Ulica Królewska w Krakowie

---

Historia

Ulica Królewska w Krakowie to rozwijający się trzon komunikacyjny, który powstał na przestrzeni lat poprzez kilka etapów. Pierwsze projekty dotyczące tej arterii powstały w 1913 roku, po rozbiórce wału fortyfikacyjnego w rejonie obecnej al. A. Mickiewicza. Królewską zaczęto budować etapami; w 1924 roku zrealizowano krótki odcinek prowadzący do ul. Pomorskiej, znany jako ul. J. Wybickiego.

W miarę upływu czasu, ulica była stopniowo przedłużana, a w 1935 roku osiągnęła ul. S. Konarskiego. W czasie II wojny światowej Niemcy wzięli na siebie odpowiedzialność za projekt, dokańczając prace nad magistralą prowadzącą z centrum Krakowa na zachód. Znaczącym krokiem w tym procesie było przedłużenie Królewskiej do ul. Podchorążych, a w 1941 roku zbudowanie linii tramwajowej do Bronowic.

W czasach okupacji ulica została przemianowana na Reichstrasse, by po wojnie, od 1946 roku, nosić nazwę ul. 18 Stycznia. Dopiero w 1991 roku nadano jej obecną nazwę – ul. Królewska. Warto dodać, że tą samą nazwę nosiła w latach 1912–1925 sąsiednia ul. Lea.

Zabudowa

W 2020 roku zachodnia częśćAlei Trzech Wieszczów została włączona do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego, obejmując również wnętrze urbanistyczne Placu Inwalidów. Znajdujący się tam układ urbanistyczny ulicy Królewskiej jest ceniony w trzech aspektach: jako zabytkowy układ urbanistyczny, zespół budowalny oraz krajobraz kulturowy.

Warto zaznaczyć, że dwa obiekty zostały do rejestru wpisane znacznie wcześniej:

• w 1989 roku – odrestaurowana kamienica z 1914 roku, zaprojektowana przez Beniamina Torbe, znajdująca się przy ul. Królewskiej 5 (Józefitów);
• w 2017 roku – Dom Śląski wzniesiony w latach 1932–1937, zaprojektowany przez Ludwika Wojtyczko oraz J. Rybickiego, ulokowany przy ul. Królewskiej 1 (Pomorskiej 2).

Do gminnej ewidencji zabytków trafiły takie obiekty jak:

• ul. Królewska 2 (pl. Inwalidów 5) – dom Cechu Rzemiosł Różnych, zaprojektowany przez Jana Rzymkowskiego w 1927 roku;
• ul. Królewska 3 – kamienica stworzona przez Józefa Chmielewskiego w 1914 roku;
• ul. Królewska 5 (ul. Józefitów 12) – kamienica zaprojektowana przez Beniamina Torbe z 1914 roku;
• ul. Królewska 6 (Józefitów 14) – kamienica z lat 1923–1925, stworzona przez Wacława Krzyżanowskiego;
• ul. Królewska 7 (Józefitów 11) – kamienica z około 1935 roku;
• ul. Królewska 8 (Józefitów 13) – kamienica z lat 30. XX wieku;
• ul. Królewska 9 – kamienica opracowana przez Otto Ippolda w 1935 roku;
• ul. Królewska 10 – kamienica projektu Salomona Jonklera z 1938 roku;
• ul. Królewska 52 – kamienica z lat 30. XX wieku;
• ul. Królewska 54 (Urzędnicza 47) – kamienica zaprojektowana przez Ignacego Bierera w 1925 roku;
• ul. Królewska (numery parzyste od 12 do 50, 56, oraz od 58 do 80) – bloki mieszkalne powstałe na terenie osiedla niemieckiego w latach 40. XX wieku.

Nowoczesna zabudowa w systemie blokowym realizowana przez Niemców została oparta na zasadach Licht und Luft (światło i powietrze). Główne nawiązanie do tej architektury miało na celu stworzenie zaplecza dla osadników, w tym urzędników. Nadzór nad budową zespołu mieszkaniowego przy Reichenstrasse sprawował G.Stahl, kierujący Miejskim Urzędem Budowlanym, a kluczowym projektantem był Zbigniew Kupiec.

Przy realizacji wielu budynków wykorzystano wapień pińczowski, przede wszystkim do wykonania cokołów, portali oraz obramień okiennych. Wśród charakterystycznych cech architektonicznych znajdują się wykusze, przypory i podcienie.

Kameralne kamienice przy ul. Królewskiej 14–18 mają schody, które nawiązują do modernistycznych okien typu termometr; ich łukowe zamknięcie obramowane jest kamienną listwą. Na narożniku kamienicy ulokowanej przy ul. Królewskiej 20 powstały kamienne podcienie wsparte szerokimi szkarpami.

• ul. Królewska 17 – dom, projektowany przez Wilhelma Offenbecka, 1944;
• ul. Królewska 23 – blok, projektował Wilhelm Offenbeck, 1944;
• ul. Królewska 29 – blok, skonstruowany przez Wilhelma Offenbecka, 1944;
• ul. Królewska 35 – blok, który projektował Wilhelm Offenbeck, 1944;

Budynki tej części ulicy (ul. Królewska 17–39) osiągają dwa piętra i mają strome dachy, a ich układ sprawia, że wewnątrz osiedli znajdują się zadbane dziedzińce, wypełnione zielenią.

• ul. Królewska pomiędzy nr 26-48 – schron przeciwlotniczy, zrealizowany przez firmę Tadeusza Tombińskiego, 1944;
• ul. Królewska pomiędzy nr 60-76 – schron przeciwlotniczy, także zaprojektowany przez firmę Tadeusza Tombińskiego, 1944.

W latach 1954–1969 powstała nowa zabudowa mieszkalna wzdłuż ul. Królewskiej i Podchorążych, projektowana przez S. Hagera i J. Sierosławskiego dla około 40 tysięcy mieszkańców. W tej części ulicy Królewskiej swoje projekty przedstawiali również Z. Kuczera, W. Głowacki, Z. Gołąb, J. Petelenz oraz L. Chawiński. Zrealizowano trzy szkoły podstawowe, dwa licea oraz dwa przedszkola. Parterowe lokale przeznaczone były na działalność handlową i usługową, a także zbudowano kilka wolno stojących pawilonów.

Wśród obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków można wymienić:

• ul. Królewska 57 – biurowiec Biprostal z mozaiką; biurowiec zaprojektowali Marek Wrześniak i Piotr Czapczyński w 1965 roku, a mozaikę stworzyła Celina Strylska–Taranczewska w 1964 roku;
• ul. Królewska 63, 67 – para bliźniaczych pawilonów handlowo-usługowych, projektowanych przez Danutę Hager, Stanisława Hagera i Mariana Kuźniara w 1960 roku.

W budynku na ul. Królewskiej 4 znajduje się Komisariat Policji IV w Krakowie, który obsługuje trzy dzielnice Krakowa: Dzielnicę V Krowodrza, Dzielnicę VI Bronowice oraz Dzielnicę VII Zwierzyniec.

---

Oceń: Ulica Królewska w Krakowie

---