Pałac Wielopolskich w Krakowie

---

Historia

Dzieje pałacowe (1535–1864)

Pałac został zbudowany w latach 1535–1560 z rąk hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego, który był jednym z najważniejszych dowódców tamtych czasów. Po jego śmierci, w 1561 roku, obiekt przeszedł w ręce rodziny Ostrogskich oraz Zamoyskich, co wiązało się z jego dalszą historią i rozwojem. W latach 1620–1640 nastąpiły istotne przebudowy, które zaowocowały m.in. wzniesieniem barokowej sieni oraz portalu od strony zachodniej, które do dzisiaj zachwycają swoim kunsztem. W 1655 roku, podczas najazdu szwedzkiego, pałac był używany jako punkt oparcia dla dział, jednakże znacznie ucierpiał w wyniku intensywnych bombardowań.

Przez długi czas, od XVII wieku aż do połowy XIX wieku, budynek był w posiadaniu rodziny Wielopolskich. Pomimo że nie stanowił części ordynacji, miał on wielką wartość dziedziczną, przekazywaną między młodszymi członkami rodu. Po Janie Wielopolskim (zmarłym w 1688 roku) spadkobiercą został jego syn Franciszek, który zmarł w 1732 roku. Na koniec XVIII wieku zamek trafił do rąk Ignacego Wielopolskiego, syna Karola. W roku 1806, Andrzej Wielopolski stał się jedynym posiadaczem, spłacając resztę rodzeństwa, aż do swojej śmierci w 1835 roku.

Za jego czasów, część sal pałacowych była wykorzystywana do celów kulturalnych – w 1831 roku odbywały się tutaj występy teatralne, a także mieściła się pracownia malarska Piotra Michałowskiego. Kolejnym znanym właścicielem był Aleksander Wielopolski, margrabia Myszkowski, który planował remont, jednakże nie doszło to do realizacji z powodu krakowskiej rewolucji w 1846 roku. W czasie tych zawirowań, pałac został opanowany przez wojska austriackie, a później pruskie. Niestety, w lipcu 1850 roku, gbiorąca życie wielkiego pożaru zniszczyła dużą część budynku, co zmusiło Wielopolskich do decyzji o jego sprzedaży.

W 1854 roku pałac zakupiony na licytacji przez chirurga Wojciecha Kowalskiego, który przystąpił do jego renowacji w 1856 roku. W trakcie renowacji zmieniono wschodnią elewację budynku, a na każdym piętrze umieszczono siedem okien. Poza tym, na parterze dodano nowe okna oraz wejście, a w 1858 roku dobudowano oszkloną werandę przeznaczoną na traktiernię. Dodatkowo, na północnym skrzydle, na zakończeniu murów wzniesiono attykę.

Kowalski w 1857 roku wydzierżawił pałac swojemu rodakowi Ferdynandowi Winterowi, który prowadził w nim kawiarnię. Budynek stał się miejscem towarzyskich spotkań, organizowane były balerki, wieczory muzyczne, a elegancka kawiarnia była jedną z pierwszych w Krakowie. Niedługo później, rozpoczęła działalność firma fotograficzna prowadzona przez Ignacego Mażka i Napoleona Grossa.

Dzieje ratuszowe (od 1864)

W 1864 roku pałac przeszedł w ręce Gminy Miasta Krakowa, co skutkowało decyzją Rady Miejskiej o restauracji obiektu i jego przekształceniu w siedzibę magistratu. Odbudowa prowadzona była pod okiem architekta Pawła Barańskiego w latach 1865–1868. W wyniku remontu na drugim piętrze utworzono przestronną Salę Posiedzeń Rady Miejskiej, do której wyposażenie projektował architekt Filip Pokutyński. Sala ozdobiona została rzeźbionymi popiersiami królów polskich oraz portretami prezydentów miasta, które w kolejnych latach umieszczano na jej ścianach.

Na początku XX wieku przystąpiono do kolejnych prac budowlanych oraz rozbudowy obiektu. W rezultacie konieczne było wyburzenie kilku historycznych budynków przy ulicy Poselskiej. Roboty te wywołały wiele kontrowersji i protestów wśród społeczności lokalnej. W latach 1906–1913, pod kierunkiem Jana Zawiejskiego, przebudowa znacząco wpłynęła na wygląd budynku, degradowała jego zabytkowy charakter, w tym niszczyła południową elewację oraz częściowo klatkę schodową.

W 1926 roku pałac ucierpiał w jeszcze jednym pożarze, w wyniku którego spaliła się Sala Posiedzeń Rady Miejskiej. Odbudowa odbyła się w latach 1927–1928, przywracając wnętrzom dawny blask. W dziedzińcu budynku umieszczono liczne tablice pamiątkowe, a w 1937 roku wmurowano upamiętniającą tablicę marszałka Józefa Piłsudskiego. Prowadzone od 1993 roku prace konserwatorskie mają na celu zachowanie oryginalnego charakteru i estetyki pałacu, przywracając mu jego historyczną wartość.

Charakterystyka architektoniczna

Budowla, o której mowa, powstała w latach 1535–1560, a jej znacząca przebudowa miała miejsce między 1620 a 1640 rokiem. W połowie XVII wieku doszło do dołączenia dodatkowego skrzydła od północy, co sprawiło, że całość zaczęła przypominać literę L. W wyniku pożaru w 1850 roku, pałac został odbudowany, a jego nową funkcję pełnił magistrat od 1865 do 1868 roku, zgodnie z projektem Pawła Barańskiego.

Obecne elewacje, które możemy podziwiać od Placu Wszystkich Świętych, obejmują dłuższą stronę wschodnią oraz krótszą północną. Warto zaznaczyć, że pierwotnie były one w większości zasłonięte przez sąsiadujące budynki oraz kościół Wszystkich Świętych. Północna fasada pałacu pierwotnie obejmowała jedynie dwie osie, natomiast jego front był zlokalizowany po przeciwnej stronie. Do pierwszej połowy XIX wieku dominowały krótsza elewacja południowa oraz dłuższa, spełniająca funkcję frontonu, elewacja zachodnia. Przed tą częścią budowli rozciągała się znaczna przestrzeń.

Interesującym elementem architektonicznym są charakterystyczne zwieńczenia w formie archaicznej attyki krenelażowej, które nawiązują do stylu czeskiego. Wejście od strony dziedzińca charakteryzuje się prostym, wczesnobarokowym portalem. Warto także zwrócić uwagę na dekorację stiukową, która pokrywa sklepienie sieni, tworząc płaskie listwy o geometrycznych kształtach, datowane na pierwszą połowę XVII wieku.

Znaczący rozwój oraz przebudowę przeprowadzono w latach 1907–1912, wprowadzając nowoczesne skrzydła zachodnie i południowe od ulicy Poselskiej. W wyniku tych prac, powstało skrzydło zamykające dziedziniec od strony północno-zachodniej oraz od ulicy Poselskiej. Pod wystającym okapem możemy podziwiać fryz namalowany w 1911 roku przez Wojciecha Grzybowskiego, oparty na rysunkach R. Idzikowskiego, który przedstawia stylizowane bukiety kwiatów oraz herby polskich miast.

Monumentalny neorenesansowy portal wejściowy do pałacu wzbogacają rzeźby symbolizujące Pracę i Godność, znane jako Labor et Dignitas. Wartościowe reprezentacyjne sale znajdują się na najwyższej kondygnacji budowli.

Sale pałacowe

W pałacu znaleźć można siedem różnych sal, z każdą z nich obfitującą w historyczne detale oraz niezwykłe nawiązania do przeszłości.

• Sala Obrad im. Stanisława Wyspiańskiego – aktualny wystrój tej sali pochodzi z 1928 roku i został stworzony przez zespół architektów: Boratyńskiego, Kreislera oraz Stadnickiego. Można tu podziwiać malowidła autorstwa Jana Bukowskiego, a pod sufitem wyróżnia się fryz z okrągłymi tarczami i bukietami, na których widnieją cnoty obywatelskie w języku łacińskim, takie jak custodia, benevolentia, amor patriae, magnanimitas. Na ścianie za mównicą zainstalowany jest kilim z herbem miasta, dodatkowo ilustrujący godła cechów oraz inicjały prezydentów, zaprojektowany przez Bogdana Tretera,
• Sala Portretowa – nazwa tej sali pochodzi od 25 obrazów portretowych królów polskich, które ocalono z ruin Ratusza. Wizerunki rozpoczynają się od legendarnego Kraka a kończą na Fryderyku Auguście; część sali została dobudowana na początku XX wieku,
• Sala Dietla,
• Sala Kupiecka – w tej przestrzeni znajduje się kontynuacja galerii portretowej prezydentów miasta, prezentująca portrety przywódców urzędujących po roku 1990, w tym Jacka Woźniakowskiego, Krzysztofa Bachmińskiego, Józefa Lassoty, Andrzeja Gołasia oraz Jacka Majchrowskiego,
• Sień reprezentacyjna na parterze – przy wejściu można dostrzec bogato zdobiony portal z rzeźbami symbolizującymi atrybuty władzy miejskiej – Dostojeństwo z sztandarem i tarczą, a także Pracę w stroju strażnika z toporem i latarnią, które oparte są o małego smoka; te rzeźby wykonał Edward Stehlik. Z sieni na piętro prowadzi reprezentacyjna klatka schodowa, na której pierwszym półpiętrze umieszczono tablicę pamiątkową dedykowaną pracownikom magistratu poległym w czasie II wojny światowej, a na drugim popiersia Mikołaja Kopernika oraz Jana Kilińskiego, symbolizujące stany miejskie: inteligencję oraz rękodzielników,
• Hol Prezydencki – jest to przestrzeń, gdzie znajdują się wejścia do gabinetów prezydenta Krakowa, jego zastępców oraz dyrektora magistratu. Ściany tego holu ozdobione są portretami byłych prezydentów, w tym Józefa Dietla, Mikołaja Zyblikiewicza, Juliusza Leo, Józefa Sarego oraz Jana Kantego Fedorowicza; fryz na ścianach został zaprojektowany przez malarza Jana Bukowskiego,
• Kamienny hol – powstał w czasach zaboru austriackiego. W związku z 25-leciem odnowienia samorządu w 2015 roku, na jego południowej ścianie umieszczono tablicę dedykowaną Janowi Pawłowi II, który jako pierwszy odznaczony został medalem za zasługi dla miasta „Cracoviae merenti”.

---

Oceń: Pałac Wielopolskich w Krakowie

---