Pałac „Pod Krzysztofory”

---

Historia

Historia tego budynku sięga prawdopodobnie drugiej połowy XIII wieku. Obecna część pałacu, znana jako Pod Krzysztofory, bazuje na średniowiecznym domu, który znajdował się na narożnej działce lokacyjnej. Najstarszym zachowanym elementem tego obiektu była wieża o kwadratowym rzucie, której boki miały długość 10 metrów. Usytuowana była ona w połowie długości działki, w sąsiedztwie południowym. Oprócz solidnych kamiennych murów, do dziś przetrwało ceglane obramienie otworu wschodniego. Przed połową XIV wieku wieżę włączono do dużego domu, który składał się z frontowej części oraz skrzydła wzdłuż ulicy Szczepańskiej. Przypuszczalnie w tym samym okresie wzniesiono przedproże.

Około roku 1380 na fasadzie powstała kamienna figura św. Krzysztofa, której styl wskazuje na wpływy praskie związane z plastyką parlerowską. W XIV wieku budynek przeszedł w ręce Spycymirów, zaś w pierwszej ćwierci XV wieku do właścicieli dołączyli Czirlowie. Rok 1423 zaznacza się w dokumentach jako moment, w którym obiekt został opisany jako „wielki”, a następnie do połowy XVI wieku pozostawał w posiadaniu patrycjuszowskiego rodu Morsztynów, dlatego też często nazywany był kamienicą Morsztynowską. W 1557 roku do współwłaścicieli dołączyli Koźlowie oraz Bonerowie. W XVI wieku pełnił on również funkcję domu czynszowego.

W latach 1590–1609 kamienica była własnością olkuskiego rajcy, Marcina Iwana, a po nim do 1644 roku pozostawała w rękach rodziny Ronenbergów. Na przełomie XVI i XVII wieku w obiekcie miała siedzibę jedna z pierwszych krakowskich aptek, której aptekarzem był Stanisław Haller, który wykupił częściowe prawa własności do czterech szóstych kamienicy. W 1644 roku marszałek nadworny koronny Władysława IV, Adam Kazanowski, nabył kompleks z zamiarem przekształcenia go w królewską rezydencję. W tym celu wykonano przebudowy w stylu barokowym, zgodnie z projektem Wawrzyńca Senesa, który zaprojektował budowę pałacu w kształcie litery L i dodał krużganek oraz arkadową galerię, które przetrwały do dziś. Z tego okresu pozostawiły się także relikty gotyckich kamienic.

Podczas najazdu szwedzkiego, znanego jako „potop”, pałac doznał znacznych zniszczeń. W 1680 roku właścicielem rezydencji został Jan Wawrzyniec Wodzicki, który zlecił gruntowną przebudowę w latach 1682-1684. Prace te prowadził włoski architekt Jakub Sollari, a wykończenia wykonał rzeźbiarz Baltazar Fontana. W tym okresie stworzono m.in. stiuki w gabinecie ze sklepieniem zwierciadlanym, które odzwierciedlały zdarzenia mitologiczne, takie jak strącenie Faetona. W XVIII wieku to miejsce pełniło rolę pałacowej kaplicy. Imponujący charakter budynku podkreślała reprezentacyjna sień, kolumnada na dziedzińcu oraz przestronne sale na piętrze (piano nobile).

Po 1726 roku kontynuowano prace architektoniczne, które w rezultacie nadały fasadzie cechy stylu barokowego, z kamiennym wykończeniem i barokowym portalem ozdabiającym bramę. Wnętrza również zostały przekształcone, z dekoracjami polichromowanymi, które zachowały się do dziś w niektórych pomieszczeniach na pierwszym i trzecim piętrze. Czasem pałacu związany był z bogatym wyposażeniem, a z Krzysztoforów wypożyczano meble na Wawel w ramach uroczystości koronacyjnych Augusta II.

Pałac przechodził przez ręce wielu właścicieli. Oprócz wymienionych, znajdowali się tu Radziejowscy; mieszkał tutaj po abdykacji Jan Kazimierz, a później Michał Korybut Wiśniowiecki. W latach 1775–1782 rezydował tutaj biskup Kajetan Ignacy Sołtyk, a w 1809 roku, po wyzwoleniu Krakowa przez polskie wojska pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, budynek stał się siedzibą sztabu głównego. Szczególne zmiany wśród właścicieli miały miejsce w XIX wieku, kiedy to w latach 1856–1861 w parterze mieściła się drukarnia „Czasu”, a także Antoni Hawełka, prowadzący tam sklep kolonialny i popularny w Krakowie „interes śniadaniowy”.

W 1912 roku nad budynkiem zawisło poważne niebezpieczeństwo, gdyż stał się on własnością spółki budowlanej, która planowała rozbiórkę starego domu, aby wznieść w jego miejscu dochodową kamienicę czynszową. Jednak krakowska opinia publiczna, z Towarzystwem Opieki nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury na czele, ostro protestowała przeciwko temu projektowi, co na szczęście okazało się skuteczne i nieruchomość ostatecznie uratowano. W 1916 roku Krzysztofory przeszły restaurację według projektu Wacława Krzyżanowskiego. Po wybuchu I wojny światowej w pałacu znajdowały się kwatery ochotniczych jednostek wojskowych – Legionów Polskich. W 1918 roku pałac został przejęty przez Skarb Państwa, a w 1919 roku siedzibę miała tam Polska Komisja Rządząca. Po odnowieniu budynek stał się nową siedzibą Dyrekcji Robót Publicznych.

W 1929 roku w budynku założono kawiarnię „Europejska”. Z Krzysztoforami związana jest także Galeria Krzysztofory, która mieści się w piwnicach. Na początku lat 30. XX wieku powstała tu Grupa Krakowska, stowarzyszenie artystów działające do 1937 roku, a w 1958 r. reaktywowane. W 1961 roku Tadeusz Kantor przeniósł do piwnic pałacu swój teatr Cricot 2, założony w 1955 roku w Domu Plastyków, a w roku 1980 przeniósł go do siedziby przy ul. Kanoniczej 5 w Krakowie. W latach 1958–1959 przeprowadzono remont budynku, a w 1965 roku przekazano go Muzeum Historycznemu Miasta Krakowa. W latach 2001–2021 oraz w roku 2021 budynek ponownie przeszedł remont według projektu firmy M. Cempel i Partnerzy.

Corocznie w Krzysztoforach organizowana jest wystawa pokonkursowa szopek krakowskich.

---

Oceń: Pałac „Pod Krzysztofory”

---