Zbigniew Kupiec

Inżynieria i technologie

Zbigniew Kupiec był znaczącą postacią w polskiej architekturze, urodził się 5 stycznia 1905 roku w Krakowie, gdzie także zakończył swoje życie 10 grudnia 1990 roku. Jego prace oraz wkład w rozwój architektury w Polsce pozostają nieocenione.

Nie tylko był architektem, ale również odgrywał kluczową rolę w kształtowaniu estetyki miejskiej Krakowa, w którym spędził większość swojego życia.

Życiorys

Kraków – Lwów, 1905–1932

Urodziny Zbigniewa Kupca miały miejsce w szanowanej rodzinie nauczycielskiej, gdzie był synem Wojciecha oraz Marii. Posiadał wspaniałe dzieciństwo w towarzystwie trzech braci i trzech sióstr. Jego edukacja rozpoczęła się w VIII Państwowym Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie, które ukończył w 1923 roku. Następnie, w latach 1923–1932, poszerzał swoje horyzonty na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej, gdzie pod okiem renomowanych profesorów, takich jak Kazimierz Bartel, Stefan Bryła, Władysław Klimczak, Witold Minkiewicz oraz Jan Sas-Zubrzycki, zdobył wiedzę, która miała znaczący wpływ na jego późniejszą twórczość. Zwieńczeniem jego studiów było obronienie dyplomu 19 marca 1932 roku, na temat: Sanatorium wypoczynkowe dla gruźliczych, pod promotorską opieką Witolda Minkiewicza.

Gdynia, 1932–1939

Po uzyskaniu dyplomu, Zbigniew Kupiec przeniósł się do Gdyni w marcu 1932 roku. W tym samym roku został członkiem SARP. Już w 1933 roku otworzył swoje biuro architektoniczne, a od 1935 roku współpraca z Tadeuszem Kossakiem doprowadziła do utworzenia firmy działającej pod nazwą: Zbigniew Kupiec i Tadeusz Kossak, inżynierowie architekci S.A.R.P. Od 1932 do wybuchu II wojny światowej, prowadził równocześnie współpracę z architektem Stanisławem Ziołowskim. W latach 1934-1935 uczył rysunku w Pomorskiej Szkole Sztuk Plastycznych. Dodatkowo w 1935 roku zdał egzamin państwowy na uprawnienia projektowe, a również ożenił się z Michaliną Korzeniak. W 1936 roku przyszedł na świat ich pierwszy potomek, córka Krystyna. Zbigniew Kupiec był również członkiem Komisji Budowlanej w Gdyni od 1937 roku. Ogromny wpływ na jego twórczość miała podróż studialna do krajów skandynawskich w 1938 roku.

Wkrótce później, w wyniku wybuchu wojny w 1939 roku, biuro Kupca zostało zamknięte, a on sam został deportowany przez niemieckiego okupanta z Gdyni, co wiązało się z konfiskatą całego majątku. Chociaż po wojnie nie wrócił na stałe do Gdyni, pojawiał się tam sporadycznie, zwłaszcza przy realizacji Kościoła o.o. Franciszkanów. Także Tadeusz Kossak i Stanisław Ziołowski z Gdyni wyemigrowali, przy czym Ziołowski zginął w Katyniu.

W okresie 1932–1939 Kupiec był autorem i współautorem około 40 projektów budynków, w tym znanych zrealizowanych w Gdyni. Do jego najbardziej rozpoznawalnych projektów z tego okresu należy willa hrabiny Magdaleny Łosiowej, ulokowana przy ul. Korzeniowskiego 7 na Kamiennej Górze, współtworzona z Tadeuszem Kossakiem. Jest to obiekt znany z publikacji w „Architekturze i Budownictwie” jako jedna z najciekawszych realizacji funkcjonalizmu ekspresyjnego w architekturze willowej. Eksperci, jak Maria Sołtysik, uznali ją za przykład pięknej estetyki, inspirowanej francuską awangardą. Warto również zaznaczyć, że budynek ten przypomina styl, jaki określił Ludwig Mies van der Rohe w projekcie Tugendhat House w Brnie.

Ponadto, dzięki modernistycznym projektom Kupca, wiele z jego realizacji zostało wpisanych do rejestru zabytków Województwa pomorskiego. Wśród nich można wymienić:

W 1936 roku Zbigniew Kupiec podjął się pierwszych prac projektowych związanych z budową kościoła i klasztoru o.o. Franciszkanów, które ostatecznie zrealizowane zostały w 1974 roku. Największym projektem przedwojennym był zaprojektowany Szpital Powszechny dla Gdyni, który miał pomieścić 680 łóżek oraz zajmować 130 000 m³ kubatury. Niestety, realizację przerwał wybuch II wojny światowej. Warto również zaznaczyć, że wspólnie ze Stanisławem Ziołowskim zaprojektował niezrealizowaną siedzibę Banku Cukrownictwa w Gdyni, oraz kamienicę dla spółki Pantarei, ulokowaną przy ul. Abrahama 37 w Gdyni. Ostateczna wersja kamienicy jest doskonałym przykładem luksusowej modernistycznej architektury, zachowanej w niemal niezmienionym stanie do obecnych czasów.

Kraków, 1940–1946

W pierwszej połowie 1940 roku Zbigniew Kupiec realizował prace dorywcze. W latach 1940–1944 współpracował z Urzędami Budowlanymi w Dystrykcie Krakowa (Bauamt). W 1944 roku na świat przyszła jego druga córka, Danuta. Od stycznia 1945 do lutego 1947 pełnił rolę kierownika Oddziału dla Odbudowy Miast oraz Wsi w Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie. Oprócz tego, w 1945 roku objął stanowisko wiceprezesa oddziału krakowskiego SARP.

Po blisko rocznym bezrobociu, rozpoczął pracę nad osiedlem mieszkaniowym przy ul. Królewskiej w Krakowie (Siedlung Reichstrasse), co oznaczało istotną zmianę w jego stylu architektonicznym, przechodząc od modernizmu w stronę tradycyjnej architektury regionalnej. Zespół ten, liczący około 260 000 m³ kubatury, stworzony we współpracy z Zbigniewem Olszakowskim i Tadeuszem Futasewiczem, stał się największą realizacją budownictwa mieszkaniowego czasów II wojny światowej w Krakowie.

Wojna przyniosła również kilka projektów studialnych, w tym Kamienicy Bonerowskiej przy Rynku Głównym 9 oraz modeli Starego Miasta w Krakowie do potencjalnej odbudowy, wykonanych w skali 1:400. Kontynuacją zmiany stylistycznej stały się projekty budynków takich jak Szkoła w Raciborowicach (1946), Gimnazjum i Liceum w Proszowicach (1946), oraz budowla parafialna w Lubniu (1946). Na podstawie jego planów odbudowano również wsie Lipniki oraz Lubień. W 1946 roku rozpoczął prace przy odbudowie Opactwa Benedyktynów w Tyńcu i kierował tymi działaniami do 1954 roku.

Wrocław, 1947–1953

W styczniu 1947 roku Zbigniew Kupiec objął stanowisko profesora kontraktowego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Dwa lata później uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego Architektury na tym wydziale. W latach 1950–1952 pełnił funkcję dziekana Wydziału Architektury, podczas gdy w latach 1953–1954 był członkiem Głównej Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia Architektów Polskich.

Wrocławski okres działalności również wiązał się z kontynuowaniem stylistyki zapoczątkowanej w 1940 roku, prowadząc do realizacji projektów Kościołów, takich jak ten w Zaborowie (1948), Gromniku (1948, niezrealizowany) oraz w Górze Ropczyckiej (1950). W tym czasie zespół autorski podjął się realizacji klasycznego projektu Fabryki Armatur w Krakowie Łagiewnikach (1950), którego projekty uwzględniały patenty opracowane przez Zbigniewa Kupca i Stanisława Detko.

Nieformalna współpraca z Tadeuszem Brzozą, młodszym o dekadę absolwentem Politechniki Lwowskiej, przyniosła wiele owocnych efektów, włączając zwycięstwo w 1950 roku w konkursie na projekt placu Grunwaldzkiego we Wrocławiu, a także budowy Wydziału Elektrycznego i Lotniczego Politechniki Wrocławskiej (1950) – Zespół budynków Politechniki Wrocławskiej D1 i D2. Największym sukcesem było zrealizowanie projektu Domu Turysty w Zakopanem, co umocniło pozycję Kupca jako jednego z czołowych przedstawicieli architektury regionalnej w Polsce. Projekt ten był szeroko publikowany jako model łączący funkcje użytkowe z architekturą lokalną.

Kraków, 1954–1990

Od 1 lutego 1954 roku Zbigniew Kupiec był kierownikiem Katedry Projektowania Budynków Społeczno-Mieszkalnych na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. W latach 1957–1959 pełnił rolę prorektora ds. nauki tej uczelni oraz kierownika Katedry Projektowania Budynków Użyteczności Publicznej, a także Zakładu Projektowania Budynków Użyteczności Publicznej w 1970 roku. Zmarł w Krakowie 10 grudnia 1990 roku. Jego osiągnięcia zostały docenione poprzez przyznanie mu Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski i Medalu Komisji Edukacji Narodowej.

Ostatni okres jego działalności charakteryzował się powrotem do form architektury modernistycznej. W tym czasie Kupiec kreował liczne projekty koncepcyjne, z których wiele pozostało w fazie planowania. Warto wyraźnie zaznaczyć, że źródła tej nowej stylistyki można doszukiwać się w jego wcześniejszych pracach, takich jak willa Mariana Piotrowskiego na Kamiennej Górze w Gdyni. Sztandarowymi przykładami tej stylizacji stały się kościoły franciszkanów w Jaśle (1957–1963) oraz w Gdyni (1936–1974).

Warto podkreślić, że obie świątynie powstały w jednych z najtrudniejszych czasów dla architektury sakralnej wPRL-u, co przekładało się na długi czas realizacji. Ich projekty cechują się asymetrią kompozycji, doskonale wyważonymi proporcjami, użyciem naturalnych materiałów oraz starannym opracowaniem detalu. Architektura ta doskonale odzwierciedla ducha lokalnego poprzez odpowiednie dopasowanie do otoczenia. W okresie krakowskim Kupiec podejmował również liczne projekty konkursowe, z których część przyniosła mu uznanie i nagrody, np. projekt kościoła parafialnego Chrystusa Króla w Gdyni (1957, z T. Brzozą).

Ostatnie zrealizowane projekty Kupca to Dom dla Sierot w Żmiącej (1989) oraz kaplica w Ujsołach (1990), które również nawiązują do regionalizmu w architekturze, co czyni je nieprzypadkowymi, a wręcz spełniającymi wizję Zbigniewa Kupca jako architekta zaangażowanego w rozwój architektury polskiej.

Od funkcjonalizmu do regionalizmu

Zbigniew Kupiec to postać niezwykle ważna w polskiej architekturze XX wieku. Przez swoje 58 lat pracy artystycznej zaprojektował blisko 80 budynków, z czego około 60 zostało zrealizowanych. Większość z tych projektów powstała w Gdyni między 1933 a 1939 rokiem, co czyni ten okres kluczowym w jego karierze.

Twórczość Kupca ukazuje ewolucję stylistyczną, przechodząc od funkcjonalizmu do regionalizmu. Ta droga odzwierciedla proces, który miała architektura w Europie Środkowej, gdzie historia często różniła się od tej w Europie Zachodniej czy Stanach Zjednoczonych. Wpływy, które kształtowały architekturę w Polsce, były unikalne i wyrażały różne idee. Była to architektura, która narodziła się w kraju świeżo odzyskanym niepodległym, lecz szybko weszła w zderzenie z dwoma totalitaryzmami, które miały wpływ na zachowania projektowe i estetyczne.

Analizując ewolucję stylistyczną Kupca, dostrzegamy, że jest ona bardziej wynikiem metodologii niż rzeczywistej złożoności problemów architektonicznych. W różnych okresach jego twórczości widoczne były różnice stylistyczne, które manifestowały się jedynie w przesunięciu akcentów i proporcji. Przykładem tej różnorodności jest skrajnie modernistyczna Willa Hrabiny Łosiowej na Kamiennej Górze w Gdyni w porównaniu do domostwa Stanisława Darskiego, które z kolei ma bardziej tradycyjny charakter z ostrym dachem pokrytym czerwoną dachówką.

W epoce, kiedy styl regionalny dominował, stworzono znaczący projekt, jakim jest Dom Turysty w Zakopanem, równocześnie z modernistyczną Fabryką Armatur w Łagiewnikach, co świadczy o różnorodności podejść w twórczości Kupca. Dodatkowo, wynalazca opatentowanych ram prefabrykowanych, jego twórczość obejmuje również romantyczną odbudowę Opactwa Tynieckiego.

Obserwując jego szkice domów i kościołów, możemy dostrzec wpływy z geometrii wykreślnej, które poznał od profesora Kazimierza Bartla. Kupiec samodzielnie obliczał statykę wszystkich gdyńskich projektów, co pozwala dostrzegać szkołę profesora Stefana Bryły, pioniera polskich wieżowców. Również obecność regionalnych walorów oraz poczucie proporcji można przypisać profesorowi Władysławowi Klimczakowi. Natomiast jego racjonalne podejście do estetyki ma swe korzenie w naukach profesora Witolda Minkiewicza. Z czasem, umiejętność przechodzenia między różnymi epokami i historią architektury odnosi się do doświadczeń, które zyskał od profesora dr. Jana Sas-Zubrzyckiego.

Prawdziwy wpływ edukacji na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej przejawia się w całej twórczości Zbigniewa Kupca. Jego życie i kariera – od Krakowa przez Lwów, Gdynię aż po Wrocław – były szalenie bogate w doświadczenia, co uczyniło go osobą o renesansowych zainteresowaniach i dociekliwości. Ta suma doświadczeń wpływała na jego architektoniczne podejście, które cechuje się oryginalnością oraz nowatorskim spojrzeniem przy jednoczesnym zachowaniu spójności i rozpoznawalności.

„W szkoleniu w dziedzinie projektowania architektonicznego szczególnie ważnym jest rozwinięcie zdolności rozumienia wszystkich tych współczesnych zjawisk, które wpływają na rozwój architektury i w nich szukania podniet i oparcia w pomysłach twórczych”.

„Niedostateczne uwzględnienie w praktyce projektowej wyników takich dyscyplin naukowych jak psychologia, socjologia, biologia, medycyna, estetyka i filozofia prowadzi w rezultacie do dehumanizacji architektury”.

„W szkoleniu projektodawcy należałoby podkreślić rolę rozwoju intuicji. Jasne jest, iż narastanie wiedzy ogranicza rolę intuicji. Intuicja nigdy nie będzie wyparta przez wiedzę”.

Przypisy

  1. Zbigniew Kupiec, Metody kształcenia architektów w zakresie projektowania.
  2. Sołtysik, M., Kamienna Góra – od letniska ogrodu do modernistycznej dzielnicy Gdyni, Bliza – gdyński kwartalnik artystyczny, Nr 1 Jesień 2009, Gdynia 2009, s. 115.
  3. Leśnikowski, W., European Modernism, Riazzoli New York 1996, s. 259.
  4. Sołtysik, M., Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego urbanistyka i architektura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 352.

Oceń: Zbigniew Kupiec

★★★★★
Średnia ocena:4.73 Liczba ocen:20