Aleksander Jagiellończyk

---

Wielki książę Litwy

Aleksander Jagiellończyk, będący czwartym synem Kazimierza Jagiellończyka oraz Elżbiety Habsburżanki, był również bratem króla Jana Olbrachta. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka, od 20 lipca 1492 roku, objął rządy w Wielkim Księstwie Litewskim, co skutkowało zerwaniem unii personalnej między Litwą a Koroną.

Książę posługiwał się językiem litewskim i był ostatnim wielkim księciem litewskim, który posiadał tę umiejętność. Aleksander aktywnie działał na rzecz miasta Wilna, koncentrując się na jego rozwoju oraz dbając o kluczowe sprawy państwowe. Wspierał się na doradcach litewskich, co zapewniało Wielkiemu Księstwu Litewskiemu niezależność w skomplikowanej polityce zagranicznej. Pomimo trudnych relacji z sąsiadami, pomiędzy nim a jego starszym bratem na polskim tronie nie doszło do żadnego konfliktu.

W latach 1492–1494 brał udział w wojnie z Wielkim Księstwem Moskiewskim, która zakończyła się utratą Wiaźmy oraz pewnych terenów Księstw Wierchowskich. Dążąc do stabilizacji stosunków z Moskwą, 18 lutego 1495 roku poślubił Helenę, córkę Iwana III Srogiego oraz Zofii Paleolog, co miało na celu zacieśnienie więzi między państwami. Niestety, w 1500 roku wojska ruskie zajęły część Zadnieprza, stawiając w obliczu nowego konfliktu litewsko-moskiewskiego.

3 marca 1501 roku, w Wilnie, Aleksander zawiązał sojusz z mistrzem krajowym Inflant zakonu krzyżackiego, Wolterem von Plettenbergiem, w obliczu zagrożenia ze strony Moskwy. Po śmierci Jana Olbrachta, 3 października 1501 roku, sejm walny z Piotrkowa wybrał go na jego następcę. Od razu, po wezwanie delegacji Sejmu, wyruszył z Litwy do Krakowa, aby przyjąć koronę polską, z nadzieją na wsparcie w toczonej wojnie z Moskwą.

Król Polski

12 grudnia 1501 roku, w katedrze na Wawelu, Aleksander Jagiellończyk został koronowany na króla Polski. Ceremonii przewodniczył najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka oraz jego brat arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, kardynał Fryderyk Jagiellończyk, w obecności, między innymi, matki Aleksandra, Elżbiety Rakuszanki. Istotnym jest fakt, że żona Aleksandra nie uzyskała tytułu królowej Polski, ponieważ jej wiara prawosławna spotkała się z opozycją ze strony biskupów.

Aby uzyskać koronę, król musiał podpisać dwa istotne akty ustrojowe, które zostały przygotowane przez polskich możnowładców. Pierwszy z nich dotyczył zrzeczenia się swoich praw dziedzicznych do Litwy oraz zacieśnienia unii polsko-litewskiej, znane jako unia mielnicka z 1501 roku. Drugi akt przyznawał władzę w kraju senatowi, na mocy przywileju mielnickiego, co miało miejsce w krótkim czasie po podpisaniu tych dokumentów. Te decyzje były równoznaczne z ograniczeniem władzy króla przez magnatów.

W obronie narodowej, przeciwko dominacji magnaterii, wystąpiła szlachta, która na Sejmie w Radomiu w 1504 roku uchwaliła ustawodawstwo zakazujące kumulacji wysokich urzędów w rękach jednej osoby oraz ograniczające możliwość nadawania dóbr królewskich. Sejm ów ustalił również organizację oraz kompetencje najważniejszych urzędów państwowych. Niezrównoważone dysponowanie skarbem królewskim doprowadziło do jego niewłaściwego zarządzania, co uniemożliwiło skuteczną obronę przed najazdami tatarskimi oraz wołoskimi.

28 marca 1503 roku, miała miejsce podpisanie sześcioletniego rozejmu, który zakończył wojnę moskiewską. Na jego mocy część, wynosząca 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, znalazła się pod okupacją Rosji. W 1504 roku król Aleksander odwiedził Gdańsk, gdzie potwierdził dotychczasowe przywileje tego miasta oraz zajął się rozwiązywaniem problemów związanych z handlem.

Nihil novi

W kontekście wydarzeń historycznych, warto zwrócić uwagę na szereg istotnych aktów prawnych, które miały miejsce w Polsce w XVI wieku. W 1505 roku, podczas sejmowych obrad w Radomiu, uchwalono konstytucję praw Nihil novi. Ten ważny dokument stanowił istotny krok w kierunku ograniczenia władzy monarchy.

W szczególności, nowa regulacja wprowadzała zapis, który brzmi: „Gdybyśmy cokolwiek przeciw wolnościom, przywilejom, swobodom i prawom Królestwa uczynili, uznajemy to ipso facto (łac. tym samym) za nieważne i żadne.”

Wprowadzenie tej zasady oznaczało, że król nie mógł podejmować żadnych nowych decyzji na temat istniejących wolności i praw bez wcześniejszej zgody izby poselskiej oraz senatu. Było to istotne dla rozwoju parlamentarnego systemu w Polsce.

Warto również wspomnieć, że na tym samym sejmie zatwierdzono tzw. „Statut Łaskiego”. Dokument ten, spisany przez kanclerza wielkiego koronnego, Jana Łaskiego, obejmował zbiór przywilejów dla szlachty, kościoła oraz praw miejskich, które były wówczas obowiązujące w Królestwie.

Życie prywatne

Omawiając życie Aleksandra Jagiellończyka, warto zauważyć, że jego małżeństwo z Heleną Moskiewską, choć nie przyniosło zamierzonych rezultatów politycznych, jest wciąż uważane za udane. Związek ten był jedynym oficjalnym małżeństwem polskiego władcy z córką księcia moskiewskiego, co nadało mu szczególną wagę.

Niestety, relacje Heleny z jej teściową, królową wdową Elżbietą Rakuszanką, nie układały się pomyślnie. Również jej stosunki z polskimi elitami możnowładczymi oraz przedstawicielami kościoła pozostawiały wiele do życzenia. Kluczowym problemem okazała się niechęć królowej do przejścia na inną wiarę, co było źródłem wielu napięć – Helena pozostała przy prawosławiu aż do końca swojego życia.

Fundacje artystyczne

W trakcie rządów króla Aleksandra, w roku 1504, zapoczątkowano budowę obszernego renesansowego pałacu zlokalizowanego na zamku wawelskim. W czasie jego panowania zrealizowano część zabudowy, a konkretnie skrzydło północno-zachodnie. Po ustaniu jego rządów, kontynuację tych prac budowlanych podjął młodszy brat króla, Zygmunt I Stary.

Warto również zauważyć, że Aleksander Jagiellończyk pełnił ważną rolę w Wielkim Księstwie Litewskim, gdzie sprawował władzę od 1492 roku. W tym okresie stał się fundatorem licznych dzieł architektonicznych w stylu późnogotyckim. Do jego najważniejszych osiągnięć należy kompleks klasztorny wileńskich bernardynów oraz kościół św. Anny. Możliwe, że był on także fundatorem obronnych cerkwi w miejscowościach Małomożejkowo i Synkowicze.

Schyłek życia

W obliczu licznych trudności, Aleksander Jagiellończyk musiał zmagać się z problemami związanymi z Prusami Zakonnymi, lenno Mołdawii oraz atakami ze strony Tatarów krymskich. Te ostatnie, w szczególności, stanowiły realne zagrożenie dla stabilności Litwy i kilkakrotnie dokonali najazdów na ten region.

W roku 1506 Tatarzy dotarli aż pod Lidy, gdzie doszło do starcia 5 sierpnia. W jego trakcie Litwini odnieśli zwycięstwo, skutecznie odpierając najeźdźców.

W dniu 19 sierpnia 1506 roku Aleksander Jagiellończyk zmarł bezpotomnie w Wilnie w wieku 45 lat. Jego ciało zostało pochowane w katedrze wileńskiej, a po jego śmierci na tron wstąpił jego młodszy brat, Zygmunt I Stary, który panował w latach 1506–1548.

Warto nadmienić, że wbrew testamentowi zmarłego, jego zwłoki nie zostały przewiezione z Wilna. Ta kontrowersyjna decyzja została ujęta przez współczesnego kronikarza, który stwierdził: „Oto ten jedyny król Polski, który spoczywa na ziemi litewskiej”.

Genealogia

Genealogia Aleksandra Jagiellończyka jest kluczowym elementem w zrozumieniu jego dziedzictwa oraz znaczenia w historii Polski. Poniżej przedstawiamy szczegóły dotyczące jego przodków oraz pokrewieństwa.

Władysław II Jagiełło urodzony ok. 1351 zmarł 1 VI 1434

_

Zofia Holszańska urodzona ok. 1405 zmarła 21 IX 1461

_

Albrecht II Habsburg urodzony 16 VIII 1397 zmarł 27 X 1439

_

Elżbieta Luksemburska urodzona 1409 zmarła 1442

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Kazimierz IV Jagiellończyk urodzony 30 XI 1427 zmarł 7 VI 1492

_

Elżbieta Rakuszanka urodzona 1436 zmarła 30 VIII 1505

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_		Helena Moskiewska urodzona 19 V 1476 zmarła 20 I 1513 OO 18 II 1495		Aleksander Jagiellończyk urodzony 5 VIII 1461 zmarły 19 VIII 1506		_		_
_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
_	_	_	_	_	_	_	_	_	_

Nie tylko Władysław II Jagiełło, ale również inne postacie w tej linii genealogicznej miały wpływ na rządy i kształtowanie się państwa. Emocjonująca historia rodziny Jagiellonów jest bogata w dramatyczne wydarzenia i znaczące alianse.

Upamiętnienie w kulturze

Warta uwagi jest powieść historyczna, która koncentruje się na czasach Aleksandra Jagiellończyka. Ten utwór, będący częścią serii Dzieje Polski, nosi tytuł Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik, a jego autorem jest Józef Ignacy Kraszewski. Powieść została opublikowana w 1884 roku i stanowi fascynujące świadectwo epoki oraz kultury, w której przyszło żyć Aleksandrowi.

---

Oceń: Aleksander Jagiellończyk

---