Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie

---

Historia

Powstanie zespołu klasztornego w Krakowie, konkretnie w Kazimierzu, está związane z przybyciem augustianów z Pragi, co miało miejsce w 1342 roku. Właśnie wtedy zainaugurowano budowę klasztoru, w tym szczególnie wschodniego ramienia budowli, które zawierało kaplice św. Tomasza oraz św. Doroty. Królem, który pragnął, aby nowe miasto Kazimierz mogło się pochwalić kościołem tak wspaniałym, jak kościół parafialny pw. Bożego Ciała, był Kazimierz Wielki. Działania te były również wynikiem napięć pomiędzy radcami krakowskimi a jego ojcem, Władysławem Łokietkiem.

W 1378 roku, za sprawą biskupa Jana Bodzanty, konsekrowane zostało prezbiterium. Choć najstarsze części budowli, takie jak nawa południowa z bogatą dekoracją, fragment zachodniej ściany oraz wschodnia część nawy północnej zostały wzniesione przez inny warsztat budowlany, to kontynuacja prac nad nawą północną miała miejsce w późniejszym okresie. Zakończenie budowy korpusu nawowego miało miejsce dopiero w 1426 roku, a pomysły architektoniczne ewoluowały znacząco. W wydarzeniu tym wziął udział Ścibor ze Ściborzyc, który w 1404 roku sfinansował nową kaplicę św. Moniki w miejscu, gdzie pierwotnie miało być zachodnie przęsło kościoła.

Rok 1443 okazał się tragiczny, ponieważ trzęsienie ziemi zniszczyło sklepienie nawy, które odbudowywano do roku 1505. Ukończenie budowy nawy południowej oraz kruchty datuje się na 1448, a jej inicjatorem był ród Lanckorońskich oraz biskup Zbigniew Oleśnicki. Warto zauważyć, że w XV wieku do kościoła dodano wolnostojącą dzwonnicę.

Przełom XVI wieku przyniósł nowe wyzwania, takie jak powódź w 1534 oraz pożar w 1556 roku. W trakcie potopu szwedzkiego kościół został przekształcony w lazaret. Mimo tych trudności, w 1634 roku wzniesiono obecny wczesnobarokowy ołtarz główny, w miejsce poliptyku augustiańskiego, który aktualnie znajduje się w Galerii Sztuki Dawnej Polski oraz Muzeum Narodowego w Krakowie. Kolejnym ważnym elementem była kaplica bł. Izajasza Bonera, wzniesiona w 1766 roku.

Okres zaborów był bez wątpienia najtrudniejszy dla kościoła. W 1786 roku kościółów dotknęło kolejne trzęsienie ziemi, które spowodowało zarysowanie sklepienia. Po przejęciu władzy przez Austriaków, kościół został przekształcony w magazyn do przechowywania broni, a później w skład słomy i siana. Stan budowli był dramatyczny. W 1827 roku Senat Wolnego Miasta Krakowa planował jego zburzenie. Na szczęście, dzięki interwencji biskupa Skórkowskiego oraz prezesa Senatu, Kaspra Wielogłowskiego, powstał w 1833 roku komitet, którego celem była odnowa kościoła. W pracach konserwatorskich uczestniczyli Karol Knaus oraz Karol Kremer.

W czasie międzywojennym, klasztor przez pewien czas pełnił funkcję bursy studenckiej. Niestety, w trakcie okupacji hitlerowskiej, większość zakonników została deportowana do obozów. W 1942 roku kościół stał się parafialnym. Po zakończeniu II wojny światowej zakon augustianów został rozwiązany w Polsce, a jego reaktywacja miała miejsce dopiero w 1993 roku w Krakowie. Od lat 70-tych XX wieku, na terenie kościoła prowadzone są intensywne prace konserwatorskie, które doprowadziły do odkrycia fragmentów polichromii, na których przedstawiony był św. Jan Ewangelista.

Warto przyjrzeć się także kategorii: Pochowani w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie.

Architektura i wnętrze

Obiekt ten to trójnawowy kościół o bazylicznej strukturze, który nie posiada wieży ani transeptu. Jego architektura wyróżnia się prostotą i harmonią form.

Prezbiterium

Prezbiterium jest pięcioprzęsłowe, co nadaje mu charakterystyczny kształt, zakończone pięciobocznie. Wnętrze to przykryte jest późnogotyckim sklepieniem gwiaździstym, które zostało odsłonięte i otoczone majestatem po katastroficznym trzęsieniu ziemi w 1443 roku, dzięki fundacji Jana z Bobrka Ligęzy. Na zwornikach sklepienia widoczny jest herb Ligęzów, Półkozic. Na łuku tęczy znajduje się XVII-wieczny krucyfiks, który jest otoczony aniołami trzymającymi różne narzędzia męki pańskiej. Rzeźby te zostały stworzone w czasie II wojny światowej przez artystę Karola Muszkieta. Po bokach ścian znajdują się stalle w stylu neogotyckim, a także ganek muzyczny powstały w drugiej połowie XIX wieku, co dodatkowo wzbogaca to miejsce.

Ołtarz główny

W centralnej części kościoła, znajduje się trójkondygnacyjny ołtarz główny, którego budowa zakończyła się w 1634 roku, z inicjatywy przeora Stanisława Starczowskiego. W jego środkowym polu można podziwiać obraz przedstawiający Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny, namalowany przez Andrzeja Wenestę w 1674 roku na podstawie wcześniejszej ryciny Paula Pontiusa, inspirowanej obrazem van Dycka. Obraz ten został ufundowany przez Macieja Kazimierza Tretera, burmistrza Krakowa.

Korpus nawowy

Korpus nawowy kościoła składa się z czterech przęseł, co jest rezultatem zaniechania budowy dodatkowego piątego przęsła. Sklepienie nawy głównej, które możemy podziwiać dzisiaj, pochodzi z XIX wieku i jest artystyczną imitacją wcześniejszego, które zniszczyło trzęsienie ziemi. Całe wyposażenie kościoła jest minimalistyczne, co podkreśla czystość architektonicznych linii.

W nawie południowej znajduje się niezwykle cenny późnorenesansowy nagrobek Wawrzyńca Spytka Jordana, datowany na około 1603 rok, wyprodukowany w warsztacie Santiego Gucciego. Dodatkowo w tej samej nawie można zobaczyć renesansowy obraz alegoryczny Koło Śmierci z około 1588 roku oraz przedstawienie Matki Boskiej Kotwicznej. W nawie północnej natomiast wisi cykl barokowych obrazów augustiańskich stworzone przez Zachariasza Dzwonowskiego, będącego uczniem Tomasza Dolabelli. Wnętrze kościoła wzbogacają także dwoje XIX-wiecznych organów. Mniejsze, liczące 9 głosów, znajdują się na emporze w prezbiterium, natomiast większe, posiadające 28 głosów, zostały ukończone w 1896 roku przez lwowskiego organmistrza Jana Śliwińskiego i umieszczone na emporze zachodniej w specjalnie zaprojektowanej szafie przez Karola Knausa. Z boku, od południa, do kościoła przylega późnogotycka kruchta, której dwa portale zdobią bogate dekoracje rzeźbiarskie.

Kaplica św. Moniki

Do zachodniej części nawy przylega gotycka kaplica św. Moniki, która jest surowa w swej formie. Jej budowa trwała od około 1402 do 1422 roku, sfinansowana przez Ścibora ze Ściborzyc oraz służyła jako kaplica grobowa. Z początku XVI wieku zaczęto ją nazywać kaplicą Węgierską. Sklepienie kaplicy, gotyckie, wspiera się na ośmiobocznym filarze. Od 1727 roku pełni ona funkcję oratorium dla sióstr augustianek, które mają swój klasztor po drugiej stronie ul. Skałecznej, połączony z kaplicą krytym gankiem, wybudowanym w 1728 roku.

Przed wejściem do kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej Kotwicznej z 1647 roku. W zachodniej części kaplicy umieszczono manierystyczny ołtarz z około 1630 roku, zdobiony figurą Matki Bożej. Przy północnej ścianie dostrzec można wiele cennych dzieł, w tym barokowo-klasycystyczny ołtarz z obrazem Matki Boskiej Dobrej Rady, namalowanym przez Leopolda Nowotnego w 1861 roku, oraz obrazy przedstawiające Wizję św. Moniki i Modlitwę św. Moniki. Tu także umiejscowione są 5-głosowe organy, które zostały zbudowane w 1880 roku przez Jana Śliwińskiego.

Klasztor

Na północ od kościoła znajduje się gotycki klasztor augustianów, który wyróżnia się pięknym wirydarzem oraz malowniczymi krużgankami. W tych ostatnich zachowały się wyjątkowe dzieła sztuki, w tym zarówno renesansowe, jak i gotyckie freski. Wśród nich można znaleźć takie perełki, jak Misericordia Domini, datowany na około 1470 rok, choć przemalowany w XVI wieku i otoczony niezwykłym kultem. Innym znaczącym freskiem jest Św. Augustyn, który nadaje regułę augustianom, stworzony około 1425 roku, a także Ukrzyżowanie z połowy XVI wieku.

Jednakże najcenniejszym z fresków jest gotycko-renesansowy wizerunek Matki Boskiej Pocieszenia. To niezwykle cenna i czczona ikona, umieszczona w wydzielonej kaplicy, gdzie również otoczona jest szczególnym kultem. Co ciekawe, jest to prawdopodobnie najstarszy cudowny wizerunek maryjny w Polsce.

Warto również zwrócić uwagę, że do krużganków przylega gotycka kaplica św. Doroty, uznawana za najstarszą część całego kompleksu klasztornego. Owa kaplica, dzięki swojemu architektonicznemu bogactwu i historycznemu znaczeniu, przyciąga zarówno pielgrzymów, jak i turystów.

---

Oceń: Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie

---