Leon Chwistek

---

Życiorys

Leon Chwistek był osobą o niezwykłych korzeniach, synem Bronisława oraz Emilii z Majewskich. Jego ojciec, Bronisław Chwistek (1854 lub 1856–1922), pełnił rolę lekarza klimatycznego w popularnych miejscowościach Krynicy i Zakopanem. W Zakopanem otworzył jeden z pierwszych przewodów wodoleczniczych w wilii „Hygea” na Krupówkach, a także sanatorium dla osób cierpiących na zaburzenia nerwowe w wilii „Adasiówka” „Adasiówka”. Matka Leona była pianistką oraz malarką, w przeszłości uczennicą znanego malarza Jana Matejki oraz Karola Mikulskiego.

Wczesne dzieciństwo Leon spędził w Zakopanem, gdzie zyskał przyjaźnie ze znanymi postaciami, takimi jak Stanisław Ignacy Witkiewicz, Bronisław Malinowski, Karol Szymanowski oraz Tadeusz Szymberski. Leon uczęszczał do gimnazjum w Krakowie, gdzie mieszkał u swoje wujostwa: architekta Eustachego Śmiałowskiego i Edomondy z Majewskich. Ukończył je w 1902 roku.

W latach 1903–1904 studiował jako wolny słuchacz na krakowskiej ASP, gdzie kształcił się pod okiem Józefa Mehoffera. W okresie 1902–1906 studiował również na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zgłębiał tajniki filozofii, psychologii oraz matematyki. W 1906 roku obronił pracę doktorską na temat „O aksjomatach”, a rok później złożył egzamin nauczycielski. Od 1907 roku przez dwadzieścia lat, z przerwami, uczył matematyki oraz propedeutyki filozofii w Państwowym III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, które sam wcześniej ukończył.

W latach 1908–1909 Leon kontynuował edukację filozoficzną w Getyndze, gdzie uczestniczył w wykładach Henri Poincarégo. To tam poznał swoją przyszłą żonę. W 1910 roku przebywał w Wiedniu, gdzie zachwycił się weneckim malarstwem renesansowym. W latach 1913–1914 studiował w Paryżu, gdzie zetknął się z kubizmem, a także stoczył znany, zakończony sukcesem, pojedynek na szable z malarzem Władysławem Dunin-Borkowskim, który obraził jego przyszłą żonę, Olgę Steinhausównę. W towarzystwie Chwistka był m.in. Bolesław Wieniawa-Długoszowski.

W latach 1914–1916 Leon służył w Pierwszej Brygadzie Legionów, gdzie otrzymał Krzyż Niepodległości. W 1917 roku był jednym z założycieli krakowskiej grupy artystycznej „Ekspresjoniści Polscy”, która w 1919 roku zmieniła nazwę na Formiści, a Chwistek stał się jednym z ich głównych teoretyków.

W 1919 roku współtworzył Polskie Towarzystwo Matematyczne. Od 1922 roku uczył matematykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uzyskał habilitację w roku 1928 z zakresu logiki matematycznej. Dzięki kolaboracji z osobistościami, takimi jak Bertrand Russell oraz Stefan Banach, otrzymał w 1930 roku katedrę logiki matematycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (kontrkandydatem był Alfred Tarski). W 1938 roku został mianowany profesorem zwyczajnym.

Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez ZSRR, Leon pozostał na uczelni. Związał się również z Czerwonym Sztandarem. We wrześniu 1940 roku wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W czerwcu 1941 roku, tuż przed przybyciem wojsk niemieckich, ewakuował się ze Lwowa wraz z sowieckim wojskiem, udając się w głąb Rosji. Od 1941 do 1943 roku mieszkał w Tbilisi, gdzie wykładał analizę matematyczną, a następnie w Moskwie. Leon angażował się także w działalność Związku Patriotów Polskich w ZSRR, a na wniosek ZPP został dokooptowany do Krajowej Rady Narodowej, jednak pozostał bezpartyjny. Publikował artykuły w organie ZPP – „Wolna Polska”. Zmarł w 1944 roku w Barwisze koło Moskwy po długotrwałej chorobie. Jego prochy spoczywają w masowej mogile ofiar represji stalinowskich na Cmentarzu Dońskim w Moskwie, natomiast jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Leon Chwistek tuż przed śmiercią pozostawił żonę Olgę (1892–1962), siostrę Hugona Steinhausa, oraz siostrę Annę Stożkową, żonę matematyka Włodzimierza Stożka. Miał jedyną córkę, Alinę Dawidowiczową (1918–2007), która była zarówno matematyczką, jak i malarką oraz autorką wspomnień. Jego wnukami byli architekt Agnieszka Mancewiczowa (1940-2021) oraz matematyk Antoni Leon Dawidowicz (1952–2022).

Twórczość

Matematyka

Leon Chwistek pełnił istotną rolę w kręgu logików, osadzonego w kontekście lwowsko-warszawskiej szkoły, której fundamenty zostały ustanowione przez Kazimierza Twardowskiego. Jego prace logiczne, które stanowią poszerzenie teorii typów logicznych, powstawały w nawiązaniu do teorii Bertranda Russella oraz Henri Poincarégo. Chwistek, wspólnie z Janem Łukasiewiczem, był pionierem w implementacji tak zwanej notacji polskiej w logice.

Powieści

• Kardynał Poniflet – opowieść stworzona w 1906 roku, która niestety została zniszczona w rękopisie w 1917 roku,
• Pałace Boga – powieść napisana w latach 1932–1933. Autor przez długi czas mierzył się z trudnościami w wydaniu tekstu, gdyż wiele wydawnictw wahało się nad publikacją z powodu gruntownych treści społecznych. Chwistek nie godził się na żadną formę kompromisu. Fragmenty dzieła ukazały się w 1934 roku w periodyku „Czas”. W 1939 roku działania podjął Stefan Napierski, który zdecydował się na publikację powieści w swoim dwumiesięczniku Ateneum. Po zakończeniu II wojny światowej, na podstawie zachowanych materiałów, Ludwik Bohdan Grzeniewski przeprowadził rekonstrukcję tej pracy.

Teoria sztuki

Chwistek był wiodącą postacią w zakresie formizmu, a teoria strefizmu może być postrzegana jako kontynuacja tej koncepcji. Zasady strefizmu zakładały, że kompozycja obrazu powinna być zorganizowana w strefy, gdzie każda z nich cechowała się dominującym kolorem oraz wielokrotnym kształtem. W 1935 roku w łódzkim piśmie Forma opublikowano jego dyskusję z Władysławem Strzemińskim, w której spór dotyczył zderzenia idei strefizmu i unizmu.

Twórczość malarska

W obszarze malarstwa, Chwistek opowiadał się za artystyczną spontanicznością, będąc jednocześnie zafascynowany urbanistyką i pulsującym życiem miasta. Wiele jego dzieł nosiło tytuły takie jak Miasto, Łódź. Niezwykłą popularnością cieszył się jego obraz Szermierka, stworzony w 1920 roku. Artysta zajmował się również portretowaniem osobistości, w latach 1926–1930 sporządził około stu portretów przedstawicieli nauki i kultury Krakowa.

Jego dzieła znajdują się w zasobach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi oraz w licznych innych zbiorach. Chwistek miał swoje indywidualne wystawy malarskie w Krakowie w 1927 roku, a także we Lwowie w 1934 roku.

---

Oceń: Leon Chwistek

---