajmuje on teren o powierzchni 9,8 ha położony w dolinie rzeki Rudawy, w rejonie, który w czasie powodzi miał tendencję do zalewania. W przeszłości znajdowały się tu podmokłe łąki, pastwiska, ogrody oraz pola uprawne dawniej miejskiego folwarku Kawiory (Kaffiory, w pobliżu Czarnej Wsi). W latach 1891-1914 zachodni fragment tego terenu wykorzystywany był jako tor wyścigów konnych, stale dzierżawiony przez Towarzystwo Międzynarodowe Wyścigów Konnych w Krakowie, gdzie w 1910 roku po raz pierwszy w mieście odbył się lot aeroplanu.

Po zakończeniu I wojny światowej, stajnie i inne budynki adaptowano przez organizacje syjonistyczne, w tym krakowskie Biuro Palestyńskie, przekształcając je w folwark doświadczalny, który przygotowywał chętnych do pracy w Palestynie oraz do życia w kibucu (w znanym jako hahszara). Zorganizowano tam również półkolonie dla dzieci pochodzących z ubogich rodzin żydowskich. Na południowy zachód od osiedla, w rejonie Małych Błoń, usytuowany był dawny szaniec FS 4 Twierdzy Kraków, który z biegiem lat przeszedł różne przekształcenia, w tym przebudowę na Fort 4 „Błonia”, także znaną jako „Cichy Kącik.”

W latach 30-tych XX wieku miano tam planować hotel, ale początkowo projekt ten porzucono. Z kolei na początku XXI wieku koncept stworzenia Centrum Koncertowego dla zespołów takich jak Capella Cracoviensis, Sinfonietta Cracovia oraz Filharmonia Krakowska wydawał się realny, a w 2020 roku projekt powrócił do dyskusji, z planem powstania Krakowskiego Centrum Muzyki w 2023 roku. Na północ od osiedla mieszczą się tereny Miasteczka Studenckiego AGH, oddzielone od Cichego Kącika ulicą Reymonta.

Wschodnioskrzydłową część osiedla zajmuje nowoczesny kompleks sportowy – Miejski Park Sportowy, zaprojektowany przez Marcina Bukowskiego, którego budowa trwała od 1934 do 1954 roku i który wzorowano na kompleksie sportowym z Colombes koło Paryża, miejscu igrzysk olimpijskich z 1924 roku. Tu znajdowały się stadion lekkoatletyczny, amfiteatr oraz otwarte baseny, które cieszyły się dużą popularnością. Niestety w latach 90-tych XX wieku większość tych obiektów sportowych popadła w ruinę, a obecnie trwają tam prace nad Cracovia Sport Park, częściowo nawiązującym do przedwojennej zabudowy; w dawnym budynku szatni mieści się restauracja „Błonia Bistro.”

Do 2004 roku na osiedlu funkcjonował Dom Zakonny Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Syjonu, z siedzibą przy ul. Goetla 49. Całe osiedle leży w obrębie parafii Najświętszej Maryi Panny z Lourdes w dekanacie Kraków-Bronowice.

Plan osiedla powstał już przy tworzeniu regulacji miejskich Wielkiego Krakowa w 1910 roku, a dalsze prace nad koncepcją trwały w kolejnych latach. Ostatecznie zbudowano je jako kolonii urzędniczej dla wyższych urzędników Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego, a budowy miały miejsce w latach 1936-37. Całość zaprojektował Wacław Nowakowski, a on sam stworzył większość dostępnych willi. Jedynie dwie willi przy ul. Pększyca-Grudzińskiego, obecnie znanej jako ul. Domeyki, stworzył jego nauczyciel Adolf Szyszko-Bohusz.

Osiedle charakteryzowało się starannie rozplanowaną zabudową jednorodzinną oraz dobrze zachowanym układem urbanistycznym. Wille skonstruowano w centralnych częściach działek dla lepszego dostępu do światła i powietrza. Wzdłuż ulicy Pększyca-Grudzińskiego wzniesiono wolnostojące domy, w sumie 12 budynków jednopiętrowych, z wyjątkiem dwóch wyższych willi oraz jednego dodatkowego budynku. Architektura willi wykazuje cechy stylu okrętowego: werandy i balkony o półkolistych kształtach oraz okna-bulaje. Całość osiedla zamknięto w półkolistą ulicę Koniecznego (obecnie ulica Beniowskiego), gdzie powstała zabudowa szeregowa, a przed II wojną światową wzniesiono dodatkową willę przy ul. Furgalskiego 18. Wiele domów oraz cały układ urbanistyczny znalazły się w gminnej ewidencji zabytków.

Nazwa ulic na obszarze osiedla została nadana na cześć poległych w I wojnie światowej legionistów, takich jak Franciszek Pększyca-Grudziński oraz Włodzimierz Konieczny i Tadeusz Wyrwy-Furgalski.

W trakcie II wojny światowej osiedle zostało włączone do niemieckiej dzielnicy, co skutkowało wysiedleniem mieszkańców na przełomie 1939 i 1940 roku. Ulice zmieniły nazwy: Pększyca-Grudzińskiego na Gartenstrasse, Koniecznego na Tilsiterstrasse, a Wyrwy-Furgalskiego na Memelstrasse, a domy stały się osiedlem urzędniczym Generalnego Gubernatorstwa. Po wojnie osiedle na krótko zajęli żołnierze radzieccy, a wiele domów początkowo było wykorzystywanych jako przymusowe kwatery. Wkrótce nazwy ulic zmieniono ponownie: Pększyca-Grudzińskiego na Ignacego Domeykę, Koniecznego na Maurycego Beniowskiego oraz Wyrwy-Furgalskiego na Daniela Chodowieckiego.

Do 1970 roku większość ulic osiedla nie była w pełni wyasfaltowana, a jedynie fragmenty ulic Domeyki i Beniowskiego pokrywały płyty betonowe. Przy terenie rozciągały się okolice, gdzie przez pewien czas zamieszkiwali Romowie. Na początku lat 50. XX wieku zrealizowano projekt, mający na celu rozwinięcie osiedla o dzielnicę sportową, obejmującą lodowisko, halę sportową, pływalnię oraz hotel ZKS Ogniwa-Cracovii. W latach 40., 50. i początku 60. XX wieku kontynuowano budowę kolejnych willi oraz domów szeregowych w niezrealizowanej formie. Ostatnie budynki powstały na ulicy Reymonta. W 2017 roku na osiedlu żyło 650 osób w 140 domach jednorodzinnych.

W XXI wieku podczas renowacji budynków niektórzy z nich stracili swoją oryginalną architekturę. Sytuację potęgowała presja ze strony deweloperów oraz nowe projekty zabudowy w otoczeniu, co doprowadziło do tego, że tereny zielone borykają się z problemem zabudowy, oraz że nowoczesna architektura nie dorównuje wcześniejszym projektom z lat międzywojennych, co uznano za „jeden z największych skandali urbanistycznych” współczesnego Krakowa.

Na południe od osiedla znajduje się pętla tramwajowa, oddzielona ulicą Igrców, otoczona także przystankiem autobusowym, znajdującym się wzdłuż Błoń, którym biegnie linia tramwajowa, pokrywająca się z dawnym korytem rzeki Rudawy, nazywanym Niecieczą, Piekiełkiem lub Ciepłą Wodą. Linię nr 4, prowadzącą z Rynku Głównego do Parku Jordana, przedłużono do osiedla Cichy Kącik w 1937 roku, nadając końcowemu przystankowi nazwę „Małe Błonia”. W trakcie okupacji przemianowano ją na „Alte Kasematte”; w 1967 zmieniono na „Cichy Kącik”. Początkowo miał on charakter wąskotorowy, a jego przebudowa miała miejsce w latach 1953-1954, ustanawiając linię „O” (od „okólna”). Obecnie z pętli, zwłaszcza w wakacje, wyruszają zabytkowe tramwaje Krakowskiej Linii Muzealnej nr 0. Pętla autobusowa funkcjonowała w latach 1937-1939 oraz od 1946 roku z trasą do Lasu Wolskiego oraz w latach 1961-1990 do Chełmu (w tym i do Zakamycza). Pętla oraz jej najbliższe otoczenie zostały zmodernizowane w 2004 roku. Budynek przy pętli, który niegdyś mieścił kiosk „Ruchu” oraz supermarket MHD, uruchomiany po 10 latach starań mieszkańców, a później przyjmuje funkcję trattorii „Cichy Kącik”.

Piwogródek „Cichy Kącik”

Nazwa osiedla wywodzi się od historycznego budynku zlokalizowanego przy ul. Piastowskiej 22, który przez długie lata nosił miano „Karczma pod Blachą”, a obecnie funkcjonuje jako restauracja „Folk meat & vege”. W XIX wieku, aż do czasów wybuchu II wojny światowej, w tej okolicy nad brzegiem Rudawy, która płynie wzdłuż ul. Mydlnickiej, funkcjonowała elegancka letnia kawiarnia, uznawana wówczas za „mleczarnię”, a później znana jako „Cichy Kącik”. Ten urzekający piwogródek wyróżniał się oświetlonym ogrodem oraz altaną. W roku 1919 lokal ten należał do B. Pytla, który oferował swoim gościom komfortowo urządzoną werandę oraz pokoje.

W okresie przed II wojną światową, ogród prowadziła Eleonora Mleczko, zamieszkująca w pobliżu przy ul. Mydlnickiej 5. Niestety, stoletni dom, w którym mieszkała, został zburzony w 2015 roku w związku z planami budowy hotelu, a obecnie znajduje się tam szkoła podstawowa Montessori. W trakcie wojny ogródek został przemianowany na „Zur Alten Kasematten” i funkcjonował jako miejsce dostępne jedynie dla niemieckich obywateli. Po zakończeniu działań wojennych, przez kilka lat w „Cichym Kąciku” prowadzono zupełnie inną działalność gastronomiczną niż ta, która istniała przed wojną.

Wówczas w budynku utworzono tzw. „mordownię”, z asortymentem podstawowym, której głównymi klientami byli wozacy z pobliskiej bazy, mieszczącej się obok ruin starego fortu. Z czasem, kiedy zlikwidowano ten lokal, w budynku zamieszkał ogrodnik, potocznie znany jako Bułgar, który uprawiał jarzyny na przyległych polach, zasilając krakowski rynek spożywczy. Inny piwny ogródek, który powstał w sąsiedztwie, nosił nazwę „Pod Blachą”, natomiast „Cichy Kącik” przyjął tę nazwę dopiero na początku lat 90. XX wieku.

Wkrótce po tym, w dawnym budynku „Cichego Kącika” zaczęła funkcjonować restauracja pt. „Pod Blachą”, aby uniknąć dublowania nazw, zważywszy, że na dachu tej budowli rzeczywiście znajdowała się blacha. Zaskakująco, doszło do zamiany tych nazw. Przed wybuchem I wojny światowej, „Cichy Kącik” był często odwiedzanym miejscem przez mieszkańców Krakowa, co udokumentował w swoim wierszu Tadeusz Boy-Żeleński, pisząc: „Już was tylko przestrzeń krótka oddziela od piwogródka.”

Ciekawostki

Historia Cichego Kącika jest pełna intrygujących wydarzeń. W 1907 roku na folwarku w Kawiorach, należącym do Jakóba Gollenhofera, miało miejsce głośne morderstwo, które wzbudziło ogromne emocje wśród społeczności lokalnej. Służący Wawrzyniec Rejzer, w porozumieniu z Marianną Kaczorowską, również służącą, udusili swoją żonę, a następnie utopili jej zwłoki w pobliskiej Rudawie. Konsekwencją tego czynu były surowe wyroki: kara śmierci dla Rejzera oraz dziesięć lat ciężkiego więzienia dla Kaczorowskiej.

Kolejnym interesującym aspektem jest związana z tym miejscem postać Zygmunta Nowakowskiego, znanego pisarza, który mieszkał w „Willi Pod Rozmarynem” przy ul. Domeyki 8, tuż przed wybuchem II wojny światowej. Nowakowski nabył ten dom za honoraria z tytułu sztuki „Gałązka rozmarynu”, która zyskała olbrzymią popularność w polskich teatrach. Zygmunt Nowakowski przyczynił się w ten sposób do kulturowego życia Krakowa.

W czasie drugiej wojny światowej istotną rolę w tamtejszym transporcie publicznym odgrywał Mieczysław Kotlarczyk, który pracował jako konduktor tramwajowy na linii „4”, łączącej kościół Mariacki z Cichym Kącikiem. Kotlarczyk był później uznawanym reżyserem teatralnym.

Rok 1979 przyniósł również ważny moment w historii Polski, kiedy to z okazji pierwszej pielgrzymki papieża Jan Pawła II zbudowano niewielkie lądowisko dla helikopterów na Błoniach, tuż obok pętli tramwajowej w tym niezapomnianym miejscu. Papież korzystał z tego lądowiska wielokrotnie podczas swoich wizyt, a jego następcy, Benedykt XVI i Franciszek, także podążyli tą samą ścieżką.

Ciekawe jest również to, że w Cichym Kąciku mieszka trzech bohaterów opowiadania Łukasza Orbitowskiego, którzy zmagają się z tajemnicami wilkołaków w opowiadaniu „Sfora”; jeden z bohaterów pełni również rolę projektanta osiedla. To miejsce odzwierciedla bogactwo literackiej wyobraźni i lokalnych legend.

W twórczości ukraińskiej pisarki Ksenii Charczenko, nazwa osiedla została użyta jako metafora: „I nagle widzę tramwaj nr 20 jadący do Cichego Kącika. Jak poetycko – myślę. Niech tam pojedzie cała Ukraina. Do cichego kącika prosto z piekła.” Te słowa doskonale ilustrują magię i melancholię tego miejsca.

Na koniec, warto wspomnieć o odkryciach historycznych. W 2024 roku na poddaszu remontowanego domu przy ul. Beniowskiego, dawniej znanej jako ul. Koniecznego, odkryto pamiętniki kpt. Zygmunta Ponikowskiego, dowódcy 2 kompanii 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Capt. Ponikowski, który przez dłuższy czas przebywał w obozie jenieckim po wojnie, zmarł w Nowym Jorku. W tym samym domu przed II wojną światową mieszkał Marek Sobieski, chemik związany z Akademią Górniczą, który został zamordowany przez Niemców za działalność w konspiracji.

---

Oceń: Cichy Kącik

---