Maria Dulębianka

---

Rodzina

Maria Dulębianka przyszła na świat w Krakowie, gdzie 25 listopada odbył się jej chrzest w kościele Mariackim. Była córką Marii z Wyczałkowskich Skibowej oraz Henryka Dulęby, przedstawiciela rodu herbu Alabanda. Jej ojciec, wywodzący się z ubogiej rodziny ziemiańskiej, funkcjonował przez pewien czas jako sekretarz dyrekcji w krakowskim teatrze.

Maria miała pięcioro rodzeństwa. Wśród nich Henryk Dulęba (junior) pracował jako inżynier budownictwa we Lwowie. Anna z Dulębów Wyczołkowska ukończyła konserwatorium muzyczne w Wiedniu, a w 1893 roku uzyskała doktorat filozofii na uniwersytecie w Zurychu, by w 1901 roku wyemigrować do Chicago. Władysław Dulęba, który zdobył wykształcenie jako doktor prawa, prowadził kancelarię adwokacką we Lwowie oraz zaangażował się w życie polityczne, pełniąc funkcję ministra dla Galicji.

Adolf Dulęba zdecydował się na życie w Krakowie, gdzie związał się z teatrem – spodziewano się, że także jego córka, Maria Dulęba, podąży tym śladem, zdobywając uznanie jako znana aktorka. Feliks Dulęba znalazł swoje miejsce jako urzędnik kolejowy w Galicji Wschodniej. Dodatkowo, przyrodnim bratem Dulębianki był utalentowany pianista, Józef Dulęba.

Edukacja artystyczna

Maria Dulębianka swoją edukację artystyczną rozpoczęła w Krakowie, gdzie uczęszczała do pensji prowadzonej przez Justynę Maliszewską. W roku akademickim 1873/1874 podjęła naukę na kursie przygotowawczym w Kunstgewerbeschule w Wiedniu, instytucji, która później przekształciła się w Uniwersytet Sztuki Stosowanej w Wiedniu.

Od około 1880 roku uczęszczała do prywatnej szkoły artystycznej dla kobiet, którą prowadził Wojciech Gerson w Warszawie. Tam rozwijała swoje umiejętności, ucząc się w towarzystwie innych znanych artystek, jak Anna Bilińska oraz Zofia Stankiewiczówna.

Następnie w latach 1884–1886 kontynuowała kształcenie w Académie Julian w Paryżu, gdzie miała zaszczyt studiować pod okiem wybitnych malarzy, takich jak Tony Robert-Fleury oraz William-Adolphe Bouguereau. Dodatkowo, uczęszczała również do pracowni Carolusa-Durana, co zdecydowanie wzbogaciło jej artystyczny kunszt.

Przed wyjazdem do Francji, istnieją przesłanki, że krótko pobierała nauki u Jana Matejki w Krakowie, co mogło mieć istotny wpływ na jej dalszy rozwój artystyczny.

Malarstwo

Od 1881 roku Maria Dulębianka systematycznie prezentowała swoje dzieła w miastach takich jak Warszawa i Kraków. Na światowej wystawie w Paryżu w 1889 roku z dumą pokazała obrazy zatytułowane Na pokucie oraz Sieroca dola, które przyniosły jej wyróżnienie (mention honorable). Jej twórczość skupiała się w dużej mierze na portretach, a także na studiach kobiecych i dziecięcych oraz kameralnych scenach codziennych, często obrazujących ubogich mieszkańców metropolii.

Dulębianka wielokrotnie portretowała Marię Konopnicką, a jej najwięcejletnia kolekcja wizerunków tej poetki znajduje się w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Natomiast w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie można znaleźć Portret Marii Konopnickiej, który Dulębianka namalowała w 1902 roku z okazji jubileuszu twórczości pisarki; ten portret wielokrotnie reprodukowano, między innymi na okładce „Tygodnika Ilustrowanego”. Przed wojną Muzeum Polskie w Rapperswilu także posiadało portret Konopnickiej stworzony przez Dulębiankę.

Pod wpływem wspólnych pobytów z Konopnicką w uzdrowiskach, Dulębianka zaczęła wprowadzać do swojej twórczości nowe motywy inspirowane podróżami, w tym pejzaże morskie. Jej olejny szkic Morze, stworzony około 1910 roku, można zobaczyć w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Relacja z Marią Konopnicką

Maria Dulębianka i Maria Konopnicka spędziły razem nieprzerwaną dwudziestoletnią podróż przez życie, zaczynając od roku 1890, aż do momentu, gdy osiedliły się w dworku w Żarnowcu po 1903 roku. Ten urokliwy dom pod Krosnem stał się ich azylem, a także miejscem, które poetka otrzymała jako dar od narodu z okazji jubileuszu swojej pracy literackiej.

W swych badaniach Lena Magnone zauważa, że Dulębianka została po raz pierwszy wymieniona w korespondencji Konopnickiej już w 1889 roku. Natomiast Karolina Dzimira-Zarzycka, w swoim dziele Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki, sugeruje, że te dwie artystki mogły się poznać w pierwszym kwartale tego samego roku, co potwierdzają zapiski malarki znajdujące się w Lwowskiej Narodowej Bibliotece im. Wasyla Stefanyka.

Warto zauważyć, że ich relacja nie wywoływała wówczas większych kontrowersji, wręcz przeciwnie, znajdowała uznanie w społeczeństwie. Dulębianka była postrzegana jako niezłomna towarzyszka, przyjaciółka oraz powiernica poetki, co nabrało szczególnego znaczenia w ostatnich latach życia Konopnickiej, kiedy to pisarka zmagała się z poważnymi problemami zdrowotnymi.

Niektórzy współcześni badacze, analizując ich związek, określają je mianem życiowych partnerstw. Na przykład, Lena Magnone w swojej książce Konopnicka. Lustra i symptomy sugeruje termin „związek siostrzany”, natomiast Karolina Dzimira-Zarzycka nazywa ich relacje „małżeństwem bostońskim”.

Krzysztof Tomasik zwraca uwagę, że Maria Dulębianka, która nigdy nie weszła w związek małżeński, reprezentowała typ kobiety znanej w kręgach lesbijek od wieków. Jej wygląd i sposób bycia były nietypowe dla epoki; krótka fryzura, surdut oraz binokle podkreślały jej indywidualizm. Również pasje Dulębianki, takie jak polowanie i jazda konna, były nietypowe dla kobiet tamtych czasów.

Początkowo, Konopnicka zwracała się do niej zdrobniałym „Piotrek” lub „Pietrek z powycieranymi łokciami”, co ujawnia bliskość i zażyłość ich relacji. Dulębianka aktywnie uczestniczyła w życiu rodzinnym Konopnickiej, a ich więź miała istotny wpływ na twórczość obu artystek.

Relacje Dulębianki z Konopnicką zostały uwiecznione w jej własnych zapiskach, dziełach które ukazują głębię i złożoność ich wspólnego życia oraz artystycznej drogi.

Działalność feministyczna

Maria Dulębianka była ważną postacią, która reprezentowała pierwszą falę feminizmu. W 1895 roku podjęła działania mające na celu umożliwienie kobietom dostępu do nauki w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Dwa lata później, w 1897, nawiązała bliskie relacje ze środowiskami emancypacyjnymi w Lwowie. Publikowała swoje teksty w feministycznym czasopiśmie „Ster”, redagowanym przez Paulinę Kuczalską-Reinschmit, co przyczyniło się do szerzenia idei równouprawnienia.

Dulębianka podjęła również starania w celu założenia gimnazjum żeńskiego w Lwowie, co świadczy o jej zaangażowaniu w edukację młodych kobiet. W 1902 wygłosiła odczyt pod tytułem O twórczości kobiet, który został opublikowany w 1903 roku w zbiorze Głos kobiet w kwestii kobiecej. W swoim referacie Polityczne stanowisko kobiety, przedstawionym w 1907 roku podczas jubileuszu 40-lecia pracy twórczej Elizy Orzeszkowej, wyrażała swoje zdanie przeciwko militarystycznym postawom, jednak zwracała również uwagę na inne istotne zagadnienia. Stwierdziła: „Ale nad militaryzm i kapitalizm wrogiem większym, bo bliskim i codziennym, jest nam każda krzywda, każdy ucisk, każdy fałsz i każda nieprawość, przeciw tym wrogom wielką i wytrwałą wieść krucjatę”.

W 1908 roku Maria Dulębianka ubiegała się o mandat w Sejmie Krajowym we Lwowie, startując z ramienia Komitetu Równouprawnienia Kobiet, wsparcie uzyskała od Stronnictwa Ludowego oraz Komitetu Pracy Oświatowej im. Marii Wysłouchowej. Mimo że zdobyła 511 głosów, jej kandydatura została odrzucona z przyczyn formalnych, co było istotnym przykładem przeszkód, przed którymi stawały feministki w tamtych czasach. W tym okresie jeszcze intensywniej angażowała się w walkę o prawa wyborcze kobiet, obejmując przewodnictwo lwowskiego Związku Równouprawnienia Kobiet w 1909 roku.

Działalność społeczna

Dulębianka niemal w całości poświęciła swój czas pracy społecznej oraz feministycznej po 1910 roku, kiedy to po śmierci Marii Konopnickiej osiedliła się na stałe w Lwowie. Już wkrótce po przybyciu do tego miasta, założyła Wyborczy Komitet Kobiet do Rady Miejskiej we Lwowie w 1911 roku oraz Komitet Obywatelskiej Pracy Kobiet w 1912 roku. Rok później, z jej inicjatywy, powstała we Lwowie Liga Mężczyzn dla Obrony Praw Kobiet, do której jako pierwsi przystąpili Witold Lewicki oraz senator Maksymilian Thullie.

Maria Dulębianka była także aktywną publikującą, jej teksty ukazywały się w takich tytułach jak dwutygodnik „Nowe Słowo” oraz dziennik „Kurier Lwowski”. W latach 1911–1913 redagowała dodatek do „Kuriera Lwowskiego” noszący tytuł „Głos Kobiet”, przy czym nie należy mylić tej publikacji z kobiecym pismem socjalistycznym, które również ukazywało się pod tym samym tytułem.

Po wybuchu I wojny światowej, pod kierownictwem Dulębianki, Komitet Obywatelskiej Pracy Kobiet intensywnie zajął się organizowaniem pomocy humanitarnej w mieście. W ramach ich działań powstawały między innymi ochronki dla dzieci, tanie kuchnie dla ubogich oraz kursy dla sanitariuszek. Dulębianka ściśle współpracowała z wiceprezydentem Lwowa, Tadeuszem Rutowskim, obejmując jednocześnie sekretariat miejskiego Wydziału Dobroczynności.

W okresie trwania wojny polsko-ukraińskiej, w listopadzie 1918 roku, uczestniczyła w obronie Lwowa, między innymi poprzez współorganizację służby sanitarnej. W grudniu 1918 roku, podczas pobytu w Warszawie, została wybrana przewodniczącą Ligi Kobiet Polskich. Jednakże zrezygnowała z pełnionej funkcji w związku z kontynuacją walk we Lwowie. Ostatniego dnia grudnia 1918 roku, w imieniu delegacji kobiet, miała zaszczyt przemawiać na audiencji u Józefa Piłsudskiego.

Śmierć

W dniu 23 stycznia 1919 roku, Maria Dulębianka, w towarzystwie Marii Opieńskiej i Teodozji Dzieduszyckiej, podjęła się misji jako delegatka Czerwonego Krzyża. Celem ich wyprawy było zbadanie sytuacji jeńców oraz internowanych przebywających w obozach na Ukrainie. Ich trasa obejmowała niezwykle niebezpieczne regiony, takie jak Stanisławów, Kołomyja, Czortków, Mikuliniec, Tarnopol oraz Złoczów.

Podróż miała miejsce podczas niezwykle ciężkich warunków pogodowych, gdzie niskie temperatury oraz zimowe mrozy stanowiły poważne zagrożenie. Niestety, w trakcie swojej misji, delegatki zetknęły się z chorymi jeńcami, co doprowadziło do tego, że zakażone tyfusem plamistym musiały stawić czoła poważnemu zagrożeniu dla swojego zdrowia.

Maria Dulębianka zmarła na skutek choroby 7 marca 1919 roku, tuż po powrocie do Lwowa. Na początku została pochowana w grobowcu Marii Konopnickiej, znajdującym się na Cmentarzu Łyczakowskim w Lwowie. W 1927 roku jej ciało przeniesiono na nowo założony Cmentarz Obrońców Lwowa, gdzie spoczywa w kwaterze I, na miejscu 6.

Odznaczenie i upamiętnienie

Maria Dulębianka, postać, która zasłużyła się w walce o niepodległość, została uhonorowana Krzyżem Niepodległości zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z dnia 19 grudnia 1930, „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

Już w 1920 roku, decyzją Rady Miasta Lwowa, jedna z ulic w tym mieście otrzymała imię Dulębianki. W 1929, z okazji dziesiątej rocznicy jej śmierci, Lwowska Liga Kobiet przygotowała broszurę, w której znajdowała się krótka biografia Dulębianki opracowana przez Marię Jaworską. Dodatkowo, w 1935 roku, pośmiertnie została odznaczona Odznaką Honorową Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia.

W ostatnich latach zdecydowano o dalszym upamiętnieniu Dulębianki w różnych miastach Polski. W 2021 roku jej imię nadano pasażowi przy Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie oraz ulicy na Nadodrzu we Wrocławiu. W 2018 roku w Poznaniu nazwano ulicę na Strzeszynie, a w 2022 roku projekt nadania jej imienia ulicy w Krakowie zyskał pozytywne opinie Komisji Kultury Rady Miasta Krakowa.

Ostatnim istotnym wydarzeniem był wydanie w 2022 roku biografii autorstwa Karoliny Dzimiry-Zarzyckiej, zatytułowanej Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki, która przybliża życie i działalność tej wybitnej postaci.

---

Oceń: Maria Dulębianka

---