Ulica Kanonicza w Krakowie

---

Kamienica nr 1 (Pałac Samuela Maciejowskiego)

Pałac Samuela Maciejowskiego, wzniesiony w latach 1531–1532, stanowi wyjątkowy przykład architektury renesansowej w Krakowie. Zbudowany przez kanonika, a później biskupa, powstał na fundamentach drewnianego domu znanego jako kaplica św. Grzegorza, w obszarze południowo-zachodniego odcinka pierwotnej ulicy Senackiej.

Obiekt został zaprojektowany na rzucie kwadratu z charakterystycznymi strzelnicami w ścianach. Jako piętrowy budynek dwutraktowy, z centralną sienią oraz arkadową galerią od strony dziedzińca, przyciąga uwagę odkrytym arkadowym podcień, który jest dziełem Bartłomieja Berrecciego lub jego warsztatu. Przez wieki pałac przeszedł kilka istotnych renowacji, szczególnie na przełomie XVII i XVIII wieku oraz w końcówce XVIII wieku.

Do momentu końca XVIII wieku pełnił rolę rezydencji kanonicznej, gdzie zachowały się cenne polichromie z tego okresu oraz barokowy portal hermowy. Portal ten nawiązuje swoją formą do portalu znajdującego się na ul. św. Jana 20, z pewnymi uproszczeniami. Jego architektoniczne detale, takie jak ukośne pilastry z hermami atlantowymi, nadają mu wyjątkowego charakteru. Dekoracyjne wazony znajdujące się na gzymsie dodatkowo podkreślają jego bogactwo estetyczne.

W późniejszych latach budynek został przekazany władzom krakowskim na potrzeby Inkwizytoriatu oraz więzienia. W XVI wieku po stronie dziedzińca zyskał renesansową arkadową loggię, co jeszcze bardziej wzbogaciło jego architekturę.

W 1854 roku architekt August Plasqude wprowadził znaczące zmiany, nadbudowując drugie piętro i projektując nową fasadę, co nadało gmachowi jego obecny wygląd. Dziś w kamienicy mieszczą się Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Podyplomowe Studium Konserwacji Zabytków Architektury i Urbanistyki oraz Kawiarnia „Inkwizytor”, co czyni to miejsce istotnym punktem na mapie Krakowa.

Kamienica nr 2 (Kamienica pod Aniołkami)

Kamienica pod Aniołkami, znana również jako dom usytuowany na rogu ulic Senackiej i Kanoniczej, ma swoje korzenie w drugiej połowie XVI wieku. Powstała w wyniku połączenia dwóch gotyckich kamieniczek, co nadaje jej unikalny charakter.

Jednym z najbardziej imponujących elementów architektonicznych tego obiektu jest wysoka attyka krenelażowa, która wyraźnie wyróżnia ten budynek w miejskim pejzażu. Dziś kamienica pełni funkcję prywatnego domu mieszkalnego, co sprawia, że jej historia i architektura są jednocześnie dostępne dla mieszkańców oraz ciekawych turystów.

Kamienica nr 3 (Bursa Grochowa)

Dom, o którym mowa, został wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku. Zlecenie na jego budowę pochodzi od Kapituły, która miała na celu stworzenie miejsca dla młodzieży studiującej w sąsiednim Collegium Iuridicum. Jan Długosz przypisuje tę budowlę kanonikowi Maciejowi, co podkreśla ważność tej lokalizacji. W połowie XV wieku budynek przekształcił się w Bursę Grochową, oferującą zakwaterowanie dla studentów zajmujących się studiami prawniczymi.

W latach trzydziestych XVI wieku miała miejsce gruntowna przebudowa, która nadała budynkowi obecny wygląd. Z tego okresu pochodzi znana i piękna kamieniarka okien, która zdobi jego fasadę. W XVII wieku dodano tylny trakt budynku, co wzbogaciło jego architekturę. Przełom XVIII wieku przyniósł natomiast efektowny barokowy portal, który stanowi istotny element dekoracyjny.

Obecnie dom pozostaje pod opieką Kapituły Metropolitalnej na Wawelu. Na parterze znajdują się siedziby katedralnych chórów, jak również Polskiego Towarzystwa Teologicznego oraz ich wydawnictwa UNUM, które przyczyniają się do kulturalnego wzbogacenia tego miejsca.

Kamienica nr 5 (Dom Kapitulny)

Kamienica nr 5 na ulicy Kanoniczej w Krakowie to jeden z najstarszych budynków w tej okolicy, który przeszedł znaczącą przebudowę po tragicznym pożarze w 1455 roku. Inicjatorem tej przebudowy był Jan Długosz, który działał na podstawie testamentowego zapisu kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Budynek charakteryzował się piętrową, jednotraktową strukturą, a zachowane detale architektoniczne obejmują kamienne obramienia okien z pilastrami międzyokiennymi oraz herb Oleśnickiego – Dębno. Dodatkowo, wyróżnia się portalem schodkowym oraz ozdobnym wątkiem ceglanym, który posiada dekorację rombową z zendrówek umiejscowionych na parterze fasady.

Ten historyczny obiekt znany jest również jako Dom Długosza, w którym mieszkał ks. Andrzej Trzciński. W drugiej połowie XVI wieku, dom przeszedł kolejną gruntowną przebudowę, co nadało mu nowożytny charakter. W ramach tych zmian powstał portal wejściowy oraz zbudowane zostały arkadowe galerie w dziedzińcu, chociaż te niestety nie zachowały się do dzisiaj.

Następnie do budynku dołączono niewielką oficynę, znajdującą się przy północnym murze. Przed połową XVIII wieku, w wyniku dalszych prac, kamienica zyskała drugie piętro, a także zamurowano arkady w ryzalicie. Z tego okresu pochodzi również obecny portal główny budynku.

Na początku XX wieku część podwórzowej galerii na pierwszym piętrze zyskała nowy, neorenesansowy wystrój, do którego przyczynił się Henryk Uziembło, dbając o detale takie jak stolarka, ceramiczne posadzki oraz polichromia stropu. Kamienica odzyskała swój pierwotny kształt dzięki rewaloryzacji przeprowadzonej w latach 1977 – 1979.

Na parterze kamienicy obecnie znajduje się Cricoteka, która została założona w 1979 roku przez Tadeusza Kantora, w celu przygotowania do planowanego wyjazdu Teatru Cricot 2 do Florencji. Władze Krakowa oddały wówczas Kantorowi do dyspozycji Galerię BWA, gdzie ulokowano biuro i archiwum tego teatru.

W latach 1980 – 1993 instytucja ta funkcjonowała pod nazwą Ośrodek Teatru Cricot 2, a po 1993 roku przemianowano ją na Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora. Na początku, jej działalność koncentrowała się na organizacji pracy oraz tournée teatru. W roku 1984 Cricoteka uzyskała status samodzielnej instytucji państwowej. Po zakończeniu działalności przez teatr w 1992 roku oraz nadaniu Ośrodkowi statusu dokumentacji twórczości Tadeusza Kantora w 1993 roku, zbiory tej instytucji są regularnie prezentowane na wystawach plastycznych zarówno w Polsce, jak i za granicą.

Poza dokumentacją teatralną, Cricoteka gromadzi i wystawia obiekty, kostiumy oraz instalacje związane ze spektaklami Cricot 2. Dnia 8 lutego 1994 roku otwarto Aneks Cricoteki, znany jako Galeria-Pracownia T. Kantora, który mieści się przy ulicy Siennej 5/7. W 1994 roku Ośrodek zyskał również część pałacu pod Krzysztofory przy ulicy Szczepańskiej 2, gdzie ulokowano biura oraz Galerię Grupy Krakowskiej.

Od 1 stycznia 1999 roku Cricoteka jest pod jurysdykcją samorządu województwa małopolskiego. W planach znajduje się przekształcenie Ośrodka w Muzeum Tadeusza Kantora, co z pewnością przyczyni się do dalszej promocji jego twórczości oraz dziedzictwa kulturowego regionu.

Kamienica nr 6 (Dom Rycerski)

Kamienica nr 6, znana jako Dom Rycerski, to gotycka budowla, która swoją historią sięga XIV wieku. Została wzniesiona na dawnych kramach placu Okołu jako jednotraktowy, dwuosiowy oraz piętrowy obiekt. Właścicielem tej nieruchomości był rycerz Jan Hińcza z Rogowa, który pełnił rolę kasztelana sandomierskiego. W 1464 roku, Jan Hińcza przekazał kamienicę Kapitule Katedralnej. Zmiany w budowli nastąpiły w drugiej połowie XV wieku, kiedy to zachowały się m.in. gotyckie kamieniarki okienne.

Budowla była odnawiana w XVII wieku, ale bez jakiejkolwiek rozbudowy, a podczas tych prac odnowiono polichromowany strop belkowy, który wykonano w 1616 roku. Kolejne prace konserwatorskie miały miejsce w XVIII wieku, kiedy to dobudowano portal wejściowy oraz wykonano polichromie ścienne. Ostatnie prace odbyły się w XIX wieku. W latach 1977–1980 przeprowadzono remont konserwatorski, który przywrócił jej dawną świetność.

Dziś kamienica pozostaje w rękach kościelnych. Od 1980 roku w jej wnętrzach można znaleźć archiwum oraz bibliotekę Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, a obecnie mieści się tam także zespół zakładów naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kamienica nr 7 (Dom pod Trzema Koronami)

Kamienica pod numerem 7, znana również jako Dom pod Trzema Koronami, to wyjątkowy zabytek krakowskiej architektury, którego historia sięga drugiej połowy XIV wieku. Budynek, o konstrukcji dwukondygnacyjnej i jednostraktowej, powstał z inicjatywy kanonika Nawoja Topora z Tęczyna.

Charakterystycznym elementem tej kamienicy jest niewielkie okno o prostym kamiennym obramieniu, które znajduje się na parterze fasady. Można je odnotować, ponieważ wydaje się być przypadkowo umiejscowione. Kamienica dysponuje również przejazdem, który został umieszczony w nietypowej osi bocznej.

Przełomowym momentem w dziejach budynku był pożar w 1455 roku, po którym nastąpiły znaczne przekształcenia. Z tego okresu pochodzą piwnice, jak również ceramiczna posadzka z pierwszego piętra. W roku 1504 kamienica została przebudowana z inicjatywy kanonika Jana Karnkowskiego, który wprowadził nowe, gotycko-renesansowe okna pierwszego piętra, dekorowane eleganckimi laskowaniami oraz prostymi gzymsami. Te okna, które zostały gruntownie uzupełnione w 1907 roku, nadają budynkowi wyjątkowy styl.

W tym samym okresie powstał także portal wejściowy o cechach gotycko-renesansowych ze zrekonstruowaną bramą, nad którym umieszczono inskrypcję: „Dominus adiutor meus et protector meus” – nawiązującą do Pisma Świętego (Psalm 27:7).

W ostatniej ćwierci XVI wieku wzniesiono galerię arkadową od strony dziedzińca oraz przypuszczalnie zbudowano drugie piętro, które początkowo było drewniane, a w XVII wieku przekształcono je w murowane. W latach 1756 – 1778 przeprowadzono remont, obejmujący między innymi dekorację malarską stropów.

W dziewiętnastym wieku zburzono oficyny, a także zmieniono układ wnętrz, przykrywając gotyckie płyty posadzkowe podłogami na pierwszym piętrze. W 1907 roku Zygmunt Hendel przeprowadził gruntowny remont, który ujawnił wiele cennych detali dawnej kamieniarki, a także odnowił fasadę z gotycko-renesansowymi oknami. Ostatnie prace konserwatorskie miały miejsce w latach 1975-1979, które na nowo wydobyły wszystko, co najpiękniejsze w architekturze tej kamienicy.

Dziś, na pierwszym piętrze, znajduje się siedziba Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP), organizacji twórczej założonej w 1989 roku w Warszawie. Na parterze funkcjonuje elegancka kawiarnia „U literatów“, której stylowe wnętrze zawiera późnorenesansową kolumnę międzyokienną w pierwszej izbie. W tym miejscu prowadzą kute w blasze późnogotyckie wrota z początku XVI wieku, obecnie stanowiące kopię oryginałów. W kawiarni można zobaczyć Tarczę Bractwa Dzwonników Zygmunta.

Zgodnie z informacją umieszczoną na tablicy, „Wielki Dzwon Zygmunta” został ufundowany przez króla Zygmunta I w 1520 roku i od tego czasu był obsługiwany ręcznie przez zespół dzwonników. W pierwotnych latach do dzwonienia przystępowali dzwonnicy katedralni, a przez wieki członkowie cechu cieśli krakowskich oraz pracownicy wawelskiego wzgórza. Od połowy XX wieku nad ogromnym, ważącym 13 ton dzwonem, pieczę sprawuje Bractwo Dzwonników Zygmunta, które podlega zwierzchnictwu katedry wawelskiej. Aby uzyskać pełne wychylenie dzwonu, równocześnie pociąga za sznury 12 dzwonników. Po każdorazowym dzwonieniu, Bractwo gromadzi się w tutejszej gospodzie, gdzie przy kuflu piwa celebrowane są wspólne tradycje. Każdy dzwonnik dysponuje osobistym kuflem, na którym widnieje jego imię, nazwisko oraz numer porządkowy wskazujący na jego starszeństwo.

Kamienica nr 9

Kamienica nr 9 na ulicy Kanoniczej ma bogatą i wielowiekową historię, sięgającą pierwszej połowy XIV wieku. Wówczas w tym miejscu znajdowały się dwa oddzielne domy, które były połączone w wyniku rozwoju miejskiej architektury.

W momencie, gdy kanonicy Jan Suchywilk i Jakub Szyrzyk z Falkowa zdecydowali się na budowę, biegła tutaj ulica prowadząca do zasłoniętych murów. Po tragicznych wydarzeniach, jakim był pożar w 1455 roku, domy uległy połączeniu, tworząc jedną, znaczną strukturę. W XVI wieku budynek przeszedł dwie istotne przebudowy – pierwsza z nich miała miejsce za czasów biskupa Jana Konarskiego, który pozostawił po sobie widoczny element – herb Abdank osadzony w kluczu sklepienia sieni.

Kolejna transformacja miała miejsce w drugiej połowie wieku, przy czym budynek zyskał nowy, pałacowy design, w tym dziedzińcową galerię oraz wyrafinowane detale późnogotyckie, które przetrwały do dzisiaj, takie jak wykończenia okien czy imponujący wykusz wsparty na dwóch eleganckich kolumnach.

Niestety, przebudowy przeprowadzone w XVIII i XIX wieku zatarły pozostałości wcześniejszych stylów, a w latach 1787–1788 z inicjatywy kanonika Benedykta Trzebińskiego, architekci Karol Kriszkier i Józef Le Brun dostosowali budynek do stylu klasycystycznego. Z tego okresu, a może z przełomu XVIII i XIX wieku, pochodzą wspaniałe dekoracje ścienne, które ukazują krajobrazy morskie. W całym Krakowie brakuje porównywalnych polichromii o podobnej tematyce.

W XIX wieku budynek znów przeszedł kolejne zmiany związane z nową funkcją, pierwotnie będąc rezydencją kanoniczą, w której po 1810 roku mieszkał Hugo Kołłątaj. Od 1878 roku siedzibę miała tu Drukarnia Władysława Ludwika Anczyca, a od 1892 do lat 70. XX wieku funkcjonował jako siedziba sądu powiatowego.

Po renowacji przeprowadzonej w latach 1979–1983, dzięki funduszom społecznym, w kamienicy utworzono Muzeum Stanisława Wyspiańskiego, które w 2002 roku przeniesiono na ul. Szczepańską 11, gdzie jest obecnie oddziałem Muzeum Narodowego. Dziś w budynku tym mieszczą się również niektóre wydziały Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.

Kamienica nr 11 (Kamienica Mikołaja Poraja)

Historyczna kamienica Mikołaja Poraja, znana również jako dom nr 11 przy ulicy Kanoniczej, została wybudowana w pierwszej połowie XV wieku z inicjatywy kanonika Mikołaja Poraja. W XVI wieku budynek przeszedł istotną przebudowę, a jego obecny portal wejściowy, powstały z tej modernizacji, został gruntownie zmieniony w pierwszej połowie XIX stulecia.

W XVII wieku zrealizowano budowę zachodniej oficyny, która niegdyś służyła jako stajnia, podczas gdy północna część została wzniesiona w XIX wieku. W XVIII wieku dodano drugie piętro, co znacznie zmieniło wygląd kamienicy.

Najważniejsza przebudowa odbyła się w latach 1830 – 1836, kiedy to architekt Ignacy Hercok znacząco wpłynął na wygląd budynku, zwłaszcza jego fasady. Fasada budynku jest dekorowana fryzem z orłami napoleońskimi, który biegnie nad parterem.

Obecnie w tym zabytek mieści się terenowe biuro Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, łącząc historyczną wartość z nowoczesnym wykorzystaniem przestrzeni.

Kamienica nr 15 (Dom kapitulny Szreniawa)

Na ulicy Kanoniczej w Krakowie, znajduje się zabytkowy budynek, który pełni rolę znaczącego obiektu historycznego oraz kulturowego. Jest on własnością krakowskiej Kurii Metropolitalnej. W obrębie tego historycznego miejsca swoje podwoje otwiera również restauracja, oferująca wyjątkowe doświadczenia kulinarne związane z miejscem.

Kamienica nr 17 (Pałac biskupa Erazma Ciołka)

Pałac biskupa Erazma Ciołka to fascynująca budowla, która powstała na przełomie XV i XVI wieku. Została stworzona z połączenia dwóch XIV-wiecznych domów, co czyni ją wyjątkowym przykładem architektury tego okresu.

Obecnie w tym znakomitym gmachu mieści się oddział Muzeum Narodowego, gdzie można podziwiać cenne zbiory sztuki oraz niezwykłe wystawy.

Kamienica nr 18 (Pałac biskupa Floriana z Mokrska)

Dawny pałac biskupa Floriana z Mokrska to interesujący obiekt, który powstał w XIV wieku. W latach 1560 – 1563, przeszedł istotną przebudowę, która mogła być realizowana z udziałem Jana Michałowicza z Urzędowa, znanego architekta, któremu przypisywany jest piękny portal tego budynku. Obecnie w murach tej historycznej kamienicy znajduje się Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”, które pełni ważną rolę w życiu kulturalnym i duchowym Krakowa.

Kamienica nr 19 (Muzeum Archidiecezjalne)

Dom św. Stanisława to renesansowa kamienica, której budowę datuje się na okres przed rokiem 1370. W latach 1537 – 1540 jej przebudową zajął się J. Wilamowski, co zaowocowało powstaniem wspaniałej rezydencji z dwukondygnacyjnymi krużgankami arkadowymi, które przyciągają uwagę swoim stylem.

W końcu XVI wieku, a konkretnie w latach 80., S. Krasiński zainwestował w tej kamienicy w kaplicę św. Stanisława, co czyni ją jedyną istniejącą do dziś kaplicą, która znajduje się w pałacach kanoników krakowskich. Niestety, okres świetności tego domu nie trwał wiecznie, ponieważ w 1768 roku uległ on zniszczeniu.

Rewitalizacja miała miejsce w latach 1778 – 1790, kiedy to przebudowano go w stylu klasycystycznym, a prace te prowadził J. K. Wodzicki. Warto również zaznaczyć, że od 1953 do 1958 roku w tym właśnie domu mieszkał Karol Wojtyła, co nadaje budowli szczególnego znaczenia.

Obecnie od 1994 roku, w połączeniu z kamienicą nr 21, kamienica stanowi siedzibę Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie, będącego istotnym punktem na kulturalnej mapie miasta.

Kamienica nr 21 (Dom Dziekański w Krakowie, zw. też Pałacem Dziekanów lub Dziekanką)

Kamienica nr 21, znana również jako Dom Dziekański, jest pięknie zachowaną renesansową rezydencją, wzniesioną w latach 1582–1588 przez włoskiego architekta Santi Gucci. Ten wyjątkowy budynek, który stanowi ważny element dziedzictwa architektonicznego Krakowa, charakteryzuje się sgrаffitową dekoracją fasady oraz zachwycającym manierystycznym portalem. Na fryzie portalu znajduje się napis Procul este profani, który przyciąga uwagę odwiedzających.

Jednak nie tylko elewacja tego obiektu jest godna uwagi. Arkadowy dziedziniec, ozdobiony jońskimi kolumnami w części parterowej oraz czworobocznymi kolumnami w części piętrowej, jest prawdziwą perłą architektury. Warto również zwrócić uwagę na wiele elementów dawnej kamieniarki, które przetrwały do dziś. Można tu podziwiać gotyckie i renesansowe portale, tarcze herbowe oraz obramienia okien, co świadczy o bogatej historii tego miejsca.

W centralnej części dziedzińca znajduje się barokowa rzeźba przedstawiająca św. Stanisława Szczepanowskiego, co dodatkowo podkreśla znaczenie Dziekanki w historii krakowskiego duchowieństwa. Przez wieki była to siedziba wielu duchownych i ważnych postaci. W XIX wieku mieszkał tutaj ks. Ludwik Łętowski, znany historyk i dziekan kapituły, który jest autorem pracy pt. Katedra krakowska na Wawelu, wydanej w Krakowie w 1859 roku.

Obecnie Dom Dziekanów pełni funkcję muzeum, w którym znajduje się Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, oferujące bogaty zbiór eksponatów i informacji na temat krakowskiego duchowieństwa oraz jego kultury.

Kamienica nr 24 (Pałac Górków, Dom Pod Telegrafem)

Kamienica nr 24, znana również jako Pałac Górków lub Dom Pod Telegrafem, ma swoje korzenie w XVI wieku. Obiekt ten powstał z połączenia dwóch istniejących wcześniej kamienic z XV wieku.

Na przełomie XV i XVI wieku budynek był własnością prymasa Andrzeja Krzyckiego. Po jego śmierci, obiekt przeszedł w ręce Andrzeja Górki, który wraz ze swoją rodziną zdecydował się na jego przebudowę w stylu manierystycznym.

W XVIII wieku do budynku dodano portal wejściowy, na którym umieszczono herb kapituły oraz herb Abdank. Na przestrzeni lat kamienica pełniła różne funkcje – pod koniec XVIII wieku wykorzystywana była jako koszary austriackiej policji.

W okresie Księstwa Warszawskiego przekształcona została na koszary artylerii, a w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej miała swoją siedzibę dyrekcja policji.

W drugiej połowie XIX wieku w obiekcie znajdowało się biuro telegraficzne, co przyczyniło się do nadania kamienicy jej aktualnej nazwy. W 1907 roku nadbudowano trzecie piętro, co zmieniło jej pierwotny wygląd.

Na elewacji pałacu, od strony ulicy Podzamcze, można dostrzec pamiątkową tablicę, upamiętniającą pobyt Jarosława Haszka w miejskim areszcie „Pod Telegrafem” w 1903 roku.

Obecnie w kamienicy mieści się siedziba małopolskiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.

---

Oceń: Ulica Kanonicza w Krakowie

---