Józef Wierzyński

---

Życiorys

Wczesne życie

Urodziny Józefa Wierzyńskiego miały miejsce 1 lutego 1898 roku w Krakowie. Pochodził on z rodziny robotniczej ze Śląska, a jego rodzicami byli Józef i Maria. Uczył się w gimnazjum św. Jacka oraz był aktywnym członkiem drużyny harcerskiej. W 1916 roku, z bronią w ręku, wziął udział w I wojnie światowej, kiedy to dostał wezwanie do Armii Austro-Węgier. Jednak postanowił zdezerterować z nauki w szkole oficerów rezerwy w Opawie.

Jego kariera wojskowa rozpoczęła się na nowo 21 stycznia 1915 roku, kiedy to w Máramarossziget wstąpił do Legionów Polskich, gdzie przydzielono go do 3. kompanii 7 pułku piechoty. Po pewnym czasie, bo 4 grudnia 1915, przeszedł do 2. baterii, a następnie do 3. baterii 1 pułku artylerii, a na tym etacie służył do końca lutego 1916 roku. W kolejnych dniach, od 24 czerwca 1916 roku, służył w kolumnie amunicyjnej pułku, a 7 kwietnia 1917 roku jego nazwisko odnotowano w Dywizyjnym Parku Amunicyjnym LP, gdzie został przedstawiony do odznaczenia Krzyżem Wojskowym Karola przez Austriaków.

Po wyniszczających działaniach podczas kryzysu przysięgowego wstąpił do Polskiego Korpusu Posiłkowego. Po zakończeniu bitwy pod Rarańczą, która miała miejsce od 15 do 16 lutego 1918 roku, Wierzyński został internowany w Witkowicach. Na początku listopada 1918 roku, mając przynależny stopień ogniomistrza, wziął udział w opanowywaniu Krakowskiej Twierdzy. W dniu 4 listopada wstąpił do 1 pułku artylerii, gdzie pod dowództwem Stanisława Pigonia toczył walki w pociągu pancernym podczas obrony Przemyśla, a następnie podczas konfliktu o Śląsk Cieszyński w wojnie polsko-czechosłowackiej, wspierając inicjatywy kulturalne.

Swoje rany odnosił kilka razy w czasie służby, w tym przejął stanowisko zastępcy kierownika Uniwersytetu Żołnierskiego. W 1919 brał udział w I powstaniu śląskim w grupie „Spyry”, gdzie walczył m.in. pod Pszczyną i Bieruniem. Uczestniczył również w wojnie polsko-bolszewickiej, podczas której odniósł poważne rany w bitwie warszawskiej. W 1921 roku, po plebiscycie na Górnym Śląsku, przeszedł z Krakowa do Ząbkowic i Zabrza, aby przystąpić do III powstania śląskiego, gdzie jako ogniomistrz pełnił rolę w dywizjonie pociągów pancernych Włodzimierza Abłamowicza, biorąc czynny udział w walkach w rejonach Sławięcic, Gogolina oraz Leśnicy. Dodatkowo, zawiesił polską flagę na dworcu kolejowym w Kędzierzynie, z jakim wiązały się jego późniejsze rany.

25 lipca 1921 roku, po demobilizacji, objął stanowisko kierownika szkoły w Motolu na Polesiu, a w 1925 roku został nauczycielem w szkole powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim. W 1927 roku, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej mianował go podporucznikiem rezerwy, co potwierdzała jego lokata w korpusie oficerów artylerii. W kolejnych latach, jako podporucznik, pozostał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Ostrowcu, a posiadając przydział do 2 pułku artylerii lekkiej Legionów w Kielcach, powrócił na Śląsk w 1934 roku, gdzie podjął pracę jako nauczyciel w Lędzinach, a później w Hołdunowie.

W roku 1938 Wierzyński przeniósł się do Katowic-Piotrowic, gdzie zakładał drużyny harcerskie, organizował świetlice oraz kursy samokształcenia i modelarstwa lotniczego. Uczestniczył również w działaniach Związku Powstańców Śląskich oraz Polskiego Związku Zachodniego.

II wojna światowa

W dniu 15 sierpnia 1939 roku Wierzyński został powołany do czynnej służby wojskowej jako oficer rezerwy w 21 pułku artylerii w Cieszynie. Po wybuchu II wojny światowej wziął udział w kampanii wrześniowej, przechodząc przez szlak bojowy przez Bielsko, Zwardoń, Milówkę, Żywiec, Wadowice, Kolbuszową, aż do Tomaszowa Lubelskiego. Po kapitulacji starał się przedostać do Lwowa, lecz grupa, w której się znajdował, została zatrzymana przez niemiecką żandarmerię, i trafili do niewoli. W ostateczności udało mu się uciec z rąk wroga i dołączyć do partyzantki, walcząc w szeregach 6 Dywizji Piechoty Armii Krajowej.

W czerwcu 1940 roku, Wierzyński otrzymał posadę nauczyciela w Prądniku Czerwonym, lecz wkrótce potem zbiegł do Warszawy, aby uniknąć aresztowania. Po pewnym czasie wrócił do Krakowa, gdzie mieszkała jego żona wraz z trojgiem dzieci. Tam podjął pracę w fabryce obuwia Vereinigte Schuhfabriken in Krakau, nie przerywając działalności w Armii Krajowej, gdzie dowodził plutonem dywersyjnym, prowadząc szereg akcji bojowych, m.in. brał udział w spaleniu magazynów kolejowych z futrami na stacji kolejowej w Płaszowie.

Jego działania obejmowały także likwidację działalności firmy Gumpinger. Przydzielono mu kierownictwo obwodu Armii Krajowej, co wiązało się z organizowaniem fałszywych dokumentów, kart żywnościowych i mieszkań dla uchodźców oraz powstańców ze Śląska. W trakcie wojny Wierzyński był trzykrotnie aresztowany przez niemieckie służby. Początkowo w łapance ulicznej na ul. Batorego mógł się uratować dzięki żołnierzowi kolaboracyjnemu. Przy drugim aresztowaniu wytrzymał dwa dni w piwnicy na Wolnicy, udając tłumacza, a trzecie aresztowanie miało miejsce w komendzie niemieckiej policji przy ul. Grodzkiej.

Pułkownik, jeden z gestapo, który rozpoznał Wierzyńskiego z fotografii, uratował mu życie, pozwalając na uwolnienie. W dniu 18 stycznia 1945 roku, trzy plutony „Żelbetu” pod jego dowództwem ostrzelały niemiecką żandarmerię przy pałacu Biskupim w Krakowie, jak również magazyny partii NSDAP oraz budynek policji przy ul. Łobzowskiej 12. W ten sposób Wierzyński aktywnie uczestniczył w wyzwalaniu Krakowa. 25 stycznia 1945 roku opuścił szeregi AK i przeszedł do Ludowego Wojska Polskiego, które szybko zorganizowało mu przydział do wyzwolonych Katowic, gdzie, jako kierownik Szkoły Podstawowej nr 21, zaczął nowy rozdział w swoim życiu.

Działalność społeczna w Prudniku

Po zakończeniu wojny Wierzyński nie ustępował w działaniach na rzecz polskiego szkolnictwa w Gliwicach, gdzie również obejmował stanowisko kierownika szkoły. Prowadził różnorodne kursy repolonizacyjne, a jednocześnie pełnił rolę komendanta Grupy Powstańców Śląskich. W 1950 roku przeniósł się do Prudnika, a tam rozpoczął pracę jako nauczyciel w Liceum Pedagogicznym dla Wychowawców Przedszkoli. W 1954 roku wprowadził Powiatową Pracownię Fizyko-Chemiczną oraz Pedagogiczną Bibliotekę Powiatową, a także zaangażował się w działalność w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci. Ponadto zorganizował kolonie letnie w Pokrzywnej i Świnoujściu oraz objął stanowisko kierownika Szkoły Podstawowej nr 2 w Prudniku.

W ramach swoich działań, był również sekretarzem oraz prezesem Zarządu Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1959 roku, poprzez wprowadzenie muzeum, stworzył Muzeum Ziemi Prudnickiej, którym zarządzał, oraz stał się prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Prudnickiej. Przekazał do muzeum cenne zbiory, takie jak Biblię Leopolity oraz inne pamiątki związane z powstaniami śląskimi. A także fotografie znanych osób związanych z regionem, jak Karol Koziołek czy Franciszek Michałowski.

Wierzyński aktywnie uczestniczył w działalności Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich oraz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, dając około 230 odczytów w powiecie prudnickim. Był członkiem różnorodnych organizacji o bardzo szerokim zasięgu, takich jak Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Związek Harcerstwa Polskiego oraz Polski Związek Chórów i Orkiestr.

Za jego zasługi został również założony Polski Związek Filatelistów w Prudniku. Współpracował z redakcjami takich gazet jak „Odra” czy „Kwartalnik Opolski”. Jego twórczość plastyczna, realizowana w technice olejnej, zyskała uznanie na wystawach w Opolu, Prudniku, Warszawie oraz Katowicach, gdzie jego prace odnosiły się głównie do przedstawień Prudnika i otaczających go pejzaży. Został przewodniczącym koła nauczycielskiego Stronnictwa Demokratycznego, a w 1960 roku w jego zamówieniu zrealizowano rzeźbę orła, będącego zwieńczeniem pomnika 1000-lecia Państwa Polskiego i 700-lecia Prudnika, usytuowanego w Parku Miejskim w Prudniku.

Józef Wierzyński zmarł 26 października 1971 roku w Prudniku. Jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie, gdzie został pochowany w kwaterze ZBOWID.

Ordery i odznaczenia

Józef Wierzyński, jako wybitna postać historyczna, otrzymał szereg wyróżnień i odznaczeń, które stanowią nie tylko uznanie jego zasług, ale również obraz jego wkładu w walkę o wolność i niepodległość Polski.

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Walecznych,
• Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego,
• Śląski Krzyż Powstańczy,
• Medal Niepodległości – przyznany 18 października 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”,
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Krzyż Partyzancki,
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945,
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych,
• Odznaka Grunwaldzka,
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
• Odznaka „Zasłużony Opolszczyźnie”.

Warto dodać, że 9 maja 1938 roku, Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości rozpatrzył ponownie jego wniosek, jednak ostatecznie Krzyż nie został mu przyznany.

---

Oceń: Józef Wierzyński

---