Julian Pagaczewski

---

Życiorys

Julian Pagaczewski był niezwykle znaczącą postacią w historii polskiej sztuki i nauki. Urodził się jako syn Juliana, właściciela browaru, i Michaliny z Zarewiczów. W swoim drzewie genealogicznym miał znakomitych przodków, w tym wnuka Ludwika Zarewicza, znanego badacza polskich kościołów oraz siostrzeńca Aleksandra Zarewicza, dostrzeganego dermatologa i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Swoją edukację rozpoczął w III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie, gdzie zdobywał wiedzę od 1893 do 1896 roku. Następnie studiował historię oraz historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wśród wykładowców, których miał zaszczyt słuchać, byli m.in. Stanisław Smolka i Wincenty Zakrzewski.

W 1896 roku Julian Pagaczewski został asystentem w I Katedrze Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego kariera naukowa dynamicznie się rozwijała; w latach 1900–1911 pełnił funkcję kustosza w Muzeum Narodowym w Krakowie, a jednocześnie wzbogacał swoje wykształcenie poprzez studia za granicą, w takich miastach jak Berlin, Paryż oraz Rzym. W 1908 roku obronił doktorat na podstawie rozprawy pt. Jasełka krakowskie, prowadzonej pod opieką Mariana Sokołowskiego. Już rok później uzyskał habilitację dzięki pracy poświęconej Baltazarowi Fontanie, wybitnemu rzeźbiarzowi działającemu w Krakowie.

W 1911 roku Julian Pagaczewski wrócił do macierzystej uczelni, obejmując kierownictwo I Katedry Historii Sztuki, gdzie prowadził wykłady na temat średniowiecznej, renesansowej oraz barokowej historii sztuki w Polsce. Zajmował się również dziejami polskiego złotnictwa oraz gobeliniarstwa. W 1917 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1922 awansował na tytuł profesora zwyczajnego. Po reorganizacji w 1921 roku przeszedł do Katedry Historii Sztuki, gdzie pełnił funkcję dyrektora uniwersyteckiego Muzeum Sztuki i Archeologii, a po śmierci Jerzego Mycielskiego w 1928 roku przejął kierownictwo Katedry.

Jednakże reforma szkolnictwa z 1934 roku, wprowadzona przez ministra Janusza Jędrzejewicza, zakończyła działalność Katedry, a Julian Pagaczewski przeszedł na emeryturę. W jego biografi wyróżnia się również aktywność w Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1926 roku był członkiem korespondentem, a od roku 1933 aktywnym członkiem tej instytucji. Już od 1904 roku współpracował z Akademią, pełniąc funkcję sekretarza Komisji Historii Sztuki. W 1928 roku był zastępcą przewodniczącego, a od 1933 przewodniczącym tejże Komisji. Dodatkowo, prowadził Komitet Gabinetu Rycin PAU oraz uczestniczył w radzie Muzeum Narodowego w Krakowie.

Julian Pagaczewski był także aktywnym członkiem różnych organizacji naukowych. W 1896 roku znalazł się w gronie założycieli Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i w 1937 roku otrzymał tytuł członka honorowego. Od 1902 roku pełnił rolę członka Towarzystwa Opieki nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury, a w latach 1920–1939 był wiceprezesem tej organizacji. Od 1911 roku działał również jako członek korespondent Komisji Centralnej dla Badania i Ochrony Zabytków Sztuki w Wiedniu.

Życie rodzinne Juliana Pagaczewskiego również zasługuje na uwagę. Był żonaty z Adolfiną, córką profesora prawa cywilnego na Uniwersytecie Lwowskim, Ernesta Tilla. Z tego związku narodziło się dwóch synów: Janusz, sejsmolog i popularyzator astronomii, oraz Stanisław, autor książek dedykowanych młodej publiczności.

Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się na historii sztuki renesansowej oraz barokowej, jak również na dziejach rzemiosł artystycznych. W pracy doktorskiej Jasełka krakowskie zajął się gotyckimi figurkami jasełkowymi, które ofiarowano klasztorowi klarysek przez Elżbietę Łokietkównę. Jego badania dowiodły, że tradycje jasełek i szopek bożonarodzeniowych przybyły do Polski w XIV wieku dzięki włoskim franciszkanom. Dodatkowo, badał rzeźby w krakowskich kościołach, w tym średniowieczną statuetkę z kości słoniowej w kościele Reformatów i rzeźbę głowy Jana Chrzciciela na misie w kościele Bernardynów.

Julian Pagaczewski poświęcił wiele uwagi rzeźbiarzom takim jak Baltazar Fontana oraz Jan Michałowicz z Urzędowa. Podkreślał również unikalność polskiego gobeliniarstwa oraz jego związki z krakowskim haftem barokowym. Wraz ze swoim współpracownikiem Feliksem Koperą przyczynił się do rozwoju Muzeum Narodowego w Krakowie poprzez rozszerzenie zbiorów o sztukę XVII i XVIII wieku.

Julian był również cenionym wykładowcą, znanym ze swojej innowacyjności pedagogicznej. Jako pierwszy wprowadził zamiejscowe wycieczki poznawcze jako formę ćwiczeń uczelnianych. Jego uczniami byli wybitni historycy sztuki, w tym Zofia Ameisenowa, Adam Bochnak, Tadeusz Dobrowolski, Józef Dutkiewicz, Karol Estreicher, Stanisław Gąsiorowski, Tadeusz Przypkowski, Stanisława Sawicka oraz Jerzy Szablowski. Julian Pagaczewski utrzymywał bliskie relacje z wieloma intelektualistami krakowskimi, takimi jak Leonard Lepszy, Józef Muczkowski, Karol Potkański, Stanisławem Tomkowiczem, Tadeuszem Wojciechowskim oraz Stanisławem Wyspiańskim.

Dzieła

Julian Pagaczewski jest znany ze swoich licznych publikacji naukowych, które obejmują różnorodne tematy związane z kulturą i sztuką. Jego dorobek zawiera m.in.:

• Jasełka krakowskie, które opublikowane zostały w Roczniku Krakowskim, tom V, strona 94 i następne, Kraków 1902,
• Skarbiec klasztoru pp. klarysek w Krakowie z 1904 roku,
• Ze studyów nad polskiem gobelinnictwem, wydane w 1918 roku,
• Zabytki przemysłu artystycznego w kościele parafialnym w Luborzycy, współautorstwo z Adamem Bochnakiem, 1925,
• Gobeliny francuskie z historią Aleksandra Wielkiego, które znajdują się w Polsce, 1926,
• Ze studiów nad ikonografią św. Stanisława Kostki, publikacja z 1927 roku,
• Madonna Wieluńska, z 1928 roku,
• Gobeliny polskie z 1929 roku, Kraków,
• Dary złotnicze Kazimierza Wielkiego dla kościołów polskich, wydanie z 1933 roku, współpraca z Adamem Bochnakiem,
• Czy Jan Mario Padovano był w Rzymie?, opublikowane w 1937 roku, z Karolem Estreicherem,
• Jan Michałowicz z Urzędowa, 1937,
• Geneza i charakterystyka sztuki Baltazara Fontany wydana w 1938 roku,
• Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich z 1959 roku, również współpraca z Adamem Bochnakiem.

---

Oceń: Julian Pagaczewski

---