Pałac „Pod Baranami” w Krakowie

---

Historia

Według legendy, w przeszłości w tej lokalizacji funkcjonowała gospoda, w której trzymano barany przeznaczone do sprzedaży dla mieszkańców Krakowa. To właśnie od tych zwierząt pochodzi godło oraz nazwa budynku. Oryginalna nazwa brzmiała: „Gdzie Barany”, a na jej emblemacie widniały dwa barany złączone wspólną głową. Godło to zdobiło narożną, gotycką kamienicę. Po roku 1346 ten pałac stał się częścią majątku Włocha Paulina Cavallo, żupnika bocheńskiego. W latach 1464–1486 był w posiadaniu Jana Langa z Karniowa, a od 1486 roku jego właścicielami byli w przeważającej części Jan Gawron oraz prawdopodobnie Jan Kisling, sołtys bronowicki. Reliktem późnośredniowiecznego pałacu jest dziewięciopolowe sklepienie żebrowe w pomieszczeniu parterowym, które znajduje się po prawej stronie od sieni.

W XV i XVI wieku w budynku, który stał się później częścią pałacu, funkcjonowała znana w Krakowie gospoda, często odwiedzana przez wielu poetów i pisarzy. Wśród nich można wymienić m.in. Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja oraz Łukasza Górnickiego.

Renesansowy pałac, który dziś możemy podziwiać, powstał w XVI wieku na skutek połączenia dwóch gotyckich kamienic przez ich ówczesnego właściciela Justusa Ludwiga Decjusza, sekretarza króla Zygmunta I Starego. W roku 1577 król Stefan Batory nabył pałac, a w 1579 roku ofiarował go staroście lanckorońskiemu Kasprowi Bekieszowi. Uważa się, że w tym czasie przebywał tam wielki poeta węgierski Bálint Balassi. Następnie kamienica przeszła pod opiekę Katarzyny z Lubomirskich Ostrogskiej, a w XVII wieku trafiła w ręce książąt Radziwiłłów, którzy dołączyli do niej jeszcze jedną kamienicę.

W 1709 roku pałac przeszedł w ręce Pawła Karola Sanguszki za pośrednictwem drugiej żony, Marianny z Lubomirskich. Janusz Aleksander Sanguszko otrzymał ten budynek wraz z ordynacją przekazaną przez ojca w 1738 roku. Niestety, beztroska syna doprowadziła do rozpadu ordynacji, co zostało uwiecznione podczas tzw. transakcji kolbuszowskiej z 1753 roku. W ramach tej transakcji pałac krakowski został nabyty przez Hieronima Wielopolskiego, który przekształcił go w stylu barokowym, według wizji Franciszka Placidiego. Hieronim Wielopolski był właścicielem pałacu do 1772 roku.

W 1822 roku Artur Potocki zakupił pałac, a jego rodzina posiadała go aż do wybuchu II wojny światowej. Potoccy przeprowadzili w 1860 roku generalny remont, podnosząc budynek o jedno piętro. W latach 1853–1854 na bramie od strony Rynku Głównego dodano charakterystyczne trzy baranie głowy, zaprojektowane przez Franciszka Marię Lanciego.

Mimo tych zmian zachowały się niektóre elementy dawnej architektury. Widoczne w podziemiach oraz w elewacjach niższych kondygnacji dziedzińca są elementy gotyckie, natomiast w elewacjach zewnętrznych można zauważyć pozostałości XVIII-wiecznych dekoracji barokowych. Wnętrze pałacu pełne jest dekoracji z XVII, XVIII i XIX wieku.

W kwietniu 1846 roku, podczas rewolucji krakowskiej, pałac stał się siedzibą dowództwa powstańczej Gwardii Narodowej. Na przełomie XIX i XX wieku „Barany” stały się miejscem spotkań oraz ośrodkiem życia politycznego krakowskich kół konserwatywnych. Równocześnie pałac był centrum życia towarzyskiego i kulturalnego w Krakowie. Potoccy zebrali w swojej miejskiej rezydencji cenną kolekcję obrazów weneckich, holenderskich i niemieckich, a także wartościowe antyczne meble, porcelanę oraz znaczną ilość polskich pasów kontuszowych. Wnętrza pałacu były dostępne do zwiedzania za zgodą jego właścicieli.

Podczas I wojny światowej obiekt służył jako szpital wojskowy. Również w czasie wojny polsko-bolszewickiej latem 1920 roku, mimo zwolnienia pałacu „Pod Baranami” z obciążenia, Krystyna Potocka przekazała go nieodpłatnie na cele szpitalne. W trakcie niemieckiej okupacji pałac był siedzibą gubernatora dystryktu krakowskiego, a po przybyciu Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku stał się główną siedzibą sowieckiej komendantury wojennej w Krakowie. W budynku mieściła się także siedziba Smiersza oraz komendy NKWD. Po wojnie, w 1947 roku, obiekt został przekazany Krakowskiemu Domowi Kultury, który zarządzał nim do 1990 roku. W sierpniu tego samego roku odzyskali go przedwojenni właściciele, a następnego dnia część pałacu została strawiła wielki pożar. Remont budynku trwał przez wiele kolejnych lat.

W 1956 roku w piwnicach pałacu „Pod Baranami” założono kabaret „Piwnica pod Baranami”. W obiekcie tym gościło wiele znakomitych osobistości. W 1709 roku przebywał tu carewicz rosyjski Aleksy, w 1809 roku książę Józef Poniatowski, w 1810 roku król saski oraz książę warszawski Fryderyk August, a w 1880 roku w pałacu gościł cesarz Franciszek Józef I.

Od 1969 roku w pałacu działa kino „Pod Baranami”, które jest kameralnym, studyjnym kinem, nagrodzonym w 2009 roku wyróżnieniem za najlepszy program spośród wszystkich kin zrzeszonych w sieci Europa Cinemas. 19 maja 1947 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków oraz znajduje się w gminnej ewidencji zabytków.

---

Oceń: Pałac „Pod Baranami” w Krakowie

---