Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska

---

Życiorys

Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska urodziła się jako trzecie dziecko w rodzinie Gutkowskich, mając dwoje starszych braci, Tadeusza i Romana. Jej matka nosiła imię Stanisława Julia z Peszkowskich, a ojcem był Roman Radosław Gutkowski.

W latach 1909–1917 Maria uczęszczała do Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi w Krakowie. Po zdobyciu matury podjęła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w latach 1917-1922 studiowała historię sztuki, archeologię klasyczną i filozofię ścisłą jako słuchaczka zwyczajna. Jej praca doktorska nosiła tytuł: Jan Nepomucen Głowacki (1802-1847). Promotorem tej pracy był profesor Jerzy Mycielski. W swojej opinii na jej temat napisał:

„W ślad zatem uważam sumienną i pracowitą rozprawę p. Marji Gutkowskiej za wystarczającą jako prace doktorską na mocy której dopuszczoną być może do ustnych egzaminów w celu uzyskania doktoratu na Uniwersytecie Jagiellońskim.”

prof. Jerzy Mycielski

Obrona pracy doktorskiej z zakresu historii sztuki miała miejsce 7 grudnia 1923 roku, w obecności prorektora prof. Władysława Natansona, dziekana prof. Karola Estreichera oraz promotora prof. Jerzego Mycielskiego.

W okresie studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim, w roku 1919, Maria rozpoczęła naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie wybrała pracownię Ignacego Pieńkowskiego. Zajęcia tam trwały przez osiem semestrów (z przerwami w latach 1919-1924). Następnie studiowała pod kierunkiem prof. Wojciecha Weissa (trzy semestry w latach 1924–1926), a potem Jana Wojnarowskiego (dwa semestry w latach 1926-1927). Jako stypendystka Akademii w 1926 roku wyjechała na siedem miesięcy do Francji i Włoch, by studiować w muzeach i bibliotekach, a 26 czerwca 1927 roku otrzymała świadectwo ukończenia studiów w szkole Specjalnej Grafiki z oceną celującą.

Od 1926 roku Maria zaczęła aktywnie uczestniczyć w wystawach, prezentując swoje grafiki. W maju 1928 roku, doroczne zgromadzenie członków Polskiej Akademii Umiejętności uhonorowało ją nagrodą im. Feliksa Jasieńskiego i Witolda Łozińskiego w dziedzinie grafiki za mezzotintę „Wnętrze kościoła św. Marka w Wenecji”. Informacja o tym wyróżnieniu ukazała się w Kalendarzu Ilustrowanym Kuryera Codziennego na Rok 1929, gdzie zamieszczono również fotografie laureatów, wśród których była Maria, w towarzystwie czterech mężczyzn.

W 1927 roku Maria podjęła pracę w Państwowej Szkole Zawodowej Żeńskiej w Krakowie przy ul. Syrokomli jako nauczycielka rysunku, kostiumologii oraz historii przemysłu artystycznego. Pracowała tam z przerwą aż do 1945 roku. Historia tej szkoły sięga 1882 roku, kiedy to założono kursy robót ręcznych dla kobiet przy Miejskiej Szkole Wydziałowej im. św. Scholastyki. Kursy te później przekształcono w Szkołę Praktycznych Robót Kobiecych, która miała na celu przygotowanie kobiet do życia codziennego i cieszyła się dużą popularnością.

Historia ubioru

W trakcie swojej pracy w szkole Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska dostrzegła brak odpowiedniej publikacji dotyczącej historii ubioru. Zdecydowała się na podjęcie działań, by to zmienić. W latach 1930-1933 odbywała podróże do licznych bibliotek oraz zbiorów w Berlinie, Paryżu, Brukseli i Pradze, aby dogłębnie zgłębić historię strojów.

W 1932 roku ukazał się jej podręcznik dotyczący kostiumologii, dedykowany głównie szkołom zawodowym oraz teatrowi. Ta publikacja nosi tytuł Historia ubiorów, a w 1968 roku doczekała się drugiego, znacznie rozszerzonego wydania, które zawierało więcej treści oraz ilustracji. Książka ta do dnia dzisiejszego cieszy się uznaniem i jest uważana za kluczową pozycję w polskiej literaturze kostiumologicznej, będąc podstawową lekturą dla osób zainteresowanych tym tematem.

Publikacja obejmuje szeroki zakres historii ubiorów, począwszy od czasów starożytnego Egiptu aż po wielką rewolucję przemysłową. W skład książki wchodzi także specjalny dodatek – ANEKS, który zawiera wykroje ubrań z różnych epok od XVI do XIX wieku. Na końcu książki można znaleźć Słownik nazw ubiorów, tkanin oraz akcesoriów ubioru. Cały tekst wzbogacają różnorodne ilustracje oraz czarno-białe fotografie, które pełnią funkcję doskonałego wizualnego uzupełnienia treści publikacji.

Ilustracje, które wzbogacają tę pozycję, to ręcznie wykonane prace Marii, które zostały przerysowane z różnych dzieł sztuki. Aby lepiej zrozumieć historię ubioru, Maria studiowała szeroki wachlarz dziedzin, w tym malarstwo świeckie i sakralne, rzeźbę, płaskorzeźbę, grafikę, ilustracje książkowe oraz ryciny żurnalowe. Zainteresowanie wzbudzały u niej również dodatki, fryzury i obuwie.

Gutkowska w bardzo przejrzysty sposób prezentuje ubiory kolejnych stuleci wraz z ich akcesoriami, uwzględniając kontekst historyczno–geograficzny, ekonomiczny, obyczajowy i religijny zmian mody odzieżowej. Praca ta stała się podstawą do znacznie rozszerzonej tekstowo i ilustracyjnie książki „Historia ubiorów”, wydanej w 1967 r. i uznawanej do dziś za najważniejszą polską publikację kostiumologiczną.

Anna Sieradzka, Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii, s. 14

Maria stanowi przykład badaczki, która zainicjowała nowoczesne podejście do kostiumologii, kładąc fundamenty pod tę dyscyplinę naukową.

Praca w Muzeum Narodowym w Krakowie

Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska rozpoczęła swoją karierę zawodową w 1951 roku, kiedy to podjęła pracę w bibliotece Muzeum Przemysłowego, które wtedy stało się częścią Muzeum Narodowego w Krakowie. W tym czasie skupiła się na tworzeniu szczegółowego katalogu w dziale ornamentyki oraz rekonstrukcji dzieł związanych z historią sztuki. Już pod koniec 1951 roku została przeniesiona do Działu Przemysłu Artystycznego, gdzie zajmowała się tkaninami jedwabnymi oraz ubraniami. Wkrótce objęła kierownicze stanowisko w pracowni konserwacji tkanin oraz w dziale tkanin i ubiorów.

Od 1952 roku pełniła funkcję asystentki w dziale rzemiosła artystycznego oraz kultury materialnej, gdzie koncentrowała się na analizie ubiorów. We wrześniu tego samego roku Maria została kierowniczką pracowni Konserwacji tkanin. Wspólnie z zespołem pracowni opracowała innowacyjną metodę konserwacji, która pozwalała na czyszczenie i zabezpieczanie eksponatów bez użycia substancji chemicznych. Metoda ta została z powodzeniem zastosowana podczas czyszczenia wszystkich tkanin pochodzących z Domu Matejki.

W 1953 roku, wspólnie z Ireną Bojarską-Czarnotą, jedną z pierwszych studentek krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, zorganizowała przełomową wystawę pt. Ubiory w dawnych wiekach jako wytwór sztuki i rękodzieła. Ta wystawa stanowiła pierwsze w Polsce tak obszerne przedstawienie kostiumów historycznych.

W 1954 roku dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, Jerzy Szablowski, wydał pozytywną opinię na temat działalności badawczej Marii, pisząc:

„W chwili obecnej należy do najwybitniejszych w Polsce znawców dawnych ubiorów, zarówno ogólnoeuropejskich, jak i polskich.”

W pierwszych miesiącach 1956 roku Maria zdobyła tytuł docentki oraz objęła stanowisko kustoszki muzeum. Od 1958 roku pracowała dodatkowo w Dziale Przemysłu Artystycznego w Zbiorach Czartoryskich, jednak w 1964 roku postanowiła zrezygnować, z uwagi na trudności związane z pogodzeniem pracy w dwóch instytucjach. W 1963 roku otrzymała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, doceniając jej osiągnięcia zawodowe i naukowe. Ostatecznie na emeryturę przeszła w 1970 roku.

Na zakończenie swojej kariery otrzymała serdeczne podziękowania:

„Równocześnie poczuwam się do miłego obowiązku wyrażenia Pani Docent serdecznego i najgorętszego podziękowania za długoletnią pracę w naszej Instytucji. Zorganizowanie przez Panią Docent wzorowych magazynów tkanin, którymi Pani przez długie lata kierowała, pozyskanie cennych zbiorów i sumienne, na najwyższym poziomie naukowe ich opracowanie – zapisują Pani Docent trwałe i zaszczytne miejsce w historii Muzeum Narodowego w Krakowie.”

Ten maszynopis datowany jest na 30 stycznia 1970 roku.

Marię poślubił Włodzimierz Rychlewski, inżynier budowlany, który był od niej starszy o jedenaście lat. Pracował nad budową Nowej Huty, jednak para nie miała dzieci. Niestety, Maria Gutkowska-Rychlewska zmarła 24 września 1991 roku w Krakowie, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Publikacje

Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska to autorka, która pozostawiła znaczący ślad w badaniach nad modą i historią ubioru. Jej publikacje są nie tylko cennym źródłem wiedzy, ale także świadectwem jej pasji do tematyki ubiorów. Oto niektóre z jej najważniejszych dzieł:

• M. Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Lwów-Warszawa, t. 1-2, 1932,
• M. Gutkowska-Rychlewska, Ubiory w Ołtarzu Mariackim Wita Stwosza na tle zabytków w. XV, Kraków 1935,
• M. Gutkowska-Rychlewska, M. Taszycka, Ubiory i akcesoria mody wieku XIX, Małe Katalogi Zabytków Wybranych, nr 2, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1967,
• M. Gutkowska-Rychlewska, Patynki z Pyrzyc na tle mody obuwia średniowiecznego, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, IX, 1967, s. 33–41,
• M. Gutkowska-Rychlewska Maria, Historia ubiorów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968.

Prace te są istotnym wkładem w rozwój wiedzy o historii ubioru w Polsce oraz mieszkańców jej stosunków z modą na przestrzeni wieków.

---

Oceń: Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska

---