Franciszek Scheidt

---

Życiorys

Franciszek Scheidt, syn krakowskiego mieszczanina Pawła oraz Elżbiety Szulc, był wybitnym uczonym. W latach 1768–1775 zyskał wykształcenie w Szkole Nowodworskiej, a następnie podjął studia z zakresu fizyki w Akademii Krakowskiej, gdzie jego mentorem był profesor Rydulski. W czerwcu 1777 uzyskał tytuł bakałarza, a dwa lata później, 16 lipca 1779, obronił doktorat z filozofii.

Jego niezwykłe zdolności przyciągnęły uwagę Hugona Kołłątaja, kluczowej postaci w Komisji Edukacji Narodowej (KEN). W latach 1780–1783, na zlecenie Kołłątaja, rozpoczął pracę jako nauczyciel fizyki w nowo założonej Szkole Wojewódzkiej w Lublinie, gdzie przeprowadzał także doświadczenia chemiczne. To właśnie w Lublinie nawiązał przyjaźń z wybitnym matematykiem Józefem Czechem oraz lekarzem Michałem Bergonzonim. W jesieni 1783 Franciszek powrócił do Krakowa.

1 kwietnia 1784, wraz z Janem Jaśkiewiczem, Janem Śniadeckim oraz profesorem farmacji Janem Szasterem, zrealizował spektakularny eksperyment balonowy, polegający na wzlocie balonu wypełnionego ciepłym powietrzem. Niestety, KEN odmówiła dalszego finansowania tego typu badań. Już 14 stycznia 1785 Scheidt objął stanowisko profesora w Szkole Głównej Koronnej. W tym czasie razem z Janem Jaśkiewiczem zajmował się organizacją gabinetu chemicznego, ściągając niezbędne szkła i aparaturę z Wiednia.

W 1786 roku opublikował znaczącą rozprawę pt. O elektryczności uważanej w ciałach ziemskich i atmosferze. Towarzyszył również królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu w jego podróżach po ziemi krakowskiej i sandomierskiej, a w dniu 27 czerwca 1787 roku prezentował w obecności króla swoją rozprawę O chemicznym powinowactwie ciał, za co został nagrodzony brylantowym pierścieniem.

Władze uczelni powierzyły mu również wykłady z botaniki, z początkowym warunkiem prowadzenia ich bez opłaty. Jako stypendysta KEN w 1788 roku podjął studia u profesora Józefa Jacquina w Wiedniu, rozwijając swą wiedzę z botaniki i chemii. Przeprowadził także reorganizację Ogrodu Botanicznego, sprowadzając okazy roślinne z Wiednia, Paryża i Petersburga. Jako pierwszy w Krakowie wyhodował banany w cieplarniach. 22 czerwca 1790 roku otrzymał patent na katedrę historii naturalnej i chemii, a w tym samym roku oprowadził poetę Johanna Wolfganga von Goethe po Krakowie, Krzemionkach i Wieliczce.

Franciszek Scheidt włączył się również w ruchy niepodległościowe, uczestnicząc w insurekcji kościuszkowskiej, gdzie został jednym z siedmiu sędziów w Sądzie Kryminalnym Krakowskim. Po klęsce powstania wrócił do swojej pracy naukowej. W 1801 roku był jednym z założycieli oraz członkiem rzeczywistym warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Jednak w 1803 roku, w wyniku polityki germanizacyjnej władz austriackich, usunięto go ze stanowiska. Franciszek udał się wówczas na Wołyń, a w 1805 roku objął katedrę chemii i historii naturalnej w Liceum Krzemienieckim. Zmarł w Krzemieńcu w sierpniu 1807 roku. W farze krzemienieckiej podjęto uchwałę o wzniesieniu pomnika ku jego czci, jednak nie wiadomo, czy projekt został zrealizowany.

---

Oceń: Franciszek Scheidt

---