Michał Hieronim Radziwiłł

Szlachta i monarchia

Michał Hieronim Radziwiłł, którego herb to Trąby, urodził się 10 października 1744 roku i zmarł 28 marca 1831 roku w Warszawie. Był to człowiek o niezwykle bogatej karierze politycznej oraz arystokratycznej. W swojej działalności publicznej pełnił wiele istotnych ról, a jego osiągnięcia przyczyniły się do kształtowania historii Rzeczypospolitej.

W latach 1771-1775 Michał Hieronim Radziwiłł sprawował urząd miecznika wielkiego litewskiego, a w 1775 roku objął stanowisko kasztelana wileńskiego, które zajmował do 1790 roku. W 1775 roku zasiadał również jako konsyliarz w Radzie Nieustającej, a w latach 1773-1775 był marszałkiem Sejmu Rozbiorowego. W tym czasie miał okazję wpływać na ważne decyzje dotyczące kraju.

W 1820 roku został księciem w Królestwie Kongresowym, a jego tytuł jako księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego dodatkowo podkreślał jego prestiż i znaczenie w europejskiej arystokracji. Był także członkiem Komisji Edukacji Narodowej w latach 1783-1792, co świadczy o jego interesach w zakresie reform edukacyjnych.

Warto dodać, że w 1789 roku pełnił funkcję starosty bolemowskiego, natomiast od 1797 roku był komandorem maltańskim w Wielkim Przeoracie Katolickim w Rosji. Jego zaangażowanie w różnorodne instytucje i komisje sprawia, że pozostaje on postacią interesującą i znaczącą w historii Polski XVIII i XIX wieku.

Życiorys

Michał Hieronim Radziwiłł był synem Marcina Mikołaja Radziwiłła, człowieka o ograniczonej zdolności umysłowej, oraz Marty z Trembickich. Jego życie od początku naznaczone było trudnościami, szczególnie po ubezwłasnowolnieniu ojca w 1748 roku. Jego brat, Józef Mikołaj Radziwiłł, również odegrał ważną rolę w jego życiu.

Michał ukończył staranne studia, co pozwoliło mu na dobrze zorganizowane życie. Związał się małżeństwem z Heleną Przezdziecką, osobą, która wzbudzała zainteresowanie ze względu na romans z królem Stanisławem Augustem. Po ślubie osiedli w Nieborowie, co stało się ich głównym miejscem życia.

Radziwiłł znany był jako znakomity gospodarz. Posiadał wiele dóbr, a szczególnie wyróżniały się stawy w okolicach Ostrowa Wielkopolskiego, które stały się jednymi z najbardziej znaczących w Polsce i Europie, zajmując powierzchnię około 700 ha, co wówczas było równoznaczne z obecnymi standardami.

W Nieborowie Michał zgromadził imponującą kolekcję dzieł sztuki, która obejmowała prace takich mistrzów jak Paulus Potter, Nicolas Poussin, Nicolas Lancret oraz Élisabeth Vigée-Lebrun. Dodatkowo, w 1764 roku został posłem powiatu oszmiańskiego na sejm konwokacyjny. Uczestniczył aktywnie w polityce, pełniąc funkcję marszałka w konfederacji radomskiej.

W depeszy z 2 października 1767 roku do Nikity Panina, rosyjskiego posła Nikołaja Repnina przewidziano go jako kluczowego przedstawiciela, istotnego dla realizacji rosyjskich planów na sejm 1767 roku. Uczestniczył w delegacji Sejmu powołanej pod wpływem Repnina, aby wyznaczyć ustrój Rzeczypospolitej.

Radziwiłł stał na czele Marszałka konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego, zorganizowanej podczas Sejmu Rozbiorowego w 1773 roku. Jako poseł brzeskolitewski brał udział w delegacji, którą zwołano z inicjatywy dyplomatów trzech państw rozbiorowych, w celu przeprowadzenia rozbioru Polski.

W dniu 18 września 1773 roku podpisał traktaty, które dotyczyły cesji ziem zagarniętych przez Rosję, Prusy i Austrię w I rozbiorze Polski. Zadeklarował swoje członkostwo w konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w roku 1776 oraz w Departamencie Wojskowym Rady Nieustającej w 1783 roku. Uczestniczył w sejmie rozbiorowym w 1793 roku, gdzie składał podpisy na dokumentach sankcjonujących dalsze rozbiory.

Michał stał się także członkiem Komisji Rozdawniczej Litewskiej, założonej z myślą o zlikwidowaniu majątków skasowanych przez zakon jezuitów. W latach 1773–1775 otrzymywał miesięcznie 1000 czerwonych złotych z kasy trzech dworów zajmujących się rozbiorami. Był również członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego, figurował na liście posłów i senatorów sporządzonej przez rosyjskiego posła Jakowa Bułhakowa w 1792 roku.

W sejmie grodzieńskim w 1793 roku został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do deputacji, która miała prowadzić negocjacje z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem. 22 lipca 1793 roku podpisał traktat cesji przez Rzeczpospolitą ziem, które zostały przyłączone przez Rosję w II rozbiorze Polski. Centralnym punktem jego działalności politycznej było nominowanie go przez sejm grodzieński do Rady Nieustającej oraz Komisji Edukacji Narodowej.

W 1773 roku odznaczono go Orderem Świętego Stanisława. Dzięki funduszom otrzymanym od Rosji, w 1774 roku nabył pałac w Nieborowie wraz z przyległymi terenami. Julian Ursyn Niemcewicz określił Michała jako osobę samolubną oraz nieuczynną w swoim zachowaniu. W 1816 roku zakupił również pałac „Królikarnia”.

W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. Michał był ojcem pięciu synów, w tym Antoniego Henryka Radziwiłła, Ludwika Mikołaja Radziwiłła i Michała Gedeona Radziwiłła, oraz trzech córek. Zmarł w Warszawie w wieku 87 lat i został pochowany w Nieborowie. Powszechnie uważa się go za jednego z ostatnich żyjących senatorów świeckich Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Na koniec jego działalności został odznaczony Orderem Orła Białego (1773), a także uzyskał pruskie Odznaczenia: Order Czarnego Orła oraz Order Czerwonego Orła, bawarskie Odznaczenie Świętego Huberta, i od 1797 roku był kawalerem maltańskim.

Przypisy

  1. Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 316.
  2. Konrad Niemira, Przyczynek do badań nad kolekcją malarstwa Radziwiłłów z Nieborowa, Quart, nr 4, 2018.
  3. Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Świętego Stanisława, Warszawa 2006, s. 181.
  4. Jerzy Baranowski, Marcin Libicki, Andrzej Rottermund, Maria Starnawska, Zakon Maltański w Polsce, Warszawa 2000, s. 229.
  5. Łukasz Kądziela, Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792-1793, Warszawa 1993, s. 46, Сборник Русского исторического общества, t. 47, Petersburg 1885, s. 272.
  6. Ambroise Jobert, Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773–1794). Jej dzieło wychowania obywatelskiego, przełożyła i uzupełniła Mirosława Chamcówna, przedmową opatrzył Henryk Barycz, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979, s. 277.
  7. Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 308.
  8. Gazeta Rządowa, nr 53 25 sierpnia 1794, s. 212.
  9. Szczęsny Morawski, Materyały do konfederacyi barskiej r. 1767-1768: z niedrukowanych dotąd i nieznanych rękopisów Lwów 1851, s. 29.
  10. Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 86.
  11. Volumina Legum t. VII, Sankt Petersburg 1860, s. 244-248.
  12. Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 20-48.
  13. Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 527.
  14. Stanislaw Załęski, Historya zniesienia jezuitów w Polsce i ich zachowanie na Białej Rusi, t. II, Lwów, 1875, s. 1-68.
  15. Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 22, s. 203.
  16. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 212.
  17. Volumina Legum t. X, Poznań 1952, s. 11.
  18. Volumina Legum t. X, Poznań 1952, s. 23.
  19. Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 343-344.
  20. Konstytucye publiczne seymu extraordynaryinego warszawskiego pod węzłem generalney Konfederacyi oboyga narodow trwaiącego roku 1773, dnia 19. kwietnia zaczętego a [...] w roku 1775 [...] skonczonego. Za zgodą zgromadzonych i skonfederowanych stanow uchwalone. T. 1.
  21. Kuryer Litewski, nr 130, 29.10.1820 r.
  22. Królikarnia, „Tygodnik Illustrowany”, 6 (167), 24.11.1862 r.
  23. Носов Б. В. Установление российского господства в Речи Посполитой. 1756–1768 гг. Moskwa, 2004, s. 669.

Oceń: Michał Hieronim Radziwiłł

★★★★★
Średnia ocena:4.55 Liczba ocen:8