Kościół św. Anny w Krakowie

---

Historia

Pierwszy kościół

W XIV wieku na terenie Krakowa powstał pierwszy, wykonany z drewna kościół; dokładna data jego wzniesienia nie jest znana. Warto jednak odnotować, że pierwszy zapis dotyczący tej świątyni sięga 27 września 1363 roku, kiedy to Kazimierz Wielki zwrócił się do papieża Urbana V z prośbą o udzielenie odpustu za nawiedzenie tej świątyni w rocznicę jej konsekracji.

Niestety, świątynia ta została zniszczona wskutek pożaru w roku 1407, który miał miejsce podczas zamieszek o podłożu antyżydowskim. Rozruchy rozpoczęły się 29 marca, po kazaniu wygłoszonym przez kanonika Budka w kościele św. Barbary. W kazaniu tym oskarżył Żydów z Krakowa o zabicie chrześcijańskiego dziecka, co doprowadziło do tragicznych wydarzeń. .

Zgodnie z relacją Jana Długosza, część Żydów podczas ucieczki schroniła się w wieży kościoła św. Anny, jednak tłum, który ich gonił, podpalił wieżę, zmuszając ich do poddania się.

Drugi kościół

Jeszcze w roku po pożarze, na miejscu spalonej świątyni, wzniesiono nowy budynek; tym razem z murowanych materiałów, w stylu gotyckim. Fundatorem nowej świątyni był król Władysław Jagiełło, który też w 1418 roku przekazał kościół pod opiekę Akademii Krakowskiej.

W 1428 roku, za proboszcza Jana z Wielunia, rozbudowano prezbiterium. W 1473 roku kościół stał się miejscem wiecznego spoczynku profesora tej instytucji, Jana Kanty. W kolejnych latach, w 1535 roku, biskup Piotr Tomicki ogłosił kościół kolegiatą i ustanowił kapitułę kolegiacką. Dla Jana Kantego postawiono nową trumnę w 1539 roku, a w 1549 roku powstał renesansowy nagrobek, którego fundatorem był rektor Akademii Krakowskiej, Jakub Fredel.

W 1680 roku papież Innocenty XI beatyfikował Jana Kantego, co przyczyniło się do wzrostu jego kultu. W celu pomieszczenia wszystkich pielgrzymów, którzy pragnęli oddać mu cześć, zdecydowano o wyburzeniu kościoła, co miało miejsce w roku 1689, a koszty pokryła Akademia.

Budowa trzeciego kościoła

W roku, w którym wyburzono pierwszy kościół, położono kamień węgielny pod budowę nowej świątyni. Początkowo architekt Tylman z Gameren zaprojektował budowlę, nawiązującą do rzymskiego kościoła San Carlo ai Catinari, co miało także odniesienie do kościoła uniwersyteckiego paryskiej Sorbony. Jednak profesorowie Akademii nie zaakceptowali tego projektu i zasugerowali, aby Tylman inspirował się planem kościoła San Andrea della Valle, który był pod opieką teatynów – a krakowscy uczeni pragnęli by ich kościół przyćmił klasyczny kościół św. św. Piotra i Pawła zarządzany przez jezuitów. Ostateczny projekt został zatwierdzony i budowa rozpoczęła się.

Od 1692 roku nadzór nad pracami budowlanymi sprawował ksiądz Sebastian Jan Piskorski, który był zarówno proboszczem parafii, jak i profesorem Akademii Krakowskiej. W roku 1695 nowa świątynia osiągnęła stan surowy, jednak nie była jeszcze wyposażona w kopułę.

Trzeci kościół

W roku 1703 biskup Kazimierz Łubieński konsekrował nową świątynię. Pod koniec XVIII wieku wieże otrzymały nowoczesne, późnobarokowe hełmy, zaprojektowane przez księdza Sebastiana Sierakowskiego, które kształtem nawiązywały do hełmu Wieży Zegarowej na Wawelu.

Kapituła kolegiacka zakończyła swój żywot w XIX wieku, ale 27 września 1993 roku ks. Franciszek Macharski przywrócił kapitułę, mianując prepozyta, kustosza, penitencjarza oraz czterech kanoników gremialnych.

Niezwykle istotny w historii kościoła był biskup Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II, który regularnie odwiedzał tę świątynię. Wygłaszał kazania, prowadził rekolekcje oraz spotykał się ze studentami. Interesujące jest, że spowiadał również wiernych, co upamiętnia tabliczka umieszczona nad kratkami konfesjonału w lewej części kościoła. Jako pątnik odwiedzał grób św. Jana z Kęt. Ważnym wydarzeniem była również seria kazań, które wygłosił dla narzeczonych w dniach 19-21 grudnia 1960 roku, zatytułowanych „Budować dom na skale”. Jako papież odwiedził kościół w niedzielę, 8 czerwca 1997 roku, podczas VI podróży apostolskiej do Polski.

Fasada

Fasada tego kościoła to niezwykły przykład architektury, w której znajdujemy dwukondygnacyjną strukturę, otoczoną dwiema wieżami, które są udekorowane późnobarokowymi hełmami. Kształtem przypomina zewnętrzną fasadę kościoła Santa Anastasia w Rzymie, co podkreśla jej elegancję i styl.

Górna kondygnacja zakończona jest trójkątnym przyczółkiem, w którym umieszczona została płaskorzeźba przedstawiająca Oko Bożej Opatrzności. Tuż nad głównym portalem można dostrzec inskrypcję w języku łacińskim, nawiązującą do postaci św. Anny, pełniącej rolę gospodarza tego wspaniałego kościoła. Na drugim poziomie, nad oknem, znajduje się również płaskorzeźba Madonny z Dzieciątkiem, co dodatkowo wzbogaca wizualny odbiór tej architektury.

Wzdłuż fasady, nad bocznymi wejściami, znajdują się płaskorzeźby aniołów, dodające duchowego wymiaru całej strukturze. W niszach umieszczono figury czterech świętych, które kontrastują z elegancją samej budowli:

• św. Kazimierz (wyższa kondygnacja, po lewej),
• św. Florian (wyższa kondygnacja, po prawej),
• św. Bernard z Clairvaux (niższa kondygnacja, po lewej),
• św. Jan Kanty (niższa kondygnacja, po prawej).

Cała kompozycja fasady została starannie zaprojektowana, aby prezentować się najlepiej z ukośnego widoku z wąskiej ulicy św. Anny. Warto zauważyć, że w czasach budowy kościoła jeszcze nie istniały Planty, a istniejąca obecnie ulica św. Anny, nazywana wcześniej ul. Żydowską, była otoczona murami obronnymi, co wpływało na jej unikalny charakter.

Wnętrze

Kościół św. Anny to architektoniczne dzieło sztuki, które zachwyca swoim unikalnym wnętrzem. Obiekt jest jednonawowy i posiada boki kaplic oraz transept z prostokątnym prezbiterium. Wnętrze nawy charakteryzuje się sklepieniem kolebkowym z lunetami, natomiast w miejscu skrzyżowania nawy z transeptem widnieje ośmioboczna kopuła z tamburem. Kaplice, które są ze sobą ze sobą połączone, uformowane w sposób przypominający nawy boczne, co bywa źródłem nieporozumień, gdyż kościół często mylony jest z trójnawowym. W sumie znajduje się tu sześć kaplic, z czego dwie z nich są nakryte kopułami. Wzywają one dostojne postacie, między innymi:

• Kaplica św. Piotra w Okowach,
• Kaplica św. Katarzyny Aleksandryjskiej (z kopułą),
• Kaplica św. Sebastiana,
• Kaplica św. Jana Chrzciciela,
• Kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (z kopułą),
• Kaplica św. Józefa.

Dodatkowo, w transepcie znajdują się kolejne kaplice, w tym:

• Kaplica Adoracji Chrystusa zdjętego z krzyża (w lewym ramieniu transeptu),
• Kaplica św. Jana Kantego (w prawym ramieniu transeptu).

Wnętrze kościoła zdobi bogaty wystrój, który zaprojektował i wykonał Baltazar Fontana, zaś obrazy namalowali Karol Dankwart oraz Karol i Innocenty Monti. Z tego powodu, kościół ten uważa się za jeden z najpiękniejszych przykładów barokowej architektury w Polsce.

Prezbiterium

Główna nastawa ołtarzowa, zaprojektowana przez Baltazara Fontanę, została zrealizowana przez Jana Liszkowicza. Znajduje się w niej obraz przedstawiający św. Annę Samotrzecią, namalowany przez Jerzego Siemiginowskiego. Figury świętych, św. Stanisława i św. Wojciecha, wyrzeźbił Fontana w roku 1701. W 1730 roku Jan Olbrosowicz wykonał stalle, na których zapleczach w 1741 roku Szymon Czechowicz namalował cztery niezwykłe sceny:

• Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny,
• Spotkanie św. Anny i św. Joachima,
• Narodzenie Najświętszej Marii Panny,
• Św. Anna z Marią i Joachimem.

Antoni Frączkiewicz wyrzeźbił ambonę z podtrzymującym ją aniołem w roku 1727. Chrzcielnicę, pochodzącą z 1646 roku, odlał Jakub Erlicher, a jest to jedyny zachowany element wyposażenia z wcześniejszego kościoła.

Na ścianie czołowej można dostrzec Zwiastowanie, a na sklepieńczej, w trzech kolejnych przęsłach, ukazane są sceny takie jak Duch Święty w stiuku, Niepokalana namalowana oraz Boże Narodzenie w stiuku. Na bocznych ścianach prezbiterium, przeciwległe sobie, namalowane zostały w technice en grisaille przedstawienia Marii i Jezusa, podpisane nie swoimi imionami, lecz cytatami z Pisma Świętego:

• Maria: Domus Dei – Dom Boży,
• Jezus: Caput Anguli – Kamień Węgielny.

Nawa

W nawie kontynuowane są te motywy poprzez ukazanie dwunastu apostołów namalowanych w technice en grisaille. Ich imiona zastąpiono nazwami kamieni szlachetnych, w tym:

• Św. Piotr – jaspis,
• Św. Paweł – szafir,
• Św. Jan – sardonyks,
• Św. Andrzej – chalcedon,
• Św. Jakub Starszy – szmaragd,
• Św. Jakub Młodszy – sardiusz (krwawnik),
• Św. Mateusz – chryzopraz,
• Św. Tomasz – chryzolit,
• Św. Tadeusz – ametyst,
• Św. Filip – beryl,
• Św. Bartłomiej – topaz,
• Św. Szymon – hiacynt.

Kościół św. Anny przypisuje każdy apostołowi nazwę kamienia, co ma odniesienie do 12 warstw Świętego Miasta ukazanego w Apokalipsie św. Jana. Apostołowie zostali umieszczeni na filarach, co symbolizuje ich rolę jako filarów Kościoła.

Na ścianach nawy, nad arkanami prowadzącymi do kaplic, namalowane są Sybille, które pełniły rolę pogańskich proroków zapowiadających narodziny Chrystusa. Nad Sybillami stiukowe putta trzymają zwoje z imionami osób z rodowodu Jezusa. Ponad nimi malowane na złoto figury aniołów trzymają tarcze z atrybutami Marii. Na sklepieniu natomiast widnieją przedstawienia Baranka Apokaliptycznego, 24 starców, serafinów oraz księgi z siedmioma pieczęciami.

Na chórze znajdują się okazałe organy o 26 głosach, ufundowane przez księdza Grzegorza Ochabowicza w pierwszej ćwierci XVIII wieku. Nad chórem widnieje malowidło przedstawiające Objawienie św. Jana. Na pendentywach kopuły można dostrzec alegorie cnót kardynalnych, a w samej kopule wyobrażenia Chwały Pańskiej oraz nazwy czterech pierwszych soborów powszechnych.

Transept

W prawym ramieniu transeptu, zwanym południowo-wschodnim, ukazana jest konfesja św. Jana Kantego, zawierająca szczątki kanonizowanego w 1767 roku patrona Uniwersytetu Jagiellońskiego. Monumentalny kamienny barokowy ołtarz, autorstwa Baltazara Fontany, ukazuje trumnę ze szczątkami świętego, dźwigają ją cztery wykute w kamieniu postacie mężczyzn, symbolizujące cztery wydziały Akademii Krakowskiej:

• Teologiczny,
• Filozoficzny,
• Prawny,
• Medyczny.

Na czterech kolumnach, okalających ołtarz, znajdują się posągi czterech świętych, którzy noszą imię Jana:

• Jan Chrzciciel,
• Jan Ewangelista,
• Jan Chryzostom,
• Jan Damasceński.

Na trumnie możemy zobaczyć rzeźbiarskie popiersie Jana Kantego, które zostało wykonane w XIX wieku przez Franciszka Wyspiańskiego. Polichromie na ścianach, które eksponują sceny z życia św. Jana Kantego, namalował Innocenti Monti, zaś Gloryfikację św. Jana z Kęt na sklepieniu wyczarował Karol Dankwart z Nysy.

W konfesji umieszczono wota po bokach, wśród nich buńczuki tureckie zdobyte przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w 1683 roku. W lewym ramieniu transeptu znajduje się odsłonięty w 1823 roku klasycystyczny pomnik Mikołaja Kopernika, ufundowany i zaprojektowany przez ks. Sebastiana Sierakowskiego, a zrealizowany w brązie przez Jana Nepomucena Galliego w 1822 roku. Jest to pierwszy pomnik tego wybitnego uczonego w Polsce.

Oprócz tego, w transepcie znajdują się stiukowa Pietà autorstwa Baltazara Fontany oraz malowidła, które przedstawiają takie sceny jak: Chrystus w Majestacie, Arma Christi, Ofiarę Abrahama, Węża Miedzianego, Odnalezienie Krzyża przez cesarzową Helenę oraz Podniesienie Krzyża przez cesarza Herakliusza. Na ścianie umieszczono epitafium Juliusz Słowackiego, które zrealizowali Edward Stehlik oraz Władysław Oleszczyński (medalion). W transepcie spoczywają również dwaj słudzy boży: Jerzy Ciesielski (w południowo-wschodnim ramieniu transeptu) oraz biskup Jan Pietraszko (w północno-zachodnim ramieniu transeptu).

Zachęcamy do zapoznania się z kategorią: Pochowani w kolegiacie św. Anny w Krakowie.

---

Oceń: Kościół św. Anny w Krakowie

---