Władysław Gumplowicz

Nauka i edukacja

Władysław Gumplowicz, żyjący w latach 1869-1942, to postać niezwykle zasłużona dla polskiej kultury i polityki. Urodził się 14 lutego 1869 roku w Krakowie, gdzie z pewnością kształtowały się jego późniejsze przekonania i zaangażowanie.

Jako działacz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), Gumplowicz nieustannie angażował się w sprawy społeczne i polityczne, dążąc do poprawy warunków życia na polskich ziemiach. Nie tylko polityka, ale także publicystyka, geografia i edukacja stanowiły ważne filary jego działalności.

W okresie swojej kariery akademickiej zyskał miano profesora w Wolnej Wszechnicy Polskiej, co stanowiło istotny etap w jego twórczości. Jego zaangażowanie w nauczanie pozwoliło wielu młodym ludziom na poznawanie nowych idei oraz wartości społecznych.

W czasie II wojny światowej stał się konspiratorem oraz nauczycielem tajnych kompletów, co pokazało jego niezłomność i oddanie sprawie wolności. Gumplowicz swoją postawą stał się wzorem dla wielu współczesnych mu działaczy społecznych.

Życiorys

Władysław Gumplowicz urodził się w żydowskiej rodzinie, która przyjęła kalwinizm. Był jedynym synem Ludwika Gumplowicza oraz jego małżonki Franciszki, z domu Goldman. W roku 1875 rodzina przeniosła się do Grazu, gdzie młody Władysław po ukończeniu szkoły średniej zdecydował się, zgodnie z oczekiwaniami ojca, na studia na Uniwersytecie w Grazu. Ukończył je w 1892 roku, uzyskując tytuł doktora wszechnauk lekarskich.

Już na wczesnym etapie życia nabył poczucia polskości oraz patriotyzmu, inspirując się przykładem bliskich. Jego brat, Maksymilian, pasjonował się historią Polski, a ich ojciec Ludwik wykazywał zainteresowanie sprawami związanymi z powstaniem styczniowym, prowadząc bogatą bibliotekę, z której korzystała cała rodzina. Częste dyskusje na różnorodne tematy w gronie rodzinnym oraz znajomych były dla Władysława źródłem inspiracji intelektualnych.

Władysław wykazał się zdolnościami i inteligencją, co zaowocowało uznaniem w kręgach naukowych. Jako gimnazjalista zyskał uwagę Szymona Askenazego, który pochwalił go za korekty błędów w swoich pracach. Zainteresowanie poezją zrodziło się dzięki Towarzystwu Muzycznemu w Grazu, co skłoniło go do przetłumaczenia na język niemiecki „Sonetów krymskich” autorstwa A. Mickiewicza. W późniejszych latach dokonał także tłumaczeń wierszy Asnyka, a jego prace zostały wydane pod tytułami: Ausgewahlte Gedichte (Wien 1887) oraz Von der Weltbühne (Drezno 1895).

Pomimo wykształcenia medycznego, nie przejawiał pasji do praktyki pediatrycznej. Zdecydował się porzucić tę drogę, zafascynowany działalnością propagandową francuskiego profesora geografii i anarchisty Élisée Reclusa. W latach 1893–1895 publikował swoje teksty w licznych czasopismach, takich jak „Neue Deutsche Rundschau”, „Sozialistische Monatshefte”, „Der Sozialist”, „Die Zeit”, „Die Zukunft”, „Deutsche Worte”, „Rheinisch-Westfälische Arbeiterzeitung”, a także we włoskich „Riforma Sociale” oraz angielskich „Wilshire’s Magazine”.

Zainteresowanie problemami społecznymi oraz działalność geograficzna doprowadziły go do Zurychu, gdzie w latach 1898–1902 pracował dla Towarzystwa Polaków „Zgoda”. W 1898 roku wstąpił do Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich w Londynie, co skutkowało publikacjami recenzji i artykułów w ich organie prasowym „Przedświt”. Nawiązał relacje z wieloma niemieckimi socjaldemokratami, takimi jak J. Bloch, E. Bernstein oraz K. Haenich, a szczególnie z G. Vollmarem, posłem z Bawarii.

Uczestniczył w zjeździe niemieckiej socjaldemokracji w Hanowerze (10–14 października 1899), na którym dostrzegł wagę postulatów dotyczących reformy rolnej oraz równouprawnienia kobiet. Obszernie opisał to w artykule „Ehe und die freie Liebe”, który opublikowano w „Sozialistische Monatshefte”. Współpraca z Związkiem Zagranicznym Socjalistów Polskich zaowocowała także nowymi znajomościami w Krakowie, gdzie działacze z PPS oraz PPSD zabrali głos w sprawach podejmowanych przez ruch społeczny.

W swoim programie reformy rolnej poszukiwał rozwiązań dotyczących parcelacji dużych gospodarstw oraz promowania małych, wydajnych indywidualnych gospodarstw wspieranych przez lokalne spółdzielnie, co zostało wcześniej przedstawione w artykule w „Przedświcie” (1899) oraz omawiane w „Naprzód” (1902). Krytyka ze strony niektórych działaczy, takich jak E. Haeckera oraz K. Kelles-Krauzego, była konsekwencją jego rewizjonistycznego podejścia.

W 1901 roku uczestniczył w przygotowaniach do zjazdu niemieckiej socjaldemokracji w Lubece (22–28 września), współpracując z Kelles-Krauzem, Ignacym Daszyńskim oraz Esterą Golde, dzięki której poznał jej siostrę Cecylię. Sprawozdania z tego wydarzenia publikował w gazecie „Naprzód”. Po aresztowaniu polskich socjalistów redakcję „Gazety Robotniczej” przeniesiono do Krakowa, jakie skutkowało jego angażowaniem się w działalność redakcyjną.

Zaraz po tym krok przyniósł mu nowe wyzwania – w 1902 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie stał się współredaktorem „Gazety Robotniczej” oraz „Naprzodu”. Na odczyty i spotkania przybywali także socjaliści z Rosji, dla których zorganizował lokal. Po zdobyciu majątku po rodzicach zaangażował się w działalność wspierającą nie tylko wydawnictwo „Książka”, ale również akademicką organizację „Promień” przy UJ.

W 1907 roku, na mocy PPSD, Gumplowicz ubiegał się z niepowodzeniem o miejsce w parlamencie austriackim w okręgu Biała-miasto. Po podziale PPS, Władysław przystąpił do PPS – Frakcji Rewolucyjnej i uczestniczył w ich pierwszym zjeździe, gdzie poruszał kwestie agrarne, które nie spotkały się z akceptacją.

Później, pod pseudonimem Piotr Górkowski, pisał o kwestiach związanych z niepodległością Polski, podkreślając znaczenie etnograficznych kryteriów w ustalaniu granic. Jego refleksje na ten temat ukazały się w zbiorze „Kwestia polska a socjalizm” (1908). Po ukończeniu studiów miał zaszczyt uzyskać tytuł doktora filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Wiedniu, broniąc rozprawy na temat wpływu warunków geograficznych na rozwój kolonii australijskich.

W 1910 roku ożenił się z Cecylią Golde, a cztery lata później wstąpił w kontakt z Józefem Piłsudskim, co doprowadziło do nadzoru nad rekrutacją polskich ochotników do Legionów Polskich. Jako Peregrinus Vistulensis opublikował swoje prace dotyczące reformy rolnej w Galicji, prezentując je w Lozannie w 1915 roku.

Po zakończeniu I wojny światowej, angażował się w akcje plebiscytowe na Górnym Śląsku i został delegowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych do Wiednia. W 1923 roku powrócił do Polski, gdzie osiedlił się w Warszawie i rozpoczął prace na Wolnej Wszechnicy Polskiej. Jako profesor wykładał geografię gospodarczą i antropogeografię, uzyskując tytuł profesora zwyczajnego w 1937 roku.

Pomimo trudnych warunków w czasie okupacji hitlerowskiej, prowadził wykłady z geografii w tajnych kompletach oraz angażował się w działalność konspiracyjną, w tym tworzenie ulotek i artykułów dla prasy podziemnej. Zmarł na atak serca i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera W-3-11).

Oceń: Władysław Gumplowicz

★★★★★
Średnia ocena:4.63 Liczba ocen:6