Kolegium jezuitów, które znajdowało się przy kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła, mieściło się w sercu Krakowa na ulicy Grodzkiej. Zostało założone w roku 1600 i istniało przez blisko 173 lata, aż do czasów kasaty zakonu w 1773 roku.
W wyniku tej kasaty, budynek kolegium zmieniał swój charakter i funkcje. Od 1774 roku pełnił rolę domu emerytów, a w 1780 roku przekształcono go w Seminarium nauczycielskie. Z kolei w roku 1786 administrację przejęli cystersi. W kolejnych latach gmach wykorzystywany był przez instytucje austriackie, a w latach 1815-1846 siedzibę miała tam również instytucja jaką był Senat Wolnego Miasta Krakowa.
Z czasem, w obiekcie tym znajdowały się różne urzędy, a jego historia ulegała dalszym zmianom aż do 1973 roku, kiedy to rozpoczęto działalność Collegium Broscianum Uniwersytetu Jagiellońskiego, które zyskało nowy rozdział w dziejach tego zabytkowego budynku.
Geneza
Historia kolegium jezuitów w Krakowie, zlokalizowanego przy ul. Grodzkiej, sięga czasów, gdy król Zygmunt III 17 października 1595 roku postanowił założyć dom profesów. W 1596 roku dokonano zakupu dworu z ogródkiem od Joachima Ocieskiego, a także nabyto ogród od klarysek. Następnie, w 1597 roku, pozyskano dwie kamienice od altarzysty Jana Zerzyńskiego, a w 1598 roku do kolekcji dołączył dwór zakupiony od Marcina Stadnickiego.
W nowym miejscu zamieszkali jezuici, którzy odpowiadali za budowę kościoła, kierowani przez o. Piotra Skargę, a także kapelani dworscy (Patres aulici). Początkowo planowano przenieść dom profesów z kościoła św. Barbary, jednak Kongregacja Prowincji w 1606 roku uprosiła generała zakonu, aby pozostali w dotychczasowym miejscu.
W rezultacie przy nowym kościele utworzono rezydencję, która była uzależniona od domu profesów. W 1617 roku, po uzyskaniu zgody króla na fundację kolegium, rezydencja stała się niezależna. Ostateczne erygowanie kolegium miało miejsce w 1621 roku, co oznaczało ważny etap w historii działalności jezuitów w Krakowie.
Rozwój
Kolegium jezuitów, które umiejscowione było początkowo w starych strukturach przy ul. Grodzkiej oraz we dworze Ocieskiego, miało w przyszłości na celu budowę nowego gmachu. Już w 1627 i 1634 roku opracowano projekty dotyczące nowej siedziby. Król Władysław IV w 1638 roku wydał zgodę na niewielkie przesunięcie murów miejskich, ale faktyczne postępy miały miejsce dopiero w 1651 roku, kiedy to zawarto umowę z miastem na budowę, opartą na projekcie stworzonym przez jezuickiego brata zakonnego, Benedykt Molli.
Niestety, w wyniku wrzącego konfliktu zbrojnego prace budowlane zostały wstrzymane. W 1668 roku do Rzymu złożono nowy projekt (prawdopodobnie autorstwa Stanisława Solskiego), natomiast w latach 1669-77 dzięki fundacji biskupa Andrzeja Trzebickiego, postawiono nowy gmach znany jako Collegium Trebicianum, między dworem Ocieskiego a miejskim murem, bez potrzeby jego przesuwania. Po ukończeniu tego etapu nastąpiło wyburzenie tzw. starego gmachu i w 1679 roku przystąpiono do budowy skrzydła poprzecznego, jednak prace zostały wstrzymane po śmierci fundatora (29 grudnia 1679 roku) oraz sprzeciwie Akademii Krakowskiej.
Kolegium zostało spalone w 1719 roku, ale jego odbudowa odbyła się w dotychczasowym kształcie i została zakończona w 1721 roku. W latach 1727-30 zakończono budowę skrzydła poprzecznego. W 1768 roku, po długich staraniach, rektor Franciszek Koźmiński zakupił tylną część Bursy Prawników z zamiarem rozbudowy kolegium, lecz jego plany nie doszły do skutku, gdyż zmarł, zanim budowa mogła się rozpocząć.
Działalność
W 1617 roku jezuici uzyskali ważną zgodę króla Zygmunta III, która pozwoliła im na przekształcenie domu profesów w pełnoprawne kolegium położone przy kościele św. Piotra i Pawła. Mimo wielu prób znalezienia odpowiedniego połączenia z Akademią Krakowską, akademicy nie byli zainteresowani żadną formą unii. Jednak generał zakonu wyraził zgodę na otwarcie kolegium, co doprowadziło do wydania dokumentu erekcyjnego przez króla 3 marca 1623 roku.
Rektor, ojciec Mikołaj Łęczycki, wkrótce po otwarciu kolegium zainicjował kurs teologii przeznaczony dla kleryków jezuickich w 1623 roku, a rok później również dla studentów z zewnątrz. Już w 1625 roku powstały publiczne szkoły humanistyczne, a w 1628 roku zorganizowano kurs filozofii. Jednakże, sytuacja stała się napięta, gdy Akademia Krakowska zaczęła składać skargi na działania jezuitów, kierując swoje protesty najpierw do króla, następnie do nuncjusza oraz na sejmiki, a później nawet do najwyższego trybunału papieskiego, Roty Rzymskiej.
W latach 1626-1627 zapadły cztery korzystne dla jezuitów wyroki Roty. Równocześnie, Akademia Krakowska złożyła obszerny rekurs w 1629 roku, a odpowiedzią były kolejne decyzje Roty, na mocy których w 1630 roku wydano dekret nakazujący Akademii, pod groźbą ekskomuniki, podporządkowanie się wyrokowi. W tym okresie dochodziło do skandalicznych incydentów, gdzie studenci napadali na uczniów jezuickich, niszczyli mienie rozbijając okna w kolegium oraz zakłócali publiczne dysputy.
Po śmierci Zygmunta III w 1632 roku zaszły istotne zmiany. Król Władysław IV, przy pomocy posła Jerzego Ossolińskiego, zwrócił się do papieża Urbana VIII o zamknięcie szkół jezuickich w celu przywrócenia porządku w Krakowie. Brewe papieskie dotyczące tego postanowienia zostało ogłoszone 15 stycznia 1634 roku, co oznaczało, że jezuici mogli prowadzić wykłady jedynie dotyczące teologii przeznaczonej dla ich własnych kleryków, aż do momentu kasaty zakonu.
Biblioteka
Biblioteka, będąca istotną częścią kolegium, uzyskała liczne darowizny książkowe od wybitnych postaci, takich jak ksiądz Andrzej Łukomski, biskup Piotr Tylicki oraz biskup Andrzej Trzebicki. Warto zauważyć, że pierwotny zbiór książek, który liczył ponad 9000 tomów, uległ zniszczeniu w wyniku pożaru kolegium w 1719 roku.
Incydent ten miał swoje źródło w samej bibliotece, co doprowadziło do zniszczenia nie tylko książek, ale także wielu cennych rękopisów, map, miedziorytów oraz globusów. W 1741 roku biblioteka wzbogaciła się o kolejny znaczący legat książkowy, który przekazał Andrzej Morsztyn. Nowy katalog sporządzony w 1757 roku zawierał już 2895 tomów, a w czasie kasaty zakonu w zasobach było ich około 4000.
W 1680 roku pomieszczenie biblioteczne składało się z ośmiu pokoi usytuowanych nad jadalnią kolegium, które zostały zaadoptowane na bibliotekę. Po pożarze kolegium, miejsce to zostało ograniczone do trzech sal z szafami umieszczonymi po bokach. Po kasacie zakonu, niestety, zbiór książek uległ rozproszeniu, co stanowi smutny koniec dla tego niegdyś bogatego księgozbioru.
Pozostałe obiekty w kategorii "Uczelnie":
Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie | Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie | Wyższe Seminarium Duchowne Braci Mniejszych w Krakowie | Wyższe Seminarium Duchowne Karmelitów Bosych w Krakowie | Wydział Mechaniczny Politechniki Krakowskiej | Kampus 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Witkowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego | Wyższa Szkoła Ubezpieczeń w Krakowie | Wydział Grafiki Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie | Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Polskiej Prowincji Dominikanów | Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy | Gmach Główny Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie | Collegium Nowodworskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Minus Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Kołłątaja Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Iuridicum Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Geologicum Uniwersytetu Jagiellońskiego | Collegium Broscianum Uniwersytetu Jagiellońskiego | Auditorium Maximum Uniwersytetu JagiellońskiegoOceń: Kolegium jezuitów w Krakowie (ul. Grodzka)