Collegium Nowodworskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego

---

Historia

Fundacja

Nazewnictwo Kolegium Nowodworskiego ma swoje źródła w postaci fundacji utworzonej przez Bartłomieja Nowodworskiego. W latach 1617 i 1619, Nowodworski, gromadząc łącznie 15 tysięcy złotych polskich, wsparł zarządzaną przez Akademię Krakowską szkołę średnią. W 1630 roku, Gabriel Prowancjusz Władysławski również zaangażował się w rozwój edukacji, przekazując 30 tysięcy złotych polskich z przeznaczeniem na reformę i rozwój tejże placówki. W dodatku, jego testament umożliwił przekazanie dalszych 20 tysięcy złotych, co znacząco wsparło rozwój szkolnictwa. Te fundacje przyczyniły się do budowy nowej siedziby dla Szkół Nowodworskich, istniejących już od drugiej połowy XVI wieku.

W 1636 roku podjęto decyzję o wzniesieniu odpowiedniego budynku naprzeciwko kościoła św. Anny, na działce przylegającej do Collegium Maius. W 1638 roku, między innymi dzięki wsparciu finansowemu rektora Akademii, Jakuba Najmanowicza (1000 złp) oraz króla Władysława IV (2500 złp), budowa nabrała tempa. Z czasem, dla oddania hołdu Nowodworskiemu oraz Władysławskiemu, kolegium funkcjonowało jako Collegium Władysławsko-Nowodworskie, aczkolwiek z czasem jedna z nazw zanikła.

Budowa

Wznoszeniem kolegium zajmował się Jan Leitner, a zasadnicze prace budowlane zakończono w 1643 roku. Struktura budynku obejmowała dwa pawilony, ustawione obok siebie i połączone murem z obu stron. W przestrzeni pomiędzy nimi znajdował się brukowany dziedziniec, dookoła którego znajdowały się krużganki. Kolejny atut budynku to jego wyposażenie – poza pomieszczeniami lekcyjnymi zawierał także oratorium. Charakterystycznym elementem są dwuspadowe dachy pawilonów, a ich styl łączy w sobie wpływy barokowe oraz manieryzm, nawiązując do gotyckich elementów istniejącego Collegium Maius.

Siedziba szkoły średniej

W latach 1645–1650 Uniwersytet zmuszony był do sfinansowania wielu napraw budowlanych, wynikających z usterek wykończeniowych. Po przybyciu Szwedów do Krakowa, zajęcia zostały wstrzymane, a w kolegium urządzono stajnię po plądrowaniu przez wojsko. Pomimo tych zniszczeń, w 1657 roku wznowiono działalność edukacyjną. W 1769 roku budynek uległ ponownemu zniszczeniu, tym razem kiedy rosyjskie wojsko przekształciło go w koszary. W latach 70. XVIII wieku stan obiektu wymagał licznych reform, które były częścią szerszych zmian w Szkół Nowodworskich, koordynowanych przez Hugona Kołłątaja.

Rok 1786 przyniósł przekształcenie oratorium w amfiteatr, a wizytacja szkoły przez księcia warszawskiego Fryderyka Augusta miała miejsce w 1810. Po reformach Kołłątaja, w połowie XIX wieku, budynek w zasadzie nie przeszedł większych zmian, aczkolwiek w latach 40. XIX wieku, z uwagi na zły stan techniczny, podjęto decyzję o zamurowaniu i zasypaniu piwnic. W 1845 roku przeprowadzono dużą renowację, a amfiteatr stał się miejscem różnych spotkań i zebrań. Kolejne remonty, takie jak remont tylnego pawilonu, miały miejsce w 1849 roku, a wielki pożar Krakowa w 1850 roku ominął budynek.

W 1855 roku dobudowano trzecie skrzydło od strony Plant, zaprojektowane przez Tomasza Majewskiego, a nowa część budynku wkomponowywała się w dotychczasową stylistykę. Skrzydło uzupełniało pięć pomieszczeń na parterze i pięć na pierwszym piętrze. W 1887 roku galeria obrazów, dotychczas umieszczona w amfiteatrze, została przeniesiona do nowo powstałego Collegium Novum. Na przełomie XIX wieku kolegium przeszło szereg modernizacji, w tym zlikwidowanie podwórza od strony ulicy Gołębiej, co umożliwiło budowę Collegium Phisicum, a także przekształcenie części w ogrody akademickie. Od 1880 budynek gościł cesarza Franciszka Józefa i arcyksięcia Rudolfa. W 1890 roku przeprowadzono modernizację wnętrz, a w 1897 rozpoczęto budowę nowej siedziby dla gimnazjum św. Anny przy pl. Na Groblach, po czym w 1898 roku szkoła przeniosła się do nowego obiektu.

XX wiek

Po opuszczeniu przez Nowodworek, budynek był zarządzany przez Wyższą Szkołę Realną przez kilka lat. W 1899 roku Kolegium Nowodworskiego zostało przekazane rozwijającej się Bibliotece Jagiellońskiej, która wówczas borykała się z problemami związanymi z lokalem. W ramach przekształceń uniwersyteckich, pod koniec lat 1905, obiekt przeszedł szereg przekształceń i podłączono go do sieci wodociągowej. W 1914 roku książki i zbiory zostały przesunięte z kolegium ze względu na powstanie tymczasowego szpitala wojskowego, jednak po zakończeniu działań wojennych, w 1916 roku wznowiono działalność biblioteki. W latach 1927-1932 kolejny etap renowacji przyniósł nowe zmiany, a w 1931 roku całość budynku została przejęta przez Bibliotekę Jagiellońską.

Niemcy, zajmując Kraków, postanowili zamknąć bibliotekę, a w 1940 roku wyrzucili zbiory do nowo powstałej siedziby. Mimo trudności, budynek przetrwał okres II wojny światowej niemal bez szwanku. Po wojnie, w 1949 roku, wrócił do użytku nowo powstałej Akademii Medycznej, stając się znany jako Collegium Medicum. Wprowadzono również szereg modernizacji, w tym wyburzenie łącznika z Collegium Maius i renowację toalet oraz fasady. W latach 70. XX wieku zrealizowano wymianę bruku dziedzińca na nowy. Do końca XX wieku przeprowadzone prace renowacyjne w dużej mierze przywróciły pierwotny wygląd budynku, w tym odtworzenie piwnic. Od 1993 roku, kiedy Akademia Medyczna weszła w skład Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kolegium Nowodworskiego stało się ponownie częścią tej szanowanej uczelni. Prace konserwatorskie miały miejsce w 1997 roku. W dniu 6 sierpnia 1936 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków i obecnie znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków.

---

Oceń: Collegium Nowodworskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego

---