Karol Józef Teofil Estreicher

---

Rodzina

Karol Józef Teofil Estreicher wywodził się z rodziny o bogatej tradycji naukowej i kulturalnej, która odegrała znaczącą rolę w polskim życiu akademickim. Jego ojcem był Alojzy Rafał, który pełnił funkcję profesora botaniki oraz dyrektora Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Matka, Antonina z Rozbierskich, również przyczyniła się do jego wychowania w duchu nauki.

Dziadek, Dominik Oesterreicher, był uznawanym malarzem, który przybył do Krakowa z Austrii. Działał jako nauczyciel rysunku oraz wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim, a jego pasją była również entomologia, w której rozwijał swoje umiejętności w sposób amatorski.

Rodzinne tradycje naukowe były kontynuowane przez synów Karola Józefa oraz Stefanii z Grabowskich – Stanisława, który pełnił rolę profesora historii prawa na UJ, oraz Tadeusza, profesora chemii nieorganicznej na UJ i w uniwersytecie w szwajcarskim Fryburgu. Wnuk, również Karol, wykładał historię sztuki na UJ.

Tradycje kulturalne rodziny Estreicherów nie ograniczały się jednak tylko do działalności naukowej. Wnuczka Krystyna Grzybowska, będąca żoną profesora prawa Konstantego Grzybowskiego, stała się pisarką, która stworzyła wiele książek dla młodzieży, a także napisała „Kronikę rodzinną rodu Estreicherów”.

Warto również wspomnieć o szwagru Karola Józefa, ekonomisty krakowskiego Juliana Dunajewskiego. Z kolei jego córka, Jadwiga (1859–1946), zawarła związek małżeński z nauczycielem Leona Kulczyńskiego.

Życiorys

Karol Józef Teofil Estreicher, znakomity polski bibliograf i uczony, uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie do roku 1843. Po ukończeniu tej placówki rozpoczął naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w latach 1843-1845 studiował filologię, a następnie, w latach 1845-1848, prawa. Po zakończeniu studiów związał się z wymiarem sprawiedliwości w Galicji, pracując jako aplikant w Trybunale Cywilnym i Kryminalnym w Krakowie (1848-1855), adiunkt w Sądzie Lwowskim (1855-1862) oraz notariusz w Sądzie w Wojniczu (1862).

W 1862 roku Estreicher przeniósł się do Warszawy w Królestwie Kongresowym, gdzie objął stanowisko zastępcy dyrektora Biblioteki Szkoły Głównej Warszawskiej. Równocześnie odbył dodatkowe studia na tej uczelni, które zakończyły się uzyskaniem doktoratu w 1867 roku na podstawie pracy dotyczącej Guentera Zainera i Świętopełka Fiola. W latach 1865-1868 pełnił funkcję kierownika Katedry Bibliografii w Szkole Głównej Warszawskiej, a następnie wrócił do Krakowa, gdzie w 1868 roku został dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej.

W roku 1870 nadano mu tytuł profesora zwyczajnego na Uniwersytecie Jagiellońskim, w którym to charakterze pracował aż do 1905 roku. Estreicher był jednym z założycieli Akademii Umiejętności (Państwowa Akademia Umiejętności), gdzie od 1872 roku był aktywnym członkiem. W ramach Akademii udało mu się pozyskać fundusze, a także przekazać rodzaj darowizn, jak zapis dóbr Szczawnicy, wspierając tym samym działalność instytucji.

W latach 1872-1878 pełnił funkcję sekretarza i dyrektora Wydziału I AU, a w okresie 1873-1888 przewodniczył Komisji Bibliograficznej AU. Należał również do Towarzystwa Naukowego Krakowskiego od 1861 roku, a od 1889 roku był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Karol Estreicher zasłynął przede wszystkim dzięki swoim dokonaniom w zakresie bibliografii, tworząc niemal kompletną bibliografię polskich wydawnictw z lat 1470-1889. Jego monumentalne dzieło, Bibliografia Polska, składa się z 22 tomów, które wydawał między 1872 a 1908 rokiem. Po nim kontynuowali to dzieło jego syn Stanisław oraz wnuk Karol, aż do 1951 roku, kiedy to ukazał się ostatni XXXIV tom.

Oprócz tego, Estreicher przygotował bibliografię piśmiennictwa galicyjskiego z lat 1849-1859 oraz spisy periodyków „Tygodnik Ilustrowany” i „Biblioteka Warszawska”. Wprowadził nowość do polskiej teorii bibliografii, definiując pojęcie „hasło” jako wyraz grupujący opisy w alfabetycznym układzie. W jego opisach zawarte były istotne informacje, takie jak adres wydawniczy, format, objętość czy aktualny właściciel pozycji, a także odsyłacze przedmiotowe.

Estreicher miał również znaczący wpływ na rozwój zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, trzykrotnie zwiększając jej księgozbiór oraz prowadząc remonty. Zainicjował podział zasobów na grupy naukowe, a także wzbogacił dział starodruków, czasopism, grafiki oraz pozostałych druków.

W ramach swoich badań zajmował się także twórczością Aleksandra Fredry oraz opracowywał dzieła Józefa Ignacego Kraszewskiego. Stworzył wiele biografii znanych polskich twórców, takich jak Adam Mickiewicz, Tomasz Kajetan Węgierski oraz jego teść, znany księgarz Ambroży Grabowski.

Poza tym, od 1878 roku był członkiem jury w konkursach teatralnych, a także współpracował z wieloma czasopismami, w tym z „Czasem” i „Dziennikiem Literackim”. Jego osiągnięcia literackie spowodowały, że Georg Schneider określił go jako „najwybitniejszego bibliografa na świecie”.

Utrzymywał intensywne kontakty z naukowcami w Krakowie, takimi jak Józef Kremer, a także z przedstawicielami kręgów naukowych z Czech i Niemiec. Jego bibliograficzne zainteresowania miały swoje źródło w pracach Augusta Bielowskiego oraz Karola Szajnochy, a początkiem Bibliografii Polskiej były badania nad uzupełnieniem wcześniej stworzonych bibliografii przez Adama Benedykta Jochera, Feliksa Bentkowskiego oraz Michała Wiszniewskiego.

W 1881 roku otrzymał szlachectwo II stopnia, a w 1905 roku godność radcy dworu. Został odznaczony m.in. Orderem Korony Żelaznej III klasy i w 1889 roku, w hołdzie jego pracy naukowej, wybito medal upamiętniający Karola Estreichera, którego projektantem był Wolfgang Lauer. Karol Estreicher zmarł i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w rodzinnym grobowcu.

Publikacje

Karol Józef Teofil Estreicher to postać, która na przestrzeni swojego życia ogłosiła ponad 700 prac, w tym liczne publikacje, które miały znaczenie dla polskiej kultury oraz literatury. Jego dorobek obejmuje m.in.:

• O widowiskach w Krakowie z roku 1852 (1853),
• Adam Mickiewicz. Rys biograficzny (1863),
• Katalog księgarski druków polskich lub ściągających się do rzeczy polskich a pisanych w obcych językach (1863),
• Księgarstwo (1864, w tomie XIV Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda),
• O bibliografii (1865),
• Gwara złoczyńców (1867),
• Günther Zainer i Świętopełk Fiol. Rozprawa napisana w celu uzyskania stopnia doktora filozofii przez Karola Estreichera (1867),
• Repertoar sceny polskiej od roku 1750 do 1871 (1871),
• Spis abecadłowy do dzieła A. Jochera (1873),
• Teatra w Polsce (1873–1879, 3 tomy),
• Systematyczny spis przedmiotów w Bibliotece warszawskiej (1875),
• Zestawienie przedmiotów i autorów w 32 tomach „Tygodnika Ilustrowanego”, z lat 1859–1875 (1877),
• Tomasz Kajetan Węgierski (1755–1787) (1883),
• Teatr w Stanisławowie (1892),
• Drużyny teatralne (1899),
• Teatr krakowski (1898),
• Szwargot więzienny (1903),
• Bajeczki i powinszowania (1904),
• Szopka krakowska (1904).

Warto zaznaczyć, że oprócz licznych prac naukowych, pozostawił on po sobie także wiele wierszy oraz przekładów około 30 komedii i dramatów napisanych w językach takich jak francuski, niemiecki, włoski oraz hiszpański.

---

Oceń: Karol Józef Teofil Estreicher

---