Stanisław Pareński to postać, która odgrywała kluczową rolę w polskiej medycynie i nauce w XIX i XX wieku. Urodził się 16 listopada 1843 roku w Krakowie, a jego życie zakończyło się 17 czerwca 1913 roku w okolicach Szczakowej.
Pareński był nie tylko wybitnym lekarzem internistą, ale także profesorem, który przez wiele lat związany był z Uniwersytetem Jagiellońskim. Jego osiągnięcia akademickie oraz zaangażowanie w rozwój medycyny i nauki czynią go postacią niezwykle ważną w historii Polski.
Oprócz kariery akademickiej, Pareński był również aktywnym społecznie mecenasem sztuki, co dodatkowo podkreśla jego wielowymiarowość i wkład w kulturę polską.
Życiorys
Stanisław Pareński przyszedł na świat 16 listopada 1843 roku w Krakowie. Pochodził z rodziny prawniczej, jako syn radcy sądowego Józefa Pareńskiego oraz Franciszki z domu Żychowicz. Po zakończeniu nauki w Gimnazjum św. Anny w Krakowie w 1862 roku, rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Niestety, edukację przerwał z powodu wybuchu powstania styczniowego, w którym walczył pod dowództwem kapitana Anastazego Władysława Mossakowskiego.
Po rozbiciu jego jednostki pod Jaworznikiem oraz zakończeniu powstania, wrócił do studiowania medycyny. Uwieńczył je dyplomem doktora wszech nauk lekarskich, który otrzymał 28 lutego 1868 roku. Przez pewien czas do 1870 roku był asystentem w Katedrze Anatomii Patologicznej UJ u prof. Alfreda Biesiadeckiego. Następnie zyskał doktorat z chirurgii i objął stanowisko sekundariusza w Oddziale Wewnętrznym szpitala św. Łazarza.
W 1871 roku wyjechał do Wiednia, gdzie studiował pod kierunkiem prof. J. Skody oraz znanego chirurga T. Billrotha. O zdobyty tytuł magistra położnictwa, wrócił do Krakowa, gdzie został asystentem Kliniki Chorób Wewnętrznych UJ. Po śmierci kierownika Kliniki, Karola Gilewskiego, pełnił obowiązki zastępcy profesora do 1873 roku. W 1872 roku na podstawie pracy pt. „O wrzodach przewodu pokarmowego skutkiem zatoru powstających”, uzyskał habilitację i zyskał nominację na docenta diagnostyki chorób wewnętrznych.
W trakcie tej fazy życia ciężko zachorował, prowadząc do przekazania kierownictwa Kliniki Edwardowi Korczyńskiemu. Na początku 1875 roku Pareński powrócił do pracy w szpitalu św. Łazarza, gdzie aż do swojej śmierci sprawował funkcję prymariusza (ordynatora) przez 38 lat, począwszy od 1 czerwca 1875. W 1890 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym patologii i terapii chorób wewnętrznych na Wydziale Lekarskim UJ.
Pareński był aktywnym członkiem lokalnej społeczności, od 1878 roku zasiadając w komisji sanitarnej, a od 1881 roku jako członek Rady Miejskiej. Angażował się w działania w sekcji dobroczynności publicznej, gdzie początkowo pełnił funkcję zastępcy, a od 1886 roku przewodniczącego. Także przewodniczył Polskiemu Towarzystwu Balneologicznemu w latach 1910-1913. Wśród jego osiągnięć należy wspomnieć o opracowaniu receptury lekarstwa na kaszel, znanego jako „proszki doktora Pareńskiego”, które cieszyło się popularnością na początku XX wieku.
Jego żoną była Eliza z domu Mühleisen, znana jako bywalczyni krakowskiej cyganerii, żyjąca w latach 1857-1918. Pareński miał dwie córki, Zofię i Marię, które były inspiracją dla postaci dramatu Wyspiańskiego w „Weselu” – Zosia i Maryna. Poza nimi doczekał się jeszcze trójki dzieci: pierworodnego syna Adama (1881-1885), Jana (który zginął jako lotnik podczas wojny polsko-ukraińskiej) oraz najmłodszej córki Elizy, która wyszła za poetę Edwarda Leszczyńskiego. Eliza, obok Zofii i Marii, wielokrotnie pozowała do portretów wykonywanych przez Wyspiańskiego (najbardziej znany jest podwójny portret z 1905 r.) oraz innych artystów, jak na przykład Witold Wojtkiewicz.
Pareński był właścicielem willi imienia Eliza, usytuowanej w Tenczynku. W 1913 roku, 17 czerwca, otrzymał telegraficzne wezwanie do chorego w Zawierciu. W trakcie podróży, gdy dotarł do stacji Szczakowej, zorientował się, że podróżuje niewłaściwym pociągiem, kierując się w stronę Mysłowic (zamiast do Granicy). Nie chcąc tracić cennego czasu, wyskoczył z jadącego wagonu, co spowodowało fatalne konsekwencje i odniósł poważne obrażenia. Jego śmierć nastąpiła na skutek złamania podstawy czaszki lub złamania kręgosłupa. Znać było, że w przeszłości profesor wielokrotnie wyskakiwał z pociągu, kiedy zdarzały się pomyłki trasy kolejowej.
Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera O).
Rodzina Pareńskich:
.mw-parser-output .familytree td{background:white;color:black}html.enable-dark-skin .mw-parser-output .familytree td{background:#303030;color:rgb(216,216,216)}
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Ignacy Wasserberg | Maria Estreicherówna | Stefan Bolland | Stanisław Moskal (1935–2019) | Andrzej Nadolski | Andrzej Pach | Marta Kudelska | Bronisław Gustawicz | Kazimierz Krzyształowicz | Piotr Oleś | Janusz Korosadowicz | Janusz Pająk (chemik) | Szymon Gonet | Tadeusz Urbańczyk (pedagog) | Jerzy Rajman | Jerzy Zathey | Łukasz A. Plesnar | Antoni Cetnarowicz | Juliusz Bator | Paweł TylekOceń: Stanisław Pareński