Jan Sztaudynger

---

Życiorys

Jan Sztaudynger urodził się w rodzinie, której korzenie sięgały polskiego, niemieckiego oraz francuskiego pochodzenia. Był synem Izydora Jana Józefa oraz Anny z Kokowskich. Swoją edukację rozpoczął w Wzorcowej Szkole Ćwiczeń, która znajdowała się przy Seminarium nauczycielskim w Krakowie. W momencie wybuchu pierwszej wojny światowej, jego rodzina podjęła decyzję o ewakuacji do Brna, gdzie kontynuował naukę na Prywatnych Polskich Kursach Gimnazjalnych.

W 1915 roku Sztaudynger rozpoczął naukę w II Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie. Po pomyślnym ukończeniu tego etapu edukacji oraz zdaniu matury, podjął równocześnie studia polonistyczne i germanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rok 1923 przyniósł mu ukończenie rocznych Studiów Pedagogicznych, a kolejny rok zakończył się nadaniem mu tytułu doktora filozofii, który uzyskał na podstawie prac: „Stosunek Garczyńskiego do religii” oraz „Wpływ Goethego na Garczyńskiego”.

Po zakończeniu studiów Jan Sztaudynger został zatrudniony jako nauczyciel języka polskiego w gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Dębicy. Po odbyciu służby wojskowej w Szkole Podchorążych Piechoty w Zaleszczykach, przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie przez sześć miesięcy pracował w Męskim Seminarium Nauczycielskim. W 1930 roku osiedlił się w Poznaniu, gdzie przez cztery lata uczył w Seminarium Nauczycielskim im. Ewarysta Estkowskiego. Ożenił się z Zofią Jankowską, a w 1933 roku na świat przyszła ich córka Anna.

W 1934 roku Sztaudynger dołączył do grona wykładowców w Państwowej Szkole Wydziałowej, gdzie prowadził wykłady dotyczące teatru lalek w latach 1938–1939. Po wybuchu wojny, wraz z rodziną został aresztowany przez Niemców, osadzony w obozie przejściowym, a następnie przesiedlony do wsi Malice w powiecie sandomierskim. Tam, w Opatowie, angażował się w tajne nauczanie na poziomie gimnazjalnym.

W 1944 roku Sztaudynger dotarł do Lublina, gdzie objął stanowisko kierownika Sekcji Marionetkowej w Resorcie Kultury i Sztuki PKWN, organizując pierwsze teatry lalek. Jednak po kilku tygodniach został dyscyplinarnie zwolniony i po wojnie osiedlił się w Łodzi. Na krótko zajął miejsce kierownika literackiego Teatru Lalek „Biedronka” Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, a do marca 1950 roku pracował jako referent literatury w Wydziale Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.

W 1946 roku na świat przyszedł jego syn Jacek, a od tego momentu poeta współpracował z Centralnym Instytutem Kultury. W latach 1947–1950 mieszkał także w Szklarskiej Porębie. W 1961 roku dokonał przeprowadzki z Łodzi do Zakopanego.

W roku 1954 zdiagnozowano u niego czerwienicę prawdziwą, co skutkowało wielokrotnymi pobytami w szpitalach, m.in. w Łodzi, Warszawie i Krakowie. Ostatecznie zmarł w Klinice Hematologicznej prof. Juliana Aleksandrowicza w Krakowie 12 września 1970 roku. Jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC11-13-5).

Jan Sztaudynger był także ojcem Anny Sztaudynger-Kaliszewicz, doktor socjologii oraz propagatorki jego twórczości, a także Jana Jacka Sztaudyngera, profesora zwyczajnego Katedry Ekonometrii na Wydziale Ekonomiczno-SocjologicznymUniwersytetu Łódzkiego.

Twórczość

Literatura poświęcona Janowi Sztaudyngerowi wskazuje na trzy różne daty związane z jego debiutem literackim: 1923, 1924 oraz 1925. W istocie, pierwszy występ jako eseista miał miejsce w 1923 roku, kiedy to jego artykuł został opublikowany w praskim czasopiśmie „Divadelní listy”. W tym samym roku, będąc jeszcze na studiach, związał się z grupą literacką „Helion”, a w maju zorganizował w sali Kopernika w Collegium Novum swój pierwszy wieczór poetycki.

Rok 1925 był znaczący, gdyż wtedy to zadebiutował z tomikiem poezji pt. „Dom mój”, który ukazał się nakładem poznańskiej Księgarni Świętego Wojciecha. Wstęp do tego dzieła napisał Karol Hubert Rostworowski. W 1930 roku Sztaudynger został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich, a jego aktywność literacka objęła publikację różnych form, takich jak artykuły, recenzje, wiersze oraz fraszki w wielu znanych periodykach, m.in. w „Kurierze Literacko-Naukowym” oraz „Dzienniku Poznańskim Czasie”. Działał także w kabarecie „Klub Szyderców”, którym kierował Artur Maria Swinarski.

W latach 1930-1935 opublikował kilka wierszy okolicznościowych, takich jak „Ballada o Stanisławie Wysockiej” oraz „Kasprowicz”, które dedykowane były uczestnikom uroczystości otwarcia Działu Kasprowiczowskiego Muzeum Miejskiego w Poznaniu. Dodatkowo, w tym okresie stworzył pięć tomików wierszy: „Ballady poznańskie”, „Ludzie”, „Rzeź na Parnasie”, „Kantyczki śnieżne” oraz „Umiejętności”. Po osiedleniu się w Szklarskiej Porębie w 1947 roku, aktywnie uczestniczył w życiu literackim Jeleniej Góry i okolic. Udzielał się podczas odczytów organizowanych przez Klub Literacki, który później przekształcił się w Związek Zawodowy Literatów Polskich, Oddział Dolnośląski.

Był obecny na Pierwszym Zjeździe Polskich Pisarzy Ziemi Sudeckiej, który odbył się między 8 a 11 maja 1947 roku. W Szklarskiej Porębie napisał wiele wierszy, które zostały opublikowane w tomie „Puch ostu” w 1958 roku. W 1946 roku wydał tomik „Strofy wrocławskie”, natomiast w 1954 zadebiutował tomikiem fraszek pt. „Piórka”. Lata 1961-1968 były czasem, kiedy ukazały się cztery tomiki wierszy dla dzieci wydawnictwa Nasza Księgarnia.

Twórczość Sztaudyngera odzwierciedlała afirmacyjną postawę wobec życia. Czerpał inspiracje z obserwacji otaczającego świata, sztuki oraz znanych legend związanych z miastem. Jest znany przede wszystkim dzięki publikacjom fraszek, zyskując status „odnowiciela tego gatunku”. W jednym z opracowań możemy przeczytać:

Sztaudynger chciał wyprostować nieco wykoślawione pojęcie fraszki i przywrócić jej znaczenie poetyckie.

Teatr lalkowy

Jan Sztaudynger był wybitnym badaczem i twórcą, którego prace znacząco przyczyniły się do rozwoju teatrów lalkowych w Polsce. W latach 1935–1937 intensywnie badał tradycje oraz organizację tych teatrów, odbywając liczne podróże po Europie, aby zgłębić temat i zebrać cenne informacje. Efektem jego badań była pionierska publikacja pt. Marionetki, która do dziś jest uważana za istotne dzieło w tej dziedzinie.

W 1937 roku objął stanowisko instruktora zajmującego się teatrem lalek w Oddziale Oświaty Pozaszkolnej Kuratorium Okręgowego w Poznaniu. Jego zaangażowanie w temat sztuki lalek zaowocowało również tym, że w Warszawie został członkiem Komisji Teatru Kukiełek przy Instytucie Teatrów Ludowych. Jednocześnie prowadził wykłady na Wydziale HumanistycznymUniwersytetu Poznańskiego, gdzie omawiał wpływ teatru lalek na polską literaturę. Był to czas, kiedy jego wiedza i doświadczenie zaczęły znacząco wpływać na kolejne pokolenia twórców.

Od 1938 roku pełnił rolę redaktora działu kukiełek w miesięczniku „Teatr Ludowy” oraz redagował czasopismo „Bal u lal. Miesięcznik Marionetkowy” w latach 1938–1939. Po II wojnie światowej, w okresie 1950–1953, ponownie zaangażował się w tematykę teatrów lalkowych, redagując kwartalnik Teatr Lalek. W 1961 roku opublikował szkice Od szopki do teatru lalek, a także prowadził dział poświęcony Teatrowi Lalek w czasopiśmie „Teatr”. Na jego wkład w rozwój sztuki teatralnej wskazuje fakt, że Międzynarodowe Stowarzyszenie Teatrów Lalek UNIMA nadało mu tytuł członka honorowego.

Utwory

W twórczości Jana Sztaudyngera znajdziemy wiele ważnych publikacji, w tym te, które ukazały się po jego śmierci. Oto zestawienie niektórych z jego dzieł:

• Dom mój, Poznań 1925,
• Ballady poznańskie, Poznań 1930,
• Ludzie, Poznań 1931,
• Rzeź na Parnasie, Poznań 1931,
• U źródeł Polski (Impresje regionalne), Poznań 1933,
• Kantyczki śnieżne, Poznań 1934 i 1935,
• Marionetki, Lwów 1938,
• Strofy wrocławskie, Poznań 1947,
• Piórka, Warszawa 1954,
• Nowe piórka, Warszawa 1956,
• Krakowskie piórka (I wyd. – Kraków 1956, II wyd. – Kraków 1958, III wyd. Kraków 1959),
• Stare i nowe piórka. Wybór, Warszawa 1957 (według Natansona tytuł brzmi: Nowe i stare piórka),
• Puch ostu – wiersze, Łódź 1958,
• Krople liryczne, Warszawa 1959,
• Raptularz zakochanych (I wyd. – Warszawa 1960, II wyd. – Warszawa 1986, III wyd. Warszawa 1994),
• Łatki na szachownicy, Łódź 1961,
• Piórka z gór, Kraków 1961,
• Muchomory, Warszawa 1961,
• Ballady i fraszki, Katowice 1963,
• Kasztanki, Warszawa 1964,
• Wiórki, Katowice 1966,
• Narodziny obłoczka, Warszawa 1965,
• Zwrotki dla Dorotki, Warszawa 1968,
• Śmiesznoty, Katowice 1968,
• Supełki. Wybór fraszek i wstęp: W Natanson, Katowice 1970,
• Dróżką przed siebie, Warszawa 1973,
• Jak zwykle wszystko winą jest Amora, Kraków 1973,
• Chwalipięta, czyli rozmowy z Tatą. Styczeń – wrzesień 1970 (współautor: Anna Sztaudynger-Kaliszewicz), Łódź 1973,
• Szczęście z datą wczorajszą, Kraków 1974,
• Poezje wybrane. Wybór i wstęp: W Natanson, Warszawa 1974,
• Piórka znalezione. Posłowie: A. Sztaudynger-Kaliszewiczowa. Kraków 1975,
• Bajki dla dorosłych, Warszawa 1978,
• Moja wnuczka. Wiersze wybrała i przygotowała do druku A. Sztaudynger-Kaliszewiczowa. Kraków 1981,
• Szumowiny, Warszawa 1983 (wyd. II – 1984),
• Nie tylko „Piórka”. Fraszki, wiersze, bajki. Wyboru dokonała A. Sztaudynger-Kaliszewicz. Wstęp: J. Poradecki. Łódź 1986,
• Półsłówka. Wybór i wstęp: A. Sztaudynger-Kaliszewicz. Białystok 1986,
• Fraszki. Wybór: E. Brzoza, Warszawa 1999,
• Fraszki dla zakochanych. Wybór: J.J. Sztaudynger, J. Handzlik, K. Szeliga-Juchnik, Bielsko-Biała 2000,
• Kukuryku: wiersze dla dzieci, Kraków 2004, ISBN 83-89310-61-9,
• Entliczki pentliczki, czyli Zwrotki dla Dorotki, Kraków 2004, ISBN 83-7437-011-4,
• Piórka dla dzieci, Kraków 2004, ISBN 83-7437-036-X,
• Puch ostu: fraszki o życiu i miłości. Wybór Anna Sztaudynger-Kaliszewicz, Dorota Sztaudynger-Zaczek, Kraków 2004, ISBN 83-08-03566-3.

Nagrody

Jan Sztaudynger, znakomity poeta i satyryk, otrzymał szereg prestiżowych nagród za swoją twórczość, co świadczy o jego znaczącej pozycji w polskiej literaturze. Wśród najważniejszych wyróżnień należy wymienić:

• nagrodę literacką Związku Zawodowego Literatów Polskich w Poznaniu w roku 1936,
• nagrodę miesięcznika Odra w roku 1947.

---

Oceń: Jan Sztaudynger

---