Bronowice Wielkie

---

Położenie

Bronowice Wielkie to obszar, który od północnej strony sąsiaduje z Toniami, gdzie granica przebiega wzdłuż potoku Sudół. Z kolei od wschodu granice wyznacza Krowodrza, a granica ta biegnie obecnie ulicą Stachiewicza. Z południa Bronowice Wielkie graniczą z Łobzowem oraz Bronowicami Małymi, gdzie granica została ustalona na dzisiejszej ulicy Radzikowskiego. Z zachodniej strony obszar ten sąsiaduje z Modlniczką.

Wśród głównych ulic, które znajdują się na terenie Bronowic Wielkich, wyróżnić można: ul. Ojcowską, ul. Chełmońskiego, ul. Na Polach oraz ul. Stawową.

Historia

Bronowice Wielkie to miejsce o bogatej historii, położone na Wróżnej Górze, znajdującej się na północny zachód od centrum Krakowa. Dawniej była to wieś, przejawiająca dużą aktywność przy drodze prowadzącej przez Zabierzów na Śląsk, a jej początki sięgają czasów, gdy należała do klasztoru benedyktynów w Tyńcu.

W 1274 roku opat tyniecki, Kosma, na mocy zgody Bolesława V Wstydliwego, zezwolił krakowskim mieszczanom Henrykowi i Gerardowi na lokowanie wsi według prawa średzkiego. Nadano ją kościołowi św. Jerzego na Wawelu. Pierwszymi sołtysami Bronowic byli krakowscy mieszczanie Dietmar oraz Krystian. W czasie, gdy sołtysem był Jerzy Kesling, który pełnił funkcję wójta sądu najwyższego prawa niemieckiego na Zamku Królewskim w Krakowie, król Kazimierz IV Jagiellończyk postanowił przenieść wieś na prawo magdeburskie, co miało ogromny wpływ na późniejszy rozwój miejscowości.

W końcu XVI wieku wieś była częścią kapituły kolegiaty św. Jerzego w Krakowie, która znajdowała się w powiecie proszowickim, w województwie krakowskim. W 1561 roku, Bronowice zostały podzielone na Duże i Małe. Natomiast w 1562 roku król Zygmunt August potwierdził transfer kanonii bronowickiej w kolegiacie św. Jerzego na rzecz Akademii Krakowskiej, co wiązało się z przynajmniej dwustuletnią historią wsi pod tym patronatem. W XVIII wieku Bronowice Wielkie liczyły już ponad 300 mieszkańców, a ich zasoby obejmowały około 55 domów, dwór, młyn oraz dwie karczmy.

W wyniku reformy uczelni, przeprowadzonej w latach 1777–1786 przez Hugona Kołłątaja, zniesiono pańszczyznę, a grunty zaczęto dzierżawić miejscowym chłopom. Po III rozbiorze, Bronowice Wielkie znalazły się pod władzą austriacką, a w 1815 roku weszły w skład Rzeczypospolitej Krakowskiej, pozostając w jej granicach aż do 1846 roku, gdy po upadku powstania krakowskiego, Cesarstwo Austriackie zaanektowało ten obszar.

W 1878 roku powstała tam szkoła, a w 1882 roku, Jan Władysław Fischer nabył majątek dworski, wprowadzając nową architekturę w postaci eklektycznego pałacu i prywatnej kaplicy, która obecnie stanowi prezbiterium kościoła parafialnego pod wezwaniem Stygmatów św. Franciszka z Asyżu, którego historia sięga 1895 roku. Parafię erygowano w 1909 roku i została powierzona reformatom. W tym samym roku oddano do użytku cmentarz na Wróżnej Górze (Pasterniku).

Bronowice Wielkie zostały przyłączone do Krakowa 19 października 1910 roku, stając się XXXVI dzielnicą katastralną. Kościół przeszedł rozbudowy w latach 1976–1980 pod kierunkiem architekta Antoniego Mazura. W sąsiedztwie świątyni, w 1989 roku, powstało również Wyższe Seminarium Duchowne Zakonu Braci Mniejszych Franciszkanów. Ponadto, w 1954 roku, w rozwijających się Bronowicach zlokalizowano Zakład Farmakologii PAN, a w latach 1955–1957 zrealizowano zespół budynków Instytutu Fizyki Jądrowej.

Etymologia nazwy

Nazwa miejscowości Bronowice wywodzi się z imienia niemieckiego rycerza Bruno, a także może być związana z imieniem opata tynieckiego, który żył w XII wieku. W historii zapisów miejscowości, pojawiały się różne warianty tej nazwy, takie jak: Bronowicze, Brunowicze oraz Theutonicalis – ta ostatnia została użyta w kontekście procesu, który miał miejsce na Zamku Królewskim na Wawelu w 1415 roku.

Co więcej, Bronowice Wielkie znane były także pod innymi nazwami, takimi jak Bronowice Duże, Bronowice Wyższe oraz Bronowice Górne, co wskazuje na bogatą historię zmian w nazewnictwie tego miejsca.

Zabytki

W Bronowicach Wielkich można odnaleźć wiele cennych zabytków, które odzwierciedlają bogate życie społeczne i kulturalne tego regionu.

Na szczególną uwagę zasługuje Cmentarz Bronowice, będący miejscem wiecznego spoczynku wielu znakomitych osobistości. Ponadto, w okolicy możemy zauważyć Cmentarz „cholernik”, którego historia sięga lat 1707–1710, gdy epidemia cholery zebrała śmiertelne żniwo wśród mieszkańców Bronowic. Cmentarz był wielokrotnie używany podczas następnych epidemii, w tym cholery i czarnej ospy, które miały miejsce w latach 1837, 1848, 1855, 1866, 1872, 1886 oraz 1892.

Odnajdziemy również figurę przydrożną, umiejscowioną na niewysokim kamiennym postumencie na Pasterniku. Jeszcze kilka lat temu stała ona na skraju poligonu wojskowego, przy drodze krajowej nr 79. Figura przedstawia Matkę Bożą w pofałdowanej szacie, uzbrojoną w żelazny miecz boleści, oraz nagiego Chrystusa, który nosi koronę cierniową i dzierży żelazną trzcinę. Przyjmuje się, że powstała ona w XVIII wieku, a opisywali ją znani badacze, w tym etnograf Oskar Kolberg oraz historyk sztuki Stanisław Tomkowicz w swoich pracach.

Wibrant się tam charakteru lokalnego dodają także kapliczki:

• kapliczka z wizerunkiem Matki Boskiej Śnieżnej, zbudowana w 1830 roku, która jest symbolem dziękczynienia po epidemii cholery, a dziś co roku przyciąga wiernych procesją w dniu Bożego Ciała,
• kapliczka Matki Boskiej Niepokalanej, usytuowana przy ulicy Ojcowskiej, zbudowana w 1905 roku,
• kapliczka Wielu Świętych, znajdująca się na końcu ulicy Budrysów, której nazwa pochodzi od sześciu obrazów ją zdobiących, powstała w 1925 roku.

Zabytkowe budowle są ważnym elementem dziedzictwa Bronowic. Przykładem może być Pałac Fischerów, zbudowany pod koniec XIX wieku przez Jana Władysława Fischera, który później został sprzedany Helenie Benisowej. W czasie II wojny światowej w pałacu mieścił się internat, a w latach pięćdziesiątych został przekazany Polskiej Akademii Nauk, gdzie obecnie funkcjonuje Zakład Farmakologii.

Inny ważny obiekt to Pałacyk Rutkowskiego, zbudowany w 1926 roku według projektu Józefa Gałęziowskiego. Po wojnie jego właściciele wydzierżawili go PAN, a później sprzedali. Dziś jest siedzibą Zakładu Fitochemii PAN.

Wśród interesujących miejsc znajduje się również Podchruście, czyli kazamata, stanowiąca skład amunicji zbudowany przez Austro-Węgrów na początku I wojny światowej, będąca częścią fortu Pasternik.

Nie można zapomnieć o Willii pod Gackami, która znana jest również jako „pałacyk japoński”. Na początku XX wieku przeszła przebudowę, zrealizowaną przez Wincentego Łepkowskiego, który odkupił ją od Jana Fischera. W trakcie I wojny światowej gościł tam Józef Piłsudski, a podczas II wojny światowej stała się schronieniem dla wielu osób, niezależnie od ich pochodzenia czy przekonań. Po wojnie willa została sprzedana przez Łepkowskich, a w 1991 roku zakupiona przez siostry zakonne, które przekształciły ją w przedszkole.

Dziś

Bronowice Wielkie

Obszar ten wyróżnia się nie tylko historycznym kontekstem, lecz także dynamicznym rozwojem, który obserwuje się od ostatnich lat. Teren ten jest ograniczony od północy ulicą Jasnogórską i od południa ulicą Radzikowskiego, a z jednej strony sąsiaduje z poligonem wojskowym Pasternik. Nowe inwestycje, takie jak ulice Hoża, Dzielna, Pejzażowa i Waleczna, sprawiają, że miejsce to staje się coraz bardziej atrakcyjne zarówno dla mieszkańców, jak i inwestorów.

Wzmożony rozwój tego obszaru jest wynikiem jego korzystnej lokalizacji, oferującej dogodny dojazd do centrum Krakowa i Nowej Huty, a także w kierunku ważnych tras do Katowic, Wrocławia, Olkusza, Bytomia oraz na lotnisko w Balicach. Mieszkańcy mają łatwy dostęp do centrów handlowych, m.in. takich jak Galeria Bronowice, a także do dużych sklepów, w tym Castoramy, Ikeii, Makro, Obi, Witek’s oraz Leroy Merlin. Niepodważalnymi atutami są również bezpieczeństwo, cisza oraz duża ilość terenów zielonych, na czele z Tenczyńskim Parkiem Krajobrazowym.

Bronowice Wielkie Wschód

Wschodnia część Bronowic to nowe osiedle, które pojawiło się na mappie krakowskich dzielnic na początku lat 90. XX wieku. Ulice Conrada, Jasnogórska oraz Stelmachów zostały wówczas przekształcone w miejsca, gdzie zaczęto budować nowe domy. Ostatnio, rozbudowa osiedla przybrała na intensywności, co zaowocowało powstaniem nowych inwestycji wzdłuż ulic Chełmońskiego, Stelmachów i Piaskowej.

Pasternik

Osiedle, które rozwija się przy ulicy Pasternik, znajduje się w tym samym rejonie co poligon wojskowy. Plany inwestycyjne przewidują budowę 40 budynków, dwu- i trzykondygnacyjnych, na obszarze przekraczającym 7 ha. W ciągu sześciu lat ma powstać 670 mieszkań o metrażach w przedziale od 46 do 90 m kw. To dążenie do zaspokajania potrzeb lokalnego rynku nieruchomości i wzrostu populacji w tej okolicy jest wyrazem rosnącego zainteresowania regionem.

Infrastruktura

Edukacja i sport

W Bronowicach Wielkich możemy znaleźć wiele ważnych instytucji edukacyjnych oraz sportowych, które odgrywają kluczową rolę w życiu lokalnej społeczności. Podstawówka, czyli Szkoła Podstawowa nr 51 im. Stanisława Wyspiańskiego, zapewnia młodym mieszkańcom solidną edukację. Warto także zwrócić uwagę na Bibliotekę Kraków – Filia 17, położoną przy ulicy Ojcowskiej 27, w której mieszkańcy mogą korzystać z szerokiego zasobu książek i przestrzeni do nauki. Nie można zapominać o boisku Bronowickiego Klubu Sportowego, które jest miejscem aktywności fizycznej dla wielu dzieci i dorosłych.

Nauka

W świecie nauki Bronowice są domem dla najważniejszych instytutów badawczych. Na szczególną uwagę zasługuje Instytut badawczy Akademii Rolniczej. Dodatkowo, w ul. Smętnej 12 znajduje się Instytut Farmakologii PAN, który prowadzi zaawansowane badania w dziedzinie farmakologii. Natomiast na ul. Radzikowskiego 152 znajdujemy Instytut Fizyki Jądrowej PAN, w którym to w 1958 roku zainaugurowano działanie pierwszego cyklotrona w Polsce, co stanowiło istotny krok w rozwoju fizyki jądrowej w naszym kraju.

Miejsca kultu religijnego

Bronowice Wielkie są też miejscem kultu religijnego. Znajduje się tu Kościół franciszkanów pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu, który z siedzibą parafii oraz klasztorem i Wyższym Seminarium oo. Franciszkanów przy ul. Ojcowskiej 1 jest centralnym punktem dla wielu wiernych. Ciekawym miejscem jest także Cmentarz Bronowicki przy ul. Pasternik 40, który pełni istotną rolę w lokalnej tradycji i historii. Ponadto, w dzielnicy znajduje się Sala Królestwa Świadków Jehowy, która obsługuje krakowskie zbory, takie jak Azory, Krowodrza i Łobzów, przy ul. Na Polach 36a.

Inne

Oprócz powyższych instytucji, Bronowice Wielkie oferują także nowoczesne osiedla mieszkaniowe, które przyciągają nowych mieszkańców. Obiekty handlowe, takie jak Castorama, Galeria Bronowicka (w tym Auchan), IKEA, Makro Cash and Carry oraz OBI, zapewniają różnorodne usługi i zakupy, co sprawia, że okolica staje się coraz bardziej atrakcyjna dla rodzin i osób szukających wygody w codziennym życiu.

Komunikacja

Osiągnięcie Bronowic Wielkich jest możliwe dzięki dogodnym połączeniom komunikacyjnym. W tym celu można skorzystać z autobusów obsługiwanych przez MPK Kraków, w tym linii nr:

• 114,
• 120,
• 168,
• 210,
• 230,
• 238,
• 248,
• 258,
• 268,
• 278,
• 501,
• 611.

Wzdłuż granic tego malowniczego osiedla rozciąga się również droga krajowa, która prowadzi do Katowic i Wrocławia, a jest to autostrada A4. Dodatkowo, droga krajowa nr 94 łączy Bronowice Wielkie z Bronowicami Wschód, kierując się w stronę Olkusza.

Sport

Bronowicki Klub Sportowy został założony w 1946 roku dzięki inicjatywie kilku entuzjastów sportu, w tym Jana Filipowskiego, Jana Stachnika, Antoniego Sikory, Jana Kozynackiego oraz Jana Kiełkowicza. Początkowo funkcjonował jako Robotniczy Klub Sportowy (RKS) Bronowicki w malowniczych Bronowicach Wielkich, będących częścią Krakowa.

W ramach działalności klubu powstały dwie sekcje sportowe: piłkarska oraz sekcja tenisa stołowego, chociaż ta ostatnia nie bierze udziału w żadnych rozgrywkach. Należy również podkreślić, że klub posiadał prężnie działającą sekcję teatralną, która przez lata przyciągała lokalną społeczność. Poza aktywnościami sportowymi, klub angażował się w organizację festynów, które odbywały się okresowo w malowniczym lasku Benisa, zlokalizowanym przy ulicy Smętnej.

Obecnie siedziba Bronowickiego Klubu Sportowego znajduje się przy ul. Ojcowskiej, natomiast boisko sportowe usytuowane jest przy ul. Jasnogórskiej. W chwili obecnej klub prowadzi sekcję piłkarską, która uczestniczy w rozgrywkach krakowskiej C-klasy, w grupie 2.

---

Oceń: Bronowice Wielkie

---