Feliks Radwański (1756–1826)

---

Życiorys

Feliks Radwański, najmłodszy syn malarza Andrzeja oraz Zofii z Golańskich, zdobył swoje wykształcenie na krakowskiej uczelni, a od 1776 roku rozpoczął prowadzenie wykładów z zakresu architektury, matematyki elementarnej oraz mechaniki praktycznej. W latach 1783–1785 przebywał w Paryżu, gdzie uczestniczył w stypendium naukowym w Collège de France, co znacząco wzbogaciło jego wiedzę i doświadczenie.

Po powrocie do Polski, objął katedrę mechaniki oraz hydrauliki na Uniwersytecie Jagiellońskim, stając się pionierem wykładów dotyczących zasad działania maszyny parowej. Jako architekt uczelni, projektował Collegium Physicum, znane jako Kołłątajowskie, umiejscowione przy ul. św. Anny, oraz budował obserwatorium astronomiczne. W trakcie insurekcji kościuszkowskiej, był członkiem komisji zarządzającej miastem, co zaowocowało podpisaniem aktu kapitulacji Krakowa.

W 1795 roku został mianowany komisarzem dóbr akademickich, pełniąc tę funkcję aż do 1805 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę w związku z germanizacyjną reorganizacją UJ. W 1806 roku zainicjował wydawanie „Dziennika Gospodarskiego Krakowskiego”, którego celem była promocja nowoczesnych rozwiązań w rolnictwie oraz publikowanie informacji o zagranicznych osiągnięciach w tej dziedzinie. Na prywatne potrzeby zakupił wieś Swoszowice, znaną z leczniczych źródeł siarkowych, gdzie zbudował dom zdrojowy oraz zaprojektował pompę do podawania wód leczniczych.

Radwański był także aktywnym publicystą, piszącym o sytuacji w kraju i opowiadającym się za zniesieniem poddaństwa dla chłopów. W trakcie Rzeczypospolitej Krakowskiej brał udział w pracach nad statutem uczelni, postulując o zachowanie jej autonomii oraz ochrona programu naukowego, włączając w niego studia techniczne. Ponadto, został powołany do Komisji Włościańskiej, która opracowywała program oczynszowania chłopów. Jako dożywotni senator reprezentował uniwersytet w Senacie Rządzącym, aktywnie wspierając projekty mające na celu podnosiszenie gospodarczego statusu regionu.

Radwański był także inicjatorem działań związanych z upiększaniem Krakowa. W kontekście burzenia murów obronnych, przedstawił koncepcję ochrony zabytków oraz wykorzystania terenu na Planty Krakowskie. Samodzielnie zaprojektował odcinek od ul. Siennej do ul. św. Anny, a także bronił przed zburzeniem takie kompleksy jak Bramę Floriańską, Barbakan oraz trzy przyległe wieże, argumentując ich historyczne oraz artystyczne wartości.

W 1818 roku, po sprowadzeniu prochów Tadeusza Kościuszki, zaproponował budowę mogiły na Górze św. Bronisławy wzorowanej na kopcach Wandy i Kraka, przy wsparciu swojego syna Feliksa Radwańskiego, który pomagał w opracowywaniu projektu i kosztorysu.

Ze względu na swoje wykształcenie, Radwański zajmował się zagadnieniami gospodarczymi i przejawiał szczególne zainteresowanie górnictwem, które dynamicznie rozwijało się w bölg Jaworzna. W okolicy powstawały kopalnie węgla kamiennego oraz galmanów (rudy cynku), co przynosiło znaczne dochody dla skarbu Rzeczypospolitej Krakowskiej. Stając na czele senackiej komisji nadzorującej ten sektor gospodarki, wizytował Jaworzno kilkakrotnie, między innymi w 1815 roku, gdy formalnie przyjmował kopalnie i cynkownie od przedstawicieli Księstwa Warszawskiego.

Podczas inspekcji w 1825 roku, zwrócił uwagę na problemy związane z chaotyczną zabudową oraz obawy dotyczące pożarów w szybko rozwijającej się osadzie robotniczej. Raport, sporządzony w 1825 roku, dotyczył potrzeb stworzenia nowoczesnej infrastruktury oraz centralnego ośrodka, który ułatwiłby życie mieszkańców, a także zaproponował pierwszą nazwę dla placu przed kościołem jako rynku. Niestety, Radwański zmarł w 1826 roku, nie doczekawszy realizacji swojego projektu, który jednak został później zaakceptowany i wdrożony.

Jednym z jego kluczowych osiągnięć były prace dotyczące nowoczesnej organizacji górnictwa. Senator Radwański dążył do utworzenia odpowiednich służb do nadzoru nad działalnością górniczą. W Europie panowały wówczas dwa modele dotyczące własności surowców – jeden przypisywał te dobra skarbowi państwa, podczas gdy drugi przyznawał je właścicielowi gruntu. Radwański skonceptualizował rozwiązanie pośrednie, proponując niewielką odpłatność dla prywatnych właścicieli eksploatujących zasoby. Jego projekt prawa górniczego był tematem debat na trzech sesjach sejmu w latach 1823–1826, jednak został odłożony wobec braku konsensusu.

Wznowienie dyskusji na temat jego projektów miało miejsce w późniejszych latach, jednak Radwański nie doczekał się ich efektów, zmarł 23 marca 1826 roku w Krakowie, a jego ciało zostało pochowane w podziemiach kościoła św. Anny.

Życie prywatne

Feliks Radwański, ze związku małżeńskiego z Elżbietą Poszman, mającą w rodzinie powiązania z dyrekcją krakowskiej poczty, doczekał się czwórki dzieci. Wśród nich był Feliks, który również poszedł w ślady ojca, wybierając karierę architekta.

---

Oceń: Feliks Radwański (1756–1826)

---