Stanisław Pagaczewski

---

Życiorys

Stanisław Pagaczewski, wybitny twórca literacki i reportażysta, był uczniem gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza zlokalizowanego w Krakowie. Jego kreatywna podróż rozpoczęła się w 1933 roku, kiedy to po raz pierwszy opublikował wiersz noszący tytuł „Wschód słońca” na łamach krakowskiego dziennika „Czas”. W 1934 roku zdał maturę, a następnie rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, koncentrując się głównie na polonistyce, ale także na historii sztuki. Stopień magistra uzyskał w trudnych warunkach, w okresie II wojny światowej, przy współpracy z tajnym nauczaniem, które prowadził w Ciężkowicach, gdzie osiedlili się jego rodzice, uciekając z Krakowa przed represjami.

W 1943 roku, w obawie przed aresztowaniem przez gestapo, Pagaczewski ukrywał się w powiecie miechowskim. Wrócił do Krakowa w 1944 roku, gdzie rozpoczął pracę w mediach. W 1947 roku znalazł się w redakcji „Dziennika Polskiego” oraz tygodnika „Sport i Wczasy”. Pomiędzy 1948 a 1950 rokiem pełnił rolę sekretarza miesięcznika „Życie Nauki” i kwartalnika „Ochrona Zabytków”. Od 1947 roku aktywnie działał w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym, gdzie prowadził działania turystyczne. To w 1949 roku wydał swoje pierwsze przewodniki, takie jak Dolina Dunajca od Pienin po Jezioro Rożnowskie oraz Przez Mogilany i Obidową do Zakopanego, które zyskały uznanie i popularność wśród miłośników regionu.

W latach 1954–1956 pełnił funkcję kierownika działu reportażu w „Tygodniku Powszechnym”, w czasie gdy redakcja była pod kierownictwem Jerzego Turowicza, który znalazł się w trudnej sytuacji z powodu odmowy publikacji nekrologu Józefa Stalina. W latach 1953–1956 pismo ukazywało się pod egidą PAX-u. Od 1956 roku zdecydował się na pełne poświęcenie pracy literackiej, rezygnując z etatu w redakcjach, a jego publikacje, obejmujące reportaże i utwory dla dzieci i młodzieży, ukazywały się w licznych czasopismach.

W latach 1963–1966 był autorem programu telewizyjnego „Piękno Polski Południowej”, a także współpracował z Polskim Radiem w Krakowie, gdzie emitowano jego reportaże i słuchowiska, takie jak „Diabelski kamień” (1966) i „Córka marynarza” (1968). W okresie lat 60. i 70. XX wieku Pagaczewski odbył wiele podróży po Europie, Afryce Północnej oraz Bliskim Wschodzie, zbierając inspiracje do swoich prac.

Rok 1966 przyniósł premierę pierwszej książki z serii przygód profesora Baltazara Gąbki pt. Porwanie Baltazara Gąbki, która zyskała uznanie dzięki oryginalnym pomysłom i poczuciu humoru. Stała się ona inspiracją dla trzynastoodcinkowego serialu animowanego, emitowanego w latach 1969–1970, który zdobył sympatię licznych widzów. Sukces literacki zainspirował Pagaczewskiego do kontynuacji przygód Gąbki, co zaowocowało powstaniem kolejnych powieści: Misja profesora Gąbki i Gąbka i latające talerze, a także ostatnią książką – Przygoda na Rodos, wydaną w 1982 roku.

Był także członkiem Związku Literatów Polskich w latach 1959–1984, gdzie aktywnie uczestniczył w działalności Oddziału Krakowskiego, pełniąc rożne funkcje zarządzające. Dodatkowo, od 1974 roku był członkiem Stronnictwa Demokratycznego, współzałożycielem Klubu Pisarzy SD im. Bolesława Prusa. Stanisław Pagaczewski zmarł 7 czerwca 1984 roku w Krakowie, a jego ostatnim miejscem spoczynku jest cmentarz Rakowicki w Krakowie.

Życie prywatne

Stanisław Pagaczewski był synem Juliana Pagaczewskiego (1874–1940), szanowanego historyka sztuki oraz profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także Adolfiny z domu Till. Warto zauważyć, że jego bratem był Janusz Pagaczewski (1906–1975), który zajmował się sejsmologią i popularyzacją astronomii.

Stanisław mieszkał w Krakowie, w malowniczej dzielnicy Krowodrza, przy ulicy Edmunda Biernackiego 9. Zamieszkiwał w kamienicy, która została zbudowana przez jego teścia, Piotra Olszowskiego. W trakcie pobytu w Ciężkowicach, miał okazję poznać swoją przyszłą żonę, Janinę Olszowską, farmaceutkę, urodzoną 15 marca 1915 roku w Velké Meziříčí pod Brnem. W 1941 roku zawarli związek małżeński.

Para miała dwie córki: Annę i Ewę, oraz syna Tomasza. Żona Stanisława zmarła 16 grudnia 1981 roku, zaledwie kilka dni po wprowadzeniu stanu wojennego, co miało ogromny wpływ na jego życie.

Odznaczenia i nagrody

Stanisław Pagaczewski, uznawany za jednego z wybitnych twórców kultury, może się poszczycić licznymi odznaczeniami, które podkreślają jego wkład w rozwój życia kulturalnego.

• Złota odznaka PTTK, przyznana w 1956 roku,
• Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie za upowszechnianie kultury z 1974 roku,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, którą otrzymał w 1975 roku,
• Odznaka „Za Zasługi dla Ziemi Krakowskiej” z 1977 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1978 roku,
• Nagroda Prezesa Rady Ministrów za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży, również w 1978 roku,
• Order Uśmiechu z tego samego roku,
• Nagroda im. Gustawa Morcinka I stopnia za całokształt twórczości literackiej, przyznana w 1979 roku.

Twórczość

Stanisław Pagaczewski był pisarzem o ogólnopolskiej renomie, który w swojej twórczości skupił się głównie na krajoznawstwie oraz literaturze dla dzieci i młodzieży.

• – Dolina Dunajca od Pienin po Jezioro Rożnowskie i Czchów (przewodnik krajoznawczy; Wydawnictwo Biura Turystyki Ministerstwa Komunikacji, 1949),
• – Przez Mogilany i Obidową do Zakopanego (przewodnik krajoznawczy; Wydawnictwo Biura Turystyki Ministerstwa Komunikacji 1949; wydanie 2 zmienione: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1952),
• – Beskidy (przewodnik krajoznawczy; Nasza Księgarnia, 1950),
• – Babia Góra, Gorce, Beskid Wyspowy (przewodnik krajoznawczy; Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951),
• – Wycieczki i wczasy jednodniowe z Krakowa (przewodnik krajoznawczy; Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951; wydanie 2 poszerzone: Sport i Turystyka, 1953),
• – Okolice Krakowa (przewodnik krajoznawczy; Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1952),
• – Przewodnik wędkarski po województwie krakowskim (współautor: Czesław Żelazny; opracowanie części turystyczno-krajoznawczej; Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1952),
• – Gorce i Beskid Wyspowy (przewodnik krajoznawczy; Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1953),
• – Okolice Makowa i Jordanowa (przewodnik krajoznawczy; fotografie: W. Gottlieb-Bogucki, J. Hauser, S. Pagaczewski; Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1953),
• – Rabka i Dolina Raby (przewodnik krajoznawczy; Sport i Turystyka, 1953),
• – Zabytkowe budowle Podhala (przewodnik krajoznawczy; Sport i Turystyka, 1953),
• – Wycieczki z Nowej Huty (współautorzy: Cz. Bogusz, K. Sosnowski; Sport i Turystyka, 1954),
• – Z biegiem Dunajca (album krajoznawczy; opracowanie ilustracyjne Kazimierz Saysse-Tobiczyk; Sport i Turystyka, 1954, 1955, 1957),
• – Jura Krakowsko-Częstochowska (album krajoznawczy; Ilustrował i objaśnił Kazimierz Saysse-Tobiczyk; Sport i Turystyka, 1955),
• – Z Krynicy do Tatr (współautor Zbigniew Płonka; wstęp i opracowanie Justyn Wojsznis; część informacyjną opracował Fryderyk Kędzior; Sport i Turystyka, 1955),
• – Zielona wędrówka (powieść dla młodzieży; Nasza Księgarnia, 1957),
• – Czerwony dzień z kalendarza (opowiadania; Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1959),
• – Diabelski kamień (opowiadania dla dzieci; Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1961, 1966; Wydawnictwo Literackie, 2005, ISBN 83-08-0370-8-9),
• – W dolinie Sanu (album krajoznawczy; ilustracje A. Haupt; Sport i Turystyka, 1959),
• – Raj na kółkach (powieść dla młodzieży; Wydawnictwo Morskie, 1959),
• – Na zielonej trawce pod Krakowem (przewodnik krajoznawczy; Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1962),
• – Nocne marki (opowiadania; Wydawnictwo Łódzkie, 1962),
• – Więźniowie skalnego grodu. Powieść dla starszych dzieci (Wydawnictwo Literackie, 1962, 1967, 1986, ISBN 83-08-0142-7-5; 2003, ISBN 83-08-03357-1),
• – Ziemia krakowska (przewodnik krajoznawczy; Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1962, 1974; także przekłady na języki: angielski, francuski, niemiecki i rosyjski),
• – Dzień dobry Kaukazie (reportaż podróżniczy; Wiedza Powszechna, 1963),
• – Opowieści znad granic (reportaże; Wydawnictwo MON, 1963),
• – W krainie skał i zamków (album krajoznawczy; fotografie Henryk Hermanowicz; Sport i Turystyka, 1963, 1975),
• – Tajemnicza recepta (utwór dramatyczny; powst. 1964; niepublikowany),
• – Krople głogu (wiersze i proza poetycka; Wydawnictwo Literackie, 1965),
• – Porwanie Baltazara Gąbki (powieść dla młodzieży; ilustracje Alfred Ledwig; Wydawnictwo Literackie, 1966, 1969, 1972, 1975, 1983, 1989, ISBN 83-08-0087-0-4; Wydawnictwo Sagittarius 1994, ilustrował Mirosław Gryń, ISBN 83-86-0780-5-7; Wydawnictwo Siedmioróg, 1997, ilustrował Jacek Skrzydlewski, ISBN 83-71-6222-1-X; Wydawnictwo Literackie, 2002, ISBN 83-08-0284-1-1; jako część tomu Przygody Baltazara Gąbki. Trylogia: Wydawnictwo Literackie, 2011, 2016, ISBN 978-83-08-04814-6; wydanie francuskie: L’enlèvement de Balthazar Éponge, tłum. Małgorzata Sadowska-Daguin, ilustracje Daniel Maja; Hachette, 1993, ISBN 2-01-019848-4; także tłumaczenia na inne języki obce),
• – Wyprawa pod gęsią nóżką (utwór dramatyczny dla dzieci; powst. ok. 1966; adaptacja: Maria Billiżanka, Teatr Rozmaitości, Kraków, 1966),
• – Gospoda pod Upiorkiem (powieść dla młodzieży; Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1968, 1981, ISBN 83-07-0045-0-0; Wydawnictwo Literackie, 2004, ISBN 83-08-0353-2-9),
• – Anna z mórz południowych (powieść dla młodzieży; Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1969, Wydawnictwo Literackie, 2006, ISBN 83-08-0382-3-9),
• – Bzdurki dla córki (utwór dla dzieci; Wydawnictwo Literackie, 1971, 1980, 1991, ISBN 83-08-0205-1-0),
• – Spotkajmy się u wód (gawędy historyczne o polskich uzdrowiskach; Wydawnictwo Literackie, 1972),
• – Księżniczka Soliny (powieść; Wydawnictwo Harcerskie Horyzonty, 1973),
• – Szkoła bez dzwonka (powieść; Wydawnictwo Literackie, 1974),
• – Misja profesora Gąbki. Opowieść o nowej wyprawie (powieść dla młodzieży; ilustracje Alfred Ledwig; Wydawnictwo Literackie, 1975, 1985, ISBN 83-08-0118-3-7; 2002, ISBN 83-08-0319-5-1; jako część tomu Przygody Baltazara Gąbki. Trylogia: Wydawnictwo Literackie, 2011, 2016, ISBN 978-83-08-04814-6),
• – Oddalenie (opowiadania; Wydawnictwo Literackie, 1976),
• – Gąbka i latające talerze (powieść dla młodzieży; ilustracje Alfred Ledwig; Wydawnictwo Literackie, 1979, 1986, 1989, ISBN 83-08-0008-3-5; 2002, ISBN 83-08-0319-6-X; jako część tomu Przygody Baltazara Gąbki. Trylogia: Wydawnictwo Literackie, 2011, 2016, ISBN 978-83-08-04814-6),
• – Z tobołkiem za Kraków (szkice historyczno-krajoznawcze; Wydawnictwo Literackie, 1979),
• – Znów idę na południe (wspomnienia z wędrówek po Beskidach i Gorcach; fotografie Henryk Hermanowicz; Sport i Turystyka, 1979, ISBN 83-21-7224-2-3),
• – Przygoda na Rodos (powieść dla młodzieży; ilustracje Marek Pietrzak: Wydawnictwo Literackie, 1982, ISBN 83-08-0073-8-4; ilustracje Alfred Ledwig: Wydawnictwo Literackie, 2002, ISBN 83-08-0328-8-5),
• – Straszydła. Scenariusz filmu rysunkowego (współautor Ryszard Słabczyński; na podstawie serialu pt. „Kochajmy straszydła”, Telewizja Polska, 1984; publikacja: „Ekran”, 1984),
• – Przygody Baltazara Gąbki. Trylogia (jednotomowe wydanie książek: Porwanie Baltazara Gąbki, Misja profesora Gąbki. Opowieść o nowej wyprawie i Gąbka i latające talerze; ilustracje kolorowane Alfred Ledwig; Wydawnictwo Literackie, 2011, 2016, ISBN 978-83-08-04814-6; także jako audiobook: czyta Krzysztof Tyniec, nagranie zrealizowano w studiu S10 Teatru Polskiego Radia w formacie mp3, ISBN 978-83-08-04835-1).

Opracowania edytorskie

W zakresie opracowań edytorskich na uwagę zasługuje następująca publikacja: Michał Bałucki, Grube ryby. Komedia w 3 aktach, wydana przez Wydawnictwo M. Kot w 1948 roku.

---

Oceń: Stanisław Pagaczewski

---