Kościół Świętej Trójcy w Krakowie (ul. Stolarska)

---

Historia

Dominikanie, na czele ze św. Jackiem, przybyli do Krakowa w 1222 roku z Bolonii. Ich misję zainicjował biskup Iwo Odrowąż, który przekazał im częściowo drewniany, częściowo murowany kościół parafialny Św. Trójcy, a samą parafię przeniósł do nowego kościoła Mariackiego. Kościół ten został konsekrowany 12 marca 1223 roku.

Po najeździe Mongołów w 1241 roku, dominikanie przystąpili do budowy nowego, gotyckiego kościoła oraz klasztoru. Początkowo był to trójnawowy obiekt, który w XIV i XV wieku przeszedł przebudowę na formę bazylikową. Do połowy XIX wieku zewnętrzny wygląd świątyni zdobiła murowana wieża-dzwonnica, która stała samodzielnie przed fasadą kościoła przy wylocie ul. Stolarskiej.

W wyniku pożaru Krakowa w 1850 roku, dzwonnica uległa zniszczeniu, a jedynie przepalone mury pozostały. Te zniszczenia zostały usunięte podczas renowacji kościoła. W 1876 roku na miejscu wieży do fasady świątyni wbudowano neogotycką kruchtę, która ochraniała odnowiony gotycki portal głównego wejścia, przywrócony do świetności w 1893 roku, gdy wymieniono zniszczone elementy kamienne.

Catastrofa w postaci pożaru miała katastrofalne znaczenie dla kościoła, ponieważ całe wnętrze spłonęło, z wyjątkiem niektórych kaplic, a sklepienie nawy runęło. Prace rekonstrukcyjne rozpoczęły się niezwłocznie i trwały od 1850 do 1884 roku, a nadzorował je architekt Teofil Żebrawski. Z powodu osłabienia murów, konieczne było usunięcie zagrożonej części fasady oraz tymczasowe podparcie filarów drewnianymi stemplami.

W latach 1853-1854 postęp prac budowlanych był bardzo powolny, jednak udało się sprowadzić nowe witraże autorstwa niemieckiego artysty Hübnera. W 1856 roku utworzono specjalny komitet konserwatorski, aby zapewnić właściwą kontrolę nad odbudową. Po zabezpieczeniu gruzu, w 1858 roku rozpoczęto kładzenie nowych fundamentów pod filary. W latach kolejnych wykonano dalsze prace, a podstawowe zadania zakończono w 1872 roku, co spotkało się z krytyką ze strony środowisk artystycznych.

W efekcie odbudowy, kościół zyskał nowy wygląd, co budziło niechęć wśród artystów, w tym rzeźbiarza Edwarda Stehlika. Działania przeora o. Mariana Pavoniego, który był amatorskim architektem, doprowadziły do powstania nowego ołtarza głównego, stall oraz konfesjonałów. Ostatecznie, w 1884 roku kościół został konsekrowany ponownie.

W 1957 roku świątynia otrzymała status bazyliki mniejszej. Dnia 19 października 2016 roku w bazylice miała miejsce msza żałobna oraz pożegnanie z reżyserem filmowym Andrzejem Wajdą. W styczniu 2018 roku rozpoczęła się kompleksowa renowacja wnętrza świątyni.

Wnętrze

Kościół Świętej Trójcy w Krakowie jest trójnawową świątynią gotycką, zachwycającą swoim ceglano-kamiennym wystrojem. Obiekt został wzniesiony w typowym dla Krakowa systemie filarowo-skarpowym, co nadaje mu nie tylko wyjątkowy wygląd, ale także stabilność. Wydłużone prezbiterium kościoła kończy się prostą ścianą, co można zauważyć przy pierwszym kontakcie z wnętrzem.

W tym historycznym miejscu znajduje się wiele cennych elementów. Obok ołtarza głównego spoczywa książę Leszek Czarny, który odszedł z tego świata w roku 1288. Dodatkowo, w prezbiterium można zobaczyć brązową płytę upamiętniającą Filipa Kallimacha, wybitnego humanistę, który zmarł w 1496 roku. Ta płyta została wykonana na podstawie projektu Wita Stwosza, co podkreśla znaczenie artystyczne tego miejsca.

Nie można również pominąć organów, które zostały zbudowane w 1890 roku przez firmę Braci Rieger z Jägerndorfu i noszą oznaczenie opus 756. Instrument ten wyróżnia się 30 głosami oraz mechaniczną trakturą gry i pneumatyczną trakturą rejestrów. Organy te są niezwykle wartościowym i interesującym przykładem romantycznego budownictwa organowego, które pomimo upływu lat, do dziś zachowuje swoją pierwotną koncepcję brzmieniową.

Kaplice

Kościół Świętej Trójcy w Krakowie jest miejscem, które kryje w sobie wiele historycznych i artystycznych skarbów. Jego kaplice, zlokalizowane w nawie południowej oraz północnej, są doskonałym przykładem bogatego dziedzictwa kulturowego tego regionu.

Nawa południowa (prawa)

Wnętrze nawy południowej zdobią niezwykłe kaplice, które mają swoje fascynujące historie:

• Kaplica św. Róży Limańskiej (Lubomirskich) – wzniesiona na początku XVII wieku, zastępuje gotycką kaplicę grobową Pileckich, znaną z końca XIV wieku. Jej fundatorami byli Sebastian Lubomirski oraz jego małżonka, Anna z Branickich. Ich portrety zdobią ściany tego wyjątkowego wnętrza, które ponadto ozdobione jest motywami świętych. Kaplicę zamyka przepiękna krata z XVII wieku.
• Kaplica św. Tomasza – powstała w XV wieku z inicjatywy cechu krawców. Charakteryzuje się sklepieniem sieciowym, a w jej wnętrzu znajdziemy zaprojektowany przez Mariana Pavoniego neogotycki ołtarz. Obrazy przedstawiają świętych, w tym kaznodzieję Thomasa Dolabelli, który uwiecznia szkołę św. Tomasza z Akwinu.
• Kaplica Zbawiciela (Przeździeckich) – wzniesiona w 1368 roku przez Mikołaja Edelinga, przeszła później w ręce cechu piekarzy i rodziny Orlików. Odtąd przeszła gruntowną restaurację po pożarze w 1850 roku, a w jej wnętrzu znalazł się neogotycki ołtarz, stworzony przez Edwarda Stehlika według projektu Teofila Żebrawskiego.
• Kaplica św. Józefa (Szafrańców, Provanów) – powstała w XV wieku z inicjatywy cechu szewców. Neogotycki ołtarz autorstwa Mariana Pavoniego przedstawia Chrystusa w warsztacie św. Józefa, namalowany przez Jana Drewaczyńskiego.
• Kaplica św. Dominika (Myszkowskich) – ufundowana w 1614 roku, wyróżnia się galerią rodzinną Myszkowskich umieszczoną we wnętrzu kopuły. Jej zewnętrzna dekoracja jest naprawdę imponująca, z marmurami w odcieniach różu i bieli, co dodaje jej elegancji.
• Kaplica Różańcowa – zbudowana na planie krzyża greckiego, wraz z kopułą w latach 1685-88. Ozdobiona polichromiami namalowanymi przez Teodora Baltazara Stachowicza, przedstawiającymi tajemnice różańcowe, już od 1983 roku jest miejscem spoczynku Teofili Sobieskiej, matki króla Jana III Sobieskiego.
• Na terenie kaplicy, przed laty znajdował się nagrobek Adama Gorskiego, który piastował różnorodne zaszczyty w czasach Zygmunta III Wazy.

Nawa północna (lewa)

W nawie północnej mieści się równie interesujący zbiór kaplic:

• Kaplica Zbaraskich – ufundowana przez kasztelana krakowskiego Jerzego Zbaraskiego w latach 1628-33. Mając za budowniczych braci Andrzeja i Antonio Catello, wznosi się na prostokątnym planie z unikalną eliptyczną kopułą. Wnętrze, wypełnione czarnym marmurem, ozdobione jest sztukaterią i nagrobkami Zbaraskich.
• Kaplica św. Marii Magdaleny (Małachowskich) – powstała w XV wieku, przynosząc ze sobą bogactwo neogotyckich elementów, w tym ołtarza zaprojektowanego przez Mariana Pavoniego, z obrazem Marie Magdaleny autorstwa Władysława Bąkowskiego.
• Kaplica Jezusa Ukrzyżowanego – z końca XIV wieku, pierwotnie poświęcona św. Stanisławowi, z malowidłami gotyckimi, neogotyckim ołtarzem stworzonego przez Mariana Pavoniego. Obrazy przedstawiają ukrzyżowanego Chrystusa pędzla Józefa Simmlera.
• Kaplica św. Jacka – w niej znajdują się szczątki św. Jacka, umieszczone w późnobarokowym grobie. Ołtarz, dzieło Baltazara Fontany, i jego stiuki oraz polichromie tworzą niepowtarzalną atmosferę tego miejsca.

Klasztor

Zabudowania klasztorne są umiejscowione w północnej części kościoła i tworzą zamkniętą przestrzeń wokół trzech wirydarzy. Ciekawe są krużganki, które otaczają pierwszy z nich, znane jako krakowski campo santo. Otrzymały one tę nazwę dzięki licznie umieszczonym tam pomnikom, nagrobkom oraz tablicom epitafijnym, które wmurowano w ściany budynku. Charakterystycznym elementem jest krzyżowo-żebrowe sklepienie, którego datowanie przypisuje się XIV wieku, podczas gdy nagrobki oraz epitafia w dużej mierze pochodzą z XVI i XVII stulecia.

Warto zwrócić uwagę na najstarszy fragment zabudowań, jakim jest romański refektarz, zbudowany z dzikiego kamienia i ozdobiony portalem o plecionkowym wzorze. Fragment ten może być identyfikowany z oryginalnym kościołem św. Trójcy, który został oddany dominikanom w 1222 roku przez Iwo Odrowąża, bądź z oratorium, które wzniesiono w 1225 roku po pożarze. Ponadto, wnętrze ozdobione jest malowidłami z XV i XVI wieku.

Obok romańskich reliktów znajdują się również wczesnogotyckie okienka, które według niektórych badaczy mogą być związane z dawnym kościołem pod wezwaniem św. Tomasza. W skład całego kompleksu klasztornego można również wymienić:

• kapitularz, który wznoszono od XIII do początków XVI wieku, posiadający gotycki portal,
• sień gotycką, nakrytą krzyżowo-żebrowym sklepieniem wspartym na trzech solidnych filarach,
• dawną bibliotekę, która powstała w XIII wieku, a została przebudowana w XVII wieku.

Kolekcje klasztoru obejmują różnorodne zbiory, w tym portrety biskupów z zakonu dominikanów, a także obrazy Tomasza Dolabelli z lat 1614-1620. Wśród ważnych dzieł można znaleźć kwatery tzw. poliptyku dominikańskiego, autorstwa Mistrza Pasji Dominikańskiej, a także obraz św. Juda Tadeusz Łukasza Orłowskiego oraz Wizję św. Zofii Michała Stachowicza. Kolejnym cennym obiektem jest alabastrowa gotycka rzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem (znana jako Jackowa) oraz relikwiarz na głowę św. Jacka. W zbiorach muzealnych znajdują się także barokowe paramenty liturgiczne, liczne inkunabuły, starodruki oraz rękopisy z XIII wieku. Przed II wojną światową rzeźba Matki Boskiej Jackowej z XIII wieku zdobiła kaplicę Potockich w kościele Bożego Ciała w Lwowie.

---

Oceń: Kościół Świętej Trójcy w Krakowie (ul. Stolarska)

---