Paweł Jarkowski

Nauka i edukacja

Paweł Jarkowski, znany jako wybitny polski bibliotekarz i bibliograf, urodził się w 1781 roku w Krakowie. Jego życie zakończyło się 24 maja 1845 roku w Kijowie.

Jarkowski otrzymał swoje wykształcenie w Wojewódzkiej Szkole Wydziałowej w Krzemieńcu na Wołyniu, co miało istotny wpływ na jego późniejsze działania w zakresie zarządzania bibliotekami oraz pracy bibliograficznej.

Praca zawodowa

W latach 1801–1805 Paweł Jarkowski pełnił funkcję nauczyciela „nauki moralnej” oraz języka francuskiego. W 1804 roku odziedziczył po Hugonie Kołłątaju cenny księgozbiór, a już w 1805 roku, dzięki wsparciu Tadeusza Czackiego, objął stanowisko nauczyciela języka francuskiego i bibliotekarza w Gimnazjum Wołyńskim, które w 1818 roku przekształcono w Liceum Krzemienieckie. Jarkowski zyskał także tytuł bibliotekarza i nauczyciela bibliografii w 1809 roku.

Na podstawie jego wykładów z bibliologii, w 1814 roku powstał rękopis zatytułowany Wykłady Pawła Jarkowskiego. Bibliologia. Cz. 1: Bibliologia. Cz.2: Notaty i zapiski bibliologiczne, niestety zaginiony podczas II wojny światowej. W 1818 roku, kiedy Liceum Krzemienieckie otrzymało status uczelni akademickiej, zaproponowano Jarkowskiemu stanowisko profesora. Jarkowski, obok nauczania gramatyki powszechnej, kontynuował obowiązki bibliotekarza, jednakże w miarę jak biblioteka rozrastała się, zdecydował się na wizytę w Krakowie i Warszawie w celu poznania organizacji tamtych bibliotek.

Po powrocie, Jarkowski systematycznie opracował księgozbiór, wprowadzając podział rzeczowy, który został wcześniej nadany przez Jana Chrzciciela Albertrandiego. Dodatkowo, rozbudował opisy książek, pracując nad katalogiem systematycznym, na bazie którego stworzył indeks alfabetyczny, a następnie przekształcił go w formę katalogu. Aby usprawnić działanie biblioteki, stworzył cztery różne katalogi: systematyczny, alfabetyczny powszechny, alfabetyczny szczególny oraz rzeczowy.

W 1832 roku, po upadku powstania listopadowego, Liceum Krzemienieckie zostało zlikwidowane, a rok później zbiory biblioteczne przewieziono do Kijowa. Tam stały się one fundamentem dla zakładanej biblioteki Uniwersytetu św. Włodzimierza. Do Kijowa wyjechał także Pawł Jarkowski, gdzie objął stanowisko bibliotekarza, które sprawował aż do swojej śmierci.

Pracowity, zacny, znał swój przedmiot gruntownie i sumiennie; do najlepszych bibliotekarzów w Polsce liczyć go można.

Publikacje

Paweł Jarkowski, pomimo że nie opublikował żadnej pracy naukowej z zakresu bibliologii, pozostawił za sobą znaczną spuściznę rękopiśmienną. Niestety, większość tych dzieł nie przetrwała do naszych czasów. Z zachowanych materiałów możemy jednak wymienić pracę zatytułowaną Plan służący do wykładu bibliologii, którą Jarkowski opracował i przesłał do Lelewela w 1819 roku. Owa praca została wykorzystana w Księgach bibliograficznych autorstwa Joachima Lelewela i opublikowana jako rozprawka przez Marię Danilewiczową w 1935 roku.

W kontekście zachowanych materiałów, należy również wspomnieć notatki z wykładów Jarkowskiego, które spisał Karol Załoziecki (Załogiecki). Te cenne zapiski znajdują się w Bibliotece Kórnickiej i stanowią jedne z nielicznych źródeł, które pozwalają na odtworzenie poglądów Jarkowskiego dotyczących bibliologii.

Poniżej prezentujemy listę niektórych prac i zagadnień, które były przez niego poruszane:

  • O bibliografii i o niezbędnych dla bibliotekarza wiadomościach tejże – 1809 rok,
  • Elementarny kurs bibliografii dla uczniów Liceum Wołyńskiego,
  • Wykłady Pawła Jarkowskiego. Bibliologia,
  • Plan systematycznego porządku dla ułożenia Biblioteki Liceum Wołyńskiego,
  • Historia Biblioteki Liceum Wołyńskiego,
  • Wiadomości o Bibliotece Liceum Krzemienieckiego i onej porządku.

Koncepcje bibliograficzne Jarkowskiego

Paweł Jarkowski stworzył rewolucyjny model bibliologii, który oparty jest na ideach takich myślicieli jak Debure, Denis oraz Peignot. Schemat ten obejmuje różnorodne aspekty związane z książką i jej historią. W jego koncepcji wyróżniamy kilka kluczowych elementów, które warto wymienić:

  1. Dzieje rzeczy książniczej,
  2. Środki zachowania i udostępnienia płodów uczonych:
    • sztuka pisania,
    • sztuka drukarska.
  3. Bibliografia właściwa:
    • znajomość części składających książnicę (rękopisy, księgi drukowane),
    • uporządkowanie tychże części (zaprowadzenie i utrzymanie porządku).
  4. Literatura bibliologii.

Jarkowski klasyfikował bibliologię jako część „umiejętności historycznych”, lokując ją w poddziale dotyczącym „historii literatury”. Jego nowatorską ideą było podporządkowanie bibliografii ogólnej nauce o książce, co zmienia perspektywę rozumienia tej dziedziny w szerokim kontekście badań nad literaturą i książką.

Odznaczenia

Paweł Jarkowski w uznaniu za swoje znaczące osiągnięcia w pracy na Uniwersytecie Kijowskim, został uhonorowany prestiżowymi odznaczeniami:

  • Order Świętej Anny III klasy,
  • Order Świętego Włodzimierza IV klasy (order patrona uczelni).

Przypisy

  1. Kubów 1983 ↓, s. 12.
  2. Kubów 1983 ↓, s. 10.
  3. Kubów 1983 ↓, s. 8.
  4. Migoń 1979 ↓, s. 68.
  5. Birkenmajer 1971 ↓, s. 1063.
  6. Iwanowski 1873 ↓, s. 462.

Oceń: Paweł Jarkowski

★★★★★
Średnia ocena:4.98 Liczba ocen:6