Joachim Metallmann

---

Życiorys

Joachim Metallmann przyszedł na świat w Krakowie jako syn Menassego oraz Reginy z domu Friedner. W 1907 roku zakończył edukację w Gimnazjum św. Anny, uzyskując świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem. Tego samego roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, wybierając dwa kierunki: filozofię oraz fizykę. Ukończenie nauki miało miejsce w marcu 1912 roku. W maju tego samego roku przystąpił do egzaminu doktorskiego, a następnie kontynuował swoją edukację w celu zdobycia uprawnień do nauczania.

W 1916 roku, Metallmann zaliczył pierwszą część egzaminów z matematyki i fizyki, jednak podjęcie drugiej części zostało wstrzymane przez powołanie do wojska. Już w trakcie służby wojskowej starał się o przedłużenie terminu egzaminów. Jego apel do Komisji Egzaminacyjnej został przyjęty, co pozwoliło mu przystąpić do drugiej części w lutym 1918 roku. Po zdaniu egzaminów ustnych uzyskał stosowne kwalifikacje, co zakończyło proces zdobywania stopnia nauczyciela w szkołach ogólnokształcących oraz realnych.

W latach 1917-1920 pracował jako nauczyciel w gimnazjum w Mielcu, a następnie kontynuował karierę w VII Gimnazjum Państwowym w Krakowie oraz w Gimnazjum Hebrajskim im. Chajma Hilfsteina. Od 1929 do 1930 roku wykładał w V Liceum im. Augusta Witkowskiego w Krakowie. Od 1931 roku przeszedł również do Państwowego Pedagogium w Krakowie jako wykładowca filozofii, gdzie uczył aż do wybuchu II wojny światowej.

W 1932 roku, uczestniczył w stypendium we Francji, a po powrocie w 1933 roku zdał kolokwium habilitacyjne, zdobywając tytuł docenta na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od drugiego semestru roku akademickiego 1933/34 rozpoczął wykłady, zarówno na Uniwersytecie Jagiellońskim, jak i w Instytucie Pedagogicznym w Katowicach. Współpracował z takimi osobistościami jak Leon Chwistek, Władysław Natanson oraz Zygmunt Zawirski.

Po rozpoczęciu II wojny światowej, 6 listopada 1939 roku, został uwięziony w ramach Sonderaktion Krakau. Trafił początkowo do więzienia przy ul. Montelupich, a wkrótce potem do Wrocławia. Następnie, 27 listopada 1939 roku, został deportowany do obozu w Sachsenhausen. Z powodu swojego żydowskiego pochodzenia, Metallmann nie miał praktycznie żadnych szans na uwolnienie. Wiosną 1940 roku zdołał pobyć przez pewien czas w obozach Mauthausen oraz Dachau, ale ostatecznie skończył w Buchenwaldzie, gdzie 21 sierpnia 1942 roku tragicznie stracił życie. Fakt ten został uwieczniony na jego karcie obozowej nr 7927. Również jego żona straciła życie niedługo po nim.

Dorobek naukowy

W latach 30. XX wieku, Joachim Metallmann jako wybitny filozof podjął ambitną próbę stworzenia całościowej syntezy wiedzy z dziedziny nauk przyrodniczych. W 1934 roku wydał pierwszy tom swojej obszernej pracy zatytułowanej „Determinizm nauk przyrodniczych”, który koncentrował się na zagadnieniach związanych z determinizmem w obszarze fizyki. Jego kolejny tom, niestety niedokończony, podejmował temat determinizmu w biologii.

W 1938 roku Metallmann opublikował artykuł w „Przeglądzie Filozoficznym”, który nosił tytuł „Determinizm i pojęcie emergencji w biologii”. W artykule tym przedstawił on koncepcję emergencji, mało znaną w tamtym czasie. Jego podejście było nowatorskie na polskim gruncie i dziś, w kontekście współczesnych badań nad tą tematyką, zasługuje na szczególną uwagę.

Źródła zainteresowania Metallmanna pojęciem emergencji tkwią w jego unikalnej filozofii nauki, w której podchodził do rzeczywistości z perspektywy holistycznej i strukturalnej, skupiając się na ograniczeniach logiki. Odrzucał jednocześnie tendencje unifikacyjne, które zmuszałyby naukę do podporządkowania się jednemu paradygmatowi, oraz redukcjonizm, który upraszczałby złożone układy, gdy tylko nie pasowałyby one do bardziej ogólnych kategorii. Dziś uznaje się go za pioniera myślenia strukturalistycznego w Polsce.

Pojęcie emergencji w ujęciu Joachima Metallmanna

W świecie ożywionym istnieją liczne systemy, które różnią się pod względem stopnia złożoności. Charakteryzują się one specyficznymi cechami, z których jedna – emergencja – jest kluczowa. Oznacza ona, że właściwości całego systemu nie mogą być uzyskane jedynie z analizy jego części, ponieważ nie są one suma tych elementów. Co więcej, cechy te mogą pojawić się po raz pierwszy tylko na wyższym poziomie złożoności, a ich nie można rozłożyć do elementów niższego poziomu.

Emergencja wiąże się też z pecyficzną ideą „nowości”, czyli tworzeniem nowych, złożonych zjawisk, które nie mogą być uproszczone do ich podstawowych składników. Z biegiem czasu rozwijające się systemy zaczynają wykazywać nowe cechy, które są kluczowe dla ich przetrwania w zmieniającym się otoczeniu. Takie zmiany wymuszają na systemie adaptację, co prowadzi do pojawienia się nowych jakości, będących odpowiedzią na dynamiczne warunki zewnętrzne. Choć te nowe aspekty charakteryzują się pewnym poziomem „nieprzewidywalności”, systemy te zachowują swoją specyfikę i ciągłość procesów.

Metallmann twierdził, że w żywej naturze możliwe jest pogodzenie istniejących praw z nowo pojawiającymi się, co nie narusza ogólnej koncepcji determinizmu. Jak zauważał, nowe zjawiska obejmują całą strukturę, a nie jedynie jej części. Kreacja, w jego rozumieniu, to wprowadzenie nowych, ogólnych praw, nie zaś po prostu jednostkowych anomalii. Istotnym punktem w teorii Metallmanna jest to, że określając emergencję, wskazuje na prawa jako fundamentalne jednostki tej koncepcji, co stoi w opozycji do poglądów innych autorów, którzy preferują podkreślenie znaczenia cech.

Według Metallmanna, determinizm nie jest zjawiskiem statycznym – jego natura zmienia się w miarę postępu nauki i jest to proces nieustanny. Emergence podnosi także pewne ograniczenia w badaniach naukowych dotyczących organizmów żywych, ponieważ te badania są skuteczne jedynie na określonym odcinku czasu, który wyznaczają nowe prawa oraz zmiany paradygmatów badawczych. Warto zauważyć, że zarówno badany organizm, jak i sama nauka są poddane tym samym procesom ciągłej transformacji.

Metallmann nie popierał anarchizmu metodologicznego, jednak podkreślał potrzebę dostosowywania metod naukowych do realiów, które ulegają ciągłym zmianom. Odrzucał spekulacje, które byłyby oderwane od aktualnych stanów wiedzy, akcentując, że nauka jest w ciągłym ruchu i nigdy nie będzie „gotowa”. Każdy etap badawczy jest po prostu inny, ponieważ wynika z różnych warunków rozwoju. Proces badawczy związany jest z odkrywaniem przemiany, a nie porządku już ustalonego, co prowadzi do zmienności zarówno w obiektach badań, jak i w samych badaczach.

Chociaż pojęcie emergencji zyskało na znaczeniu w latach 20., w latach 50. i 60. XX wieku nieco zdominowały inne rozważania, obecnie zagadnienie to zyskuje na popularności w wielu dziedzinach – na przykład w teorii złożoności, teorii systemów czy mechanice kwantowej. W kontekście filozofii biologii, hipoteza emergencji stanowi istotną alternatywę dla podejść redukcjonistycznych i holistycznych, pomimo istniejących trudności, jest coraz bardziej rozwijana i badana.

---

Oceń: Joachim Metallmann

---