Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie

---

Historia

Historia krakowskiej filharmonii sięga 1909 roku, kiedy to z inicjatywy Feliksa Nowowiejskiego powstała pierwsza zawodowa orkiestra symfoniczna w Krakowie. Ta instytucja, choć przerwana w wyniku I wojny światowej, trwała aż do września 1939 roku, organizując koncerty i promując muzykę symfoniczną. Przez trzy dekady orkiestra działała pod egidą Związku Zawodowego Muzyków Polskich w Krakowie.

W roku 1919, po zakończeniu działań wojennych, związek został reaktywowany, a równocześnie stworzył nowy, 80-osobowy zespół. Jego debiutancki występ odbył się 18 maja 1919 roku, upamiętniając setną rocznicę urodzin Stanisława Moniuszki. W tym okresie pod batutą takich maestro jak Zdzisław Górzyński czy Walerian Bierdiajew, orkiestra prezentowała różnorodny repertuar, od symfonii po koncerty instrumentalne i dzieła oratoryjne.

W 1937 roku instytucja ta zyskała nową formę organizacyjną jako Filharmonia Krakowska, a następnie Królewskie Biuro Koncertowe Eugeniusza Bujańskiego przejęło prowadzenie koncertów na własny rachunek. Wówczas orkiestra zyskała nazwę Krakowska Orkiestra Symfoniczna. Regularne koncerty miały miejsce aż do wybuchu II wojny światowej, a ostatni z nich odbył się 21 maja 1939 roku pod dyrekcją Bronisława Wolfstala, gdzie wykonano V symfonię Ludwiga van Beethovena oraz koncert skrzypcowy Emila Młynarskiego z udziałem Ireny Dubiskiej jako solistki.

W czasie okupacji, w lipcu 1940 roku, na polecenie Hansa Franka powstała nowa orkiestra, znana jako Filharmonia Generalnego Gubernatorstwa, która składała się z polskich muzyków zawodowych. Jedynym Niemcem w zespole był koncertmistrz Fritz Sonnleitner. Dyrygentem orkiestry został Hans Rohr, a jego zastępcą Rudolf Erb. Po nagłej śmierci Rohra, w 1942 roku, kierownictwo objął Rudolf Hindemith, a w 1944 roku Hans Swarowsky. Mimo trudnych warunków, orkiestra stanowiła prawdziwą oazę dla muzyków, którzy dzięki specjalnym legitymacjom unikali przymusowych wywózek. Ostatecznie, repertuar orkiestry obejmował muzykę niemieckich i austriackich kompozytorów, a od 1942 roku również polską, po zniesieniu zakazu jej wykonywania. Paradoksalnie, ten zespół, mimo niesprzyjających okoliczności, stał się jednym z najlepszych europejskich orkiestr, znanym ze swojej wyrazistości i niespotykanej synergetycznej siły.

Filharmonia od 1945

Po zakończeniu II wojny światowej, Filharmonia Krakowska miała zaszczyt zainaugurować swoją działalność koncertową jako pierwsza instytucja tego typu w Polsce. 3 lutego 1945 roku odbył się debiutancki koncert orkiestry symfonicznej. Wkrótce potem do zespołu dołączył chór mieszany, a później także chór chłopięcy, co umożliwiło rozwinięcie różnorodnych projektów artystycznych. Dzięki tak rozbudowanej strukturze wykonawczej, charakterystycznym elementem repertuaru Filharmonii stały się oratoria, które były regularnie prezentowane, często w zabytkowych kościołach Krakowa oraz na międzynarodowych festiwalach muzyki sakralnej.

Filharmonia Krakowska, jako ambasador polskiej kultury na arenie międzynarodowej, szczególnie wyróżniła się wykonując dzieła swojego patrona, Karola Szymanowskiego, od 1962 roku, oraz kompozycje Krzysztofa Pendereckiego. Przez ponad cztery dekady istnienia, jej zespoły koncertowe zyskały uznanie w ponad 30 krajach, zarówno w Europie, jak i w dalszych zakątkach świata, takich jak Iran, Japonia, Kanada, Korea Południowa, Liban, Turcja oraz Stany Zjednoczone.

W murach Filharmonii odbywały się występy znakomitych światowych zespołów symfonicznych, w tym Orkiestry Filadelfijskiej pod batutą Eugene’a Ormandy, Orkiestry Clevelandzkiej z George’em Szellem, Suisse Romande z Ernestem Ansermetem oraz wielu innych, jak Moskiewska Orkiestra Kameralna pod kierownictwem Rudolfa Barszaja czy Pittsburgh Symphony Orchestra z Williamem Steinbergiem. Każdy z tych koncertów prowadzili wybitni polscy dyrygenci, m.in. Zygmunt Latoszewski, Bogdan Wodiczko, Witold Rowicki, Jerzy Katlewicz, Kazimierz Kord, Jerzy Maksymiuk, Tadeusz Strugała, Krzysztof Penderecki, Antoni Wit, a także licznych znakomitych gości międzynarodowych, takich jak Hermann Abendroth czy Roberto Benzi.

Ranga Filharmonii jako istotnej instytucji kulturalnej potwierdza również lista znakomitych solistów, którzy mieli przyjemność wystąpić na jej scenie. Występowali tam m.in. Victoria de los Angeles, Claudio Arrau, Cathy Berberian, Stanisław Bunin, Yehudi Menuhin, Midori, a także Artur Rubinstein oraz Henryk Szeryng. Wysoka jakość artystyczna Filharmonii jest również widoczna w jej bieżącej działalności koncertowej, która obejmuje nie tylko cotygodniowe koncerty symfoniczne, ale również „Koncerty Uniwersyteckie” w auli Collegium NovumUniwersytetu Jagiellońskiego, recitale mistrzowskie, koncerty organowe oraz programy edukacyjne dla młodzieży i dzieci, takie jak cykl „Musica – ars amanda”.

Architektura

Oryginalny projekt budynku, stworzony przez Józefa Pokutyńskiego, został zrealizowany w 1931 roku. Na początku pełnił rolę Domu Katolickiego. Inicjatywę budowy tej niezwykłej struktury podjął kardynał książę Adam Sapieha. W swojej twórczości projektant inspirował się budynkiem „Maison du Peuple”, który znajduje się w Brukseli. Jego powstanie datuje się na 1897 rok, a autorem był Victor Horta.

Warto zauważyć, że wystrój budynku oraz sali koncertowej został zaprojektowany w stylu neobarokowym, co stanowi kontrast w stosunku do pozostałych pomieszczeń, które przyozdobiono w stylu modernistycznym. Architektura budowli przybrała formę litery L, co nadaje jej unikalny układ. Fasadę wieńczy kartusz, w którym umieszczono herb krakowskiej Kurii Metropolitalnej – „Trzy Korony”. Co ważne, cały budynek jest obecnie własnością Kurii.

W latach 30. XX wieku obiekt był również siedzibą kina Świt, które jednak nie miało związku z późniejszym kinem o tej samej nazwie w Nowej Hucie. Od 1945 roku jest wykorzystywany przez Filharmonię, co podkreśla jego znaczenie w kontekście kulturalnym regionu. Wydziały województwa małopolskiego rozważają budowę nowego gmachu, który miałby stać się nową siedzibą Filharmonii.

Budowa ma imponującą powierzchnię użytkową wynoszącą 4550 m² oraz kubaturę sięgającą 24 000 m³, co sprawia, że jest to obiekt znaczący zarówno pod względem architektonicznym, jak i przestrzennym.

Sala koncertowa

Sala koncertowa Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, znajdująca się przy ulicy Zwierzynieckiej, oferuje 693 miejsca siedzące, dzięki czemu jest jednym z większych obiektów tego rodzaju w Krakowie. Warto zaznaczyć, że przed ostatnią przebudową sala dysponowała ponad 800 miejscami.

Wnętrze sali utrzymane jest w charakterystycznym stylu lat trzydziestych, co przejawia się w obecności złoconych kolumn oraz stylowych kasetonów sufitowych, które nadają przestrzeni unikalny klimat. Scena o powierzchni 180 m² jest w stanie pomieścić ponad 200 muzyków, co czyni to miejsce idealnym do organizowania dużych wydarzeń muzycznych.

Oprócz wspominanej sali koncertowej, Filharmonia dysponuje również dwiema salami przeznaczonymi do kameralnego muzykowania – Salą Złotą oraz Salą Błękitną. Warto dodać, że w tej drugiej sali swoją twórczość poetycką zaprezentował Karol Wojtyła w dniu 15 października 1938 roku, co dodaje historycznej wartości temu miejscu.

Organy

Centralnym punktem wnętrza sali koncertowej, który zachwyca swoim majestatem, są organy wykonane przez firmę Johannes Klais Orgelbau z Bonn. Zostały one zainstalowane w 1996 roku i są największym instrumentem posiadanym przez Filharmonię. Warto wiedzieć, że poprzednie organy, zbudowane przez Alexander Schuke Orgelbau z Poczdamu w 1982 roku, spłonęły w tragicznym pożarze, który miał miejsce 11 grudnia 1991 roku.

Obecne organy to niezwykle skomplikowany instrument, który dysponuje 50 głosami, starannie podzielonymi na cztery różne sekcje brzmieniowe. Są to:

• Hauptwerk (13 głosów),
• Positiv (11 głosów),
• Schwellwerk (15 głosów),
• Pedal (11 głosów).

Warto zwrócić uwagę, że instrument ten jest wyposażony w mechaniczną trakturę gry oraz elektryczną trakturę rejestrów, co znacząco wpływa na jego brzmienie oraz funkcjonalność.

Dyrektorzy naczelni

Dyrektorzy naczelni Filharmonii Krakowskiej pełnili swoje funkcje na przestrzeni wielu lat, a ich działalność miała kluczowe znaczenie dla rozwoju instytucji. Poniżej przedstawiamy ich imiona oraz lata, w których sprawowali władzę:

• Zygmunt Latoszewski (1945),
• Jan Maklakiewicz (1945–1947),
• Walerian Bierdiajew (1947–1949),
• Piotr Perkowski (1949–1951),
• Tadeusz Krzemiński (1951–1969),
• Zbigniew Jeżewski (1970/1971),
• Jerzy Katlewicz (1971–1980), dyrektor naczelny i artystyczny,
• Wiesław Kolankowski (1981–1987),
• Robert Wydra (1988–1991),
• Joanna Wnuk-Nazarowa (1991–1997),
• Anna Oberc (1998–2005),
• Jacek Berwaldt (– luty 2009), p.o. dyrektora naczelnego,
• Paweł Przytocki (marzec 2009 – październik 2012), dyrektor naczelny i artystyczny,
• Bogdan Tosza (październik 2012 – wrzesień 2020),
• Mateusz Prendota (od września 2020).

Dyrektorzy artystyczni

W historii Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie istotną rolę pełnili dyrektorzy artystyczni, których nazwiska związane są z jej rozwojem i działalnością.

Oto wykaz dyrektorów artystycznych, uporządkowany chronologicznie:

• Bohdan Wodiczko (1951–1955),
• Bronisław Rutkowski (1955/1956),
• Jerzy Gert (1957–1962),
• Andrzej Markowski (1962–1964),
• Henryk Czyż (1965–1968),
• Jerzy Katlewicz (1968–1980),
• Tadeusz Strugała (1981–1986),
• Krzysztof Penderecki (1988–1990),
• Gilbert Levine (1988–1991),
• Jerzy Maksymiuk (1992–1998) jako doradca artystyczny,
• Tomasz Bugaj (1998–2005),
• Paweł Przytocki (marzec 2009 – październik 2012),
• Michał Dworzyński (2013–2015),
• Charles Olivieri-Munroe (2015–2021),
• Alexander Humala (od 2021).

Każdy z tych artystów wniósł swoje unikalne doświadczenia i wizje, kształtując oblicze filharmonii oraz jej repertuar.

I Dyrygenci

W historii Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, ważną rolę odegrali licznie utalentowani dyrygenci, którzy kierowali orkiestrą na przestrzeni lat. Oto lista niektórych z nich:

• Zygmunt Latoszewski,
• Walerian Bierdiajew,
• Witold Krzemieński,
• Bohdan Wodiczko,
• Stanisław Skrowaczewski,
• Witold Rowicki,
• Andrzej Markowski,
• Henryk Czyż,
• Jerzy Katlewicz,
• Tadeusz Strugała,
• Gilbert Levine,
• Roland Bader (inne języki),
• Marek Pijarowski,
• Władimir Ponkin,
• Tomasz Bugaj,
• Michał Dworzyński (2013–2015),
• Charles Olivieri-Munroe (2015–2021).

---

Oceń: Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie

---