Ulica Grodzka w Krakowie

Ulice i place

Ulica Grodzka to jedna z najstarszych arterii w Krakowie, zlokalizowana w dzielnicy I Stare Miasto. Jej historia sięga czasów przedlokacyjnych, kiedy to stanowiła istotny szlak handlowy, który łączył południe Europy z północą. Ulica ta była częścią traktu prowadzącego z Węgier i Czech w stronę Mazowsza i Wielkopolski, a dzisiaj jest znana jako część Drogi Królewskiej, którą podróżowali polscy monarchowie zmierzający na Wawel.

Z dokumentów miejskich z drugiej połowy XIII wieku wynika, że ulica ta była już znana i wykorzystywana. Rozpoczyna się w południowym kierunku, na rogu Rynku Głównego, kierując się ku południowym krańcom Starego Miasta. Na około 1/3 długości ulokowany jest plac, którego wschodnia strona nosi nazwę placu Dominikańskiego, gdzie można znaleźć kościół dominikanów. Z kolei po zachodniej stronie znajduje się plac Wszystkich Świętych, upamiętniający nieistniejący już kościół pod tym samym wezwaniem.

Od tych placów odchodzą ulice, takie jak Dominikańska i Franciszkańska. W dalszej części Grodzką krzyżują ulice Poselska oraz Senacka. Naprzeciw kościoła św. św. Piotra i Pawła mieści się plac św. Marii Magdaleny, a cała ulica Grodzka kończy się u stóp Wawelu, gdzie zlokalizowane są ul. św. Idziego oraz plac im. ojca Adama Studzińskiego.

W czasach przedlokacyjnych ulica Grodzka była sercem osady zwanej Okołem, z centrum ulokowanym przy romańskim kościele św. Andrzeja. Przy tej ulicy znajdowały się również inne nieistniejące dziś świątynie, takie jak kościół św. Marii Magdaleny oraz kościół Wszystkich Świętych. Ulica kończyła się w miejscu, gdzie znajdowała się brama Grodzka, która prowadziła ku Stradomowi i przeprawie przez Wisłę, mostem Królewskim.

W wyniku pożaru w 1850 roku lewa strona ulicy na odcinku od Rynku Głównego do placu Dominikańskiego została cofnięta, co spowodowało, że ulica stała się szersza i bardziej reprezentacyjna. Zmiana ta była istotna, ponieważ przed tym zdarzeniem, ulica była zaledwie o 1/3 węższa, co znacznie utrudniało ruch.

Na skwerze u zbiegu ulic Grodzkiej i Podzamcze znajdował się dawniej dom kapitulny zwany „Dębno”. W końcu XIX wieku, w czasie chaotycznego rozwoju budownictwa miejskiego, w miejscu tym powstała kamienica czynszowa „Dębno”, nawiązująca nazwą do wcześniejszej budowli. Nowy gmach zasłaniał piękną część Wawelu, znaną jako Kurza Stopka. Kamienica ta została zniszczona na przełomie lat 1940/1941, kiedy niemieckie władze okupacyjne przystąpiły do realizacji swoich planów porządkowania otoczenia Wawelu.

Ulica Grodzka pozostaje pierwszym fragmentem dawnego węgierskiego traktu, którego przedłużeniem jest ulica Stradomska.

Niektóre budynki

Na ulicy Grodzkiej w Krakowie znajduje się wiele interesujących budynków, które mają swoją historię oraz znaczenie kulturowe:

  • ul. Grodzka 1 – Kamienica Celestyńska,
  • ul. Grodzka 3 – dawna drukarnia Mikołaja i Jana Szarffenbergów, założona w 1570 roku,
  • ul. Grodzka 9 – w tym domu mieszkała w XV wieku Jadwiga, siostra Wita Stwosza, rzeźbiarza, który stworzył ołtarz Mariacki. Po pożarze w 1850 roku budynek został rozbudowany, łącząc go z sąsiednim,
  • ul. Grodzka 15 – ten dom należał do krakowskiego malarza z przełomu XVIII i XIX wieku, Michała Stachowicza. Był on ilustratorem historycznych wydarzeń czasów insurekcji kościuszkowskiej oraz twórcą wielu portretów krakowskich osobistości. Nad bramą kamienicy znajduje się tablica upamiętniająca Stachowicza, wykonaną przez Karola Hukan,
  • ul. Grodzka 19 – Pawilon Wyspiańskiego, zbudowany w latach 2005-2007 na miejscu wyburzonej w 1939 roku kamienicy „Pod Lipką”,
  • ul. Grodzka 22 – w tym domu, w 1840 roku, urodziła się jedna z wybitniejszych aktorek światowych, Helena Modrzejewska. Na fasadzie budynku umieszczono pamiątkową tablicę w setną rocznicę jej urodzin,
  • ul. Grodzka 28 – Kamienica Protkowicowska, z oficyną, w której znajduje się Dom modlitwy Mordechaja Tignera,
  • ul. Grodzka 32 – Kamienica Podelwie zachowuje na elewacji nad portalem godło domu, a także kamienną rzeźbę lwa z XV wieku. Jak wspominał Ambroży Grabowski, znak oraz sama nazwa domu są bardzo stare, gdyż już w 1431 roku pojawiają się wzmianki na jego temat. Budynek ten kupiło miasto w 1562 roku za 3350 złotych, a wcześniej była tu łaźnia – w tym domu narodził się także Jacek Idzi Przybylski,
  • ul. Grodzka 37 – Kamienica Pipanowska,
  • ul. Grodzka 38 – Kamienica Pod Elefanty, z godłami słonia i nosorożców. Na parterze, w lokalu sklepowym, zachowały się drewniane polichromowane stropy z XVIII wieku. Pierwotnie w tym miejscu znajdował się kościół św. Piotra,
  • ul. Grodzka 39 – Dom Wita Stwosza. Budynek ten w drugiej połowie XV wieku był miejscem pracy rzeźbiarza Wita Stwosza,
  • ul. Grodzka 40 – Pałac Stadnickich, charakteryzujący się zdobioną fasadą w stylu drugiego rokoka z połowy XIX wieku,
  • ul. Grodzka 52 – Collegium BroscianumUniwersytetu Jagiellońskiego, wcześniej Collegium Jezuitów, które zostało założone w pierwszej ćwierci XVII wieku. Jezuici utworzyli tu szkołę, konkurującą z Uniwersytetem Jagiellońskim. Po kasacie zakonu w 1773 roku budynki Collegium wykorzystywano do celów publicznych. W latach 1815–1846 mieścił się tutaj Senat Rzeczypospolitej Krakowskiej, a później Sąd Wojewódzki,
  • ul. Grodzka 52a – Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła. To pierwszy w Krakowie obiekt architektury barokowej, wzniesiony na miejscu wcześniejszej, niewielkiej gotyckiej świątyni, która spaliła się w 1455 roku. Budowę rozpoczęto w 1596 roku, a zakończono w 1619 roku. Wnętrze kościoła zdobi dekoracja stiukowa, a w posadzce znajduje się płyta nagrobkowa Piotra Skargi Pawęskiego, jezuity i nadwornego kaznodziei królewskiego,
  • ul. Grodzka 53 – Collegium Iuridicum z końca XIV wieku. W 1403 roku budynek został zakupiony przez Uniwersytet Krakowski na potrzeby Wydziału Prawa. W 1719 roku Collegium przebudowano, a barokowa fasada z kamiennym portalem pochodzi z tego okresu. Wewnątrz znajduje się kwadratowy dziedziniec z arkadowymi krużgankami z XVII wieku,
  • ul. Grodzka 54 – Kościół św. Andrzeja, sąsiadujący z jezuicką świątynią, prawdopodobnie fundowany około 1086 roku przez księcia Władysława Hermana i jego żonę Judytę. To trzynawowa romańska bazylika z nawą poprzeczną, której mury wzniesiono z drobnej kostki kamiennej. Obecne hełmy wież pochodzą z 1693 roku. Wystrój świątyni jest bogaty w stiuki i polichromie, a w skarbcu znajdują się jedne z najstarszych na świecie figury jasełkowe,
  • ul. Grodzka 54 – Klasztor klarysek,
  • ul. Grodzka 58 – Kościół św. Marcina, postawiony w XVII wieku na miejscu wcześniejszej romańskiej świątyni,fundacji Piotra Włostowica. Obecna budowla została zaprojektowana przez nadwornego architekta królewskiego, Jana Trevano. W 1816 roku kościół przekazano krakowskiej gminie ewangelickiej,
  • ul. Grodzka 60 – kamienica wzniesiona w 1871 roku na pustej parceli. W tym miejscu w XVI wieku znajdował się dwór Odrowążów. Anna Odrowążowa okresowo wynajmowała swoją siedzibę Mikołajowi Rejowi, który mieszkał tu w latach 1541-1569,
  • ul. Grodzka 65 – Kamienica prymasowska, zbudowana w XVII wieku i przebudowana w stylu klasycystycznym w XIX wieku,
  • ul. Grodzka 64 – Arsenał Władysława IV, w stylu wczesnobarokowym, z 1643 roku. Przebudowany i podwyższony w 1898 roku, stał się siedzibą Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 2005 roku jest siedzibą Wydziału Polonistyki,
  • ul. Grodzka 67 – Kościół św. Idziego, wzniesiony na początku XIV wieku, stanowi malowniczy zaułek z sąsiednimi domami z XVII wieku, otoczony zielenią. Na placu przed kościołem znajduje się Krzyż Katyński,

Przypisy

  1. Ambroży A. Grabowski, Domy dawnego Krakowa, Janusz J. Stasiak, Kraków: Wydawnictwo Jagiellonia, 2008, s. 71.
  2. Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Dom „Dębno”, „Echo Krakowa”, 17.11.1992 r., nr 225 (13788).
  3. Marek Żukow-Karczewski, Gdzie Mikołaj Rej mieszkał w Krakowie?, „Echo Krakowa” magazyn „Czas Przeszły i Przyszły”, 21.08.1987 r., nr 162 (12462).
  4. Jerzy J. Kossowski, Leszek L. Ludwikowski, Ulicami Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1968, s. 68-70.

Oceń: Ulica Grodzka w Krakowie

★★★★★
Średnia ocena:4.76 Liczba ocen:12