Wincenty Łepkowski

---

Życiorys

Wincenty Łepkowski był synem Józefa Aleksandra Łepkowskiego oraz Stanisławy Libelt, która zmarła w 1882 roku. W 1884 roku ukończył II Liceum Ogólnokształcące, a następnie zdał maturę. W latach 1884−1890 uczestniczył w studiach medycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie miał okazję pracować w Klinice Chirurgicznej UJ pod przewodnictwem Ludwika Rydygiera. Wiedza, którą nabył, została wzbogacona poprzez studia w Wrocławiu, Berlinie i Paryżu.

W 1892 roku rozpoczął wykłady z zakresu dentystyki na Wydziale Lekarskim UJ, a pięć lat później uzyskał habilitację. W 1903 roku jako pierwszy na ziemiach polskich otworzył ambulatorium dentystyczne. Według niektórych informacji, Uniwersyteckie Ambulatorium Dentystyczne przy I Klinice Chirurgii prof. L. Rydygiera powstało już w 1897 roku. W 1903 roku założył pierwszy w Polsce Instytut Stomatologiczny UJ w Krakowie, który działał ze związkami wojenno-przerwanymi aż do 1947 roku.

W roku 1904 objął stanowisko profesora i kierownika instytutu. Rok później był jednym z założycieli Związku Stomatologów Polskich. W 1912 roku zainicjował wydanie Kwartalnika Stomatologicznego, co stanowiło istotny krok w promowaniu wiedzy w tej dziedzinie. W trakcie I wojny światowej uruchomił specjalne ambulatorium dentystyczne dla potrzeb legionistów.

Łepkowski był również aktywnym członkiem oraz długoletnim wiceprezesem polskiego komitetu Fédération Dentaire Internationale. Był autorem wielu prac naukowych dotyczących histologii zęba, zastosowania środków farmakologicznych w stomatologii oraz zagadnień związanych z medycyną sądową. Publikacje te pojawiały się między innymi w „Przeglądzie Lekarskim”. Wincenty Łepkowski, jako pierwszy profesor w dziedzinie stomatologii, zyskał tytuł ojca polskiej stomatologii uniwersyteckiej. Utworzył również pierwszą w Polsce Szkołę dla techników dentystycznych przy instytucie.

27 listopada 1929 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, co stanowiło uhonorowanie jego wkładu w rozwój stomatologii w Polsce.

Życie prywatne

Wincenty Łepkowski był osobą głęboko zaangażowaną w życie rodzinne i kulturalne. Jego małżonką była Celina Libelt (1869−1950), z którą doczekał się synów: Jerzego, Tadeusza (1894−1970) oraz Edwarda, który stał się znanym historykiem sztuki oraz ekspertem od twórczości Jana Matejki. Edward, będąc wieloletnim kustoszem muzeum, kontynuował tradycje artystyczne rodziny.

Wincenty nabył majątek ziemski pochodzący od rodziny Fischerów, zlokalizowany w Bronowicach Wielkich. W jego skład wchodził zabytkowy „pałacyk japoński” oraz część parku, który uległ rozbudowie. Nowa część budynku została ozdobiona płaskorzeźbą z nietoperzem, co nadało budowli nową nazwę – „Willa Pod Gackiem” lub „Pod Gackami”. Wincenty Łepkowski wdrożył w swoim gospodarstwie nowoczesne rozwiązania, takie jak doprowadzenie wody do willi, wykorzystanie magla oraz prasy do wyciskania soku z jabłek. Zbudowano również własną „elektrownię” i „lodownię”. Zatrudniano liczną obsługę, w tym służące, pokojówki, ogrodników oraz stangreta.

Obszar dookoła willi był bogaty w zabudowania gospodarcze, w tym stodołę wyposażoną w kierat, młockarnię oraz wialnię, a także oborę, kurniki, pieczarkarnię oraz wozownię. W gospodarstwie hodowano różne zwierzęta, w tym krowy, barany, świnie, kury i indyki, a także konie. Cały teren otaczał park, który zachęcał do spacerów dzięki alejkom, ławeczkom i drewnianym altankom, a także kortowi tenisowemu. Ponadto, w części gospodarczej znajdował się sad, ogród warzywny, pastwisko oraz łąka. Łepkowscy dzierżawili także pobliskie tereny łowieckie, m.in. w Pasterniku, Toniach, Modlnicy, Modlniczce i Rząsce.

W owym pałacyku gościli prominentni przedstawiciele polskiej elity społecznej: politycy, naukowcy oraz artyści. Szczególne przywiązanie miała rodzina Łepkowskich do Leona Wyczółkowskiego, który namalował wiele portretów bliskich. W ich progi uczęszczali również Erazm Barącz, Włodzimierz Tetmajer, Lucjan Rydel, Ludwik Solski, Edward Rydz-Śmigły oraz Józef Piłsudski. Wincenty był pasjonatem sztuki, co przejawiało się w jego kolekcjach cennych obrazów, mebli i porcelany, które wypełniały dom. Oprócz tego pisał wiersze, które często nawiązywały do tematów łowieckich oraz podróżniczych, a także tworzył sztuki teatralne związane z medycznym środowiskiem Krakowa.

Wincenty Łepkowski spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze Ł-płn-po lewej Biechońskiego.

Osiągnięcia naukowe, działalność stomatologiczna, zasługi dla stomatologii krakowskiej

Badania podejmowane przez profesora w zakresie stomatologii były wyprzedzające swoją epokę. Jego wyjątkowe osiągnięcia sprawiły, że stał się uznawanym w środowisku naukowym prekursorem endodoncji.

W 1909 roku wprowadził innowacyjną metodę leczenia kanałowego zębów, w ramach której zastosował podchloryn sodu jako środek do irygacji oraz chemicznego opracowania kanału, znany wówczas jako antyformina lub radycyna. Jego metoda, pomimo upływu lat, zyskała na wartości i powrócono do niej w XXI wieku.

Profesor był również pionierem w zakresie zabiegów usuwania żywej miazgi pod znieczuleniem domiazgowym, a także prowadził badania dotyczące replantacji, transplantacji zębów oraz implantacji. Wprowadził standardową diagnostykę radiologiczną jako element przed leczeniem zębów.

W metodologii protetycznej koncentrował się na odbudowie uzębienia, oraz stosował podejście oparte na zdrowych lub odpowiednio przeleczonych zębach. Jego wkład w protetykę stomatologiczną obejmował wiele nowatorskich koncepcji i rozwiązań.

Również badania nad morfologią oraz histologią tkanek zębów były częścią jego szerokiej działalności naukowej. Przygotowywał własne preparaty według swojej unikalnej metody, badając również strukturę zębiaków.

W jego pracach nie zabrakło tematyki materiałoznawstwa oraz problemów klinicznych, takich jak skuteczne tamowanie krwotoków po zabiegach usunięcia zębów czy zastosowanie kokainy w znieczuleniu. Co więcej, był drugim lekarzem na świecie, który w stomatologii zastosował formalinę.

Promował termin „stomatologia” zamiast „dentystyka”, advocating for the recognition of stomatologia as integral part of medical sciences.

W procesie powoływania Instytutu nie tylko zajmował się działalnością organizacyjną, lecz także wniósł znaczny wkład finansowy. Do dotacji Ministerstwa Wyznań i Oświaty w Wiedniu w wysokości 5000 koron, z własnych środków dodał 2500 koron.

Oprócz wsparcia finansowego, ofiarował instytutowi szereg urządzeń, w tym aparaturę do podawania gazu rozweselającego przy znieczuleniu, mikroskop Zeiss, „stołek operacyjny” oraz wiertnicę, a także zaopatrzył bibliotekę instytutu.

Profesjonalna klinika profesora, znajdująca się przy ul. Straszewskiego 26 w Krakowie, była miejscem, gdzie uruchomił swoją prywatną „elektrownię” w piwnicy budynku. Był pionierem w Polsce, jako pierwszy stomatolog używający elektrycznej wiertarki w swojej praktyce. W klinice znajdował się także własny aparat rentgenowski oraz pracownia protetyczna.

Już przed formalnym utworzeniem instytutu, prof. Łepkowski udostępniał swoje pomieszczenia na potrzeby uniwersytetu, co znacząco ułatwiało praktyczne kształcenie przyszłych stomatologów.

Upamiętnienie

W kontekście upamiętnienia Wincentego Łepkowskiego, warto zwrócić uwagę na kilka istotnych elementów związanych z jego osobą oraz miejscami, które mu dedykowano.

• Tablica epitafijna Wincentego Łepkowskiego umiejscowiona jest w kruchcie kościoła OO Kapucynów, co podkreśla jego znaczenie w historii.
• Na ścianie dawnej biblioteki, znanej jako libraria w Collegium Maius, można podziwiać portret Łepkowskiego namalowany przez Leona Wyczółkowskiego. Warto dodać, że Łepkowski odegrał kluczową rolę w rozwoju księgozbioru Biblioteki Jagiellońskiej oraz Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Obraz malarski składa się z dwóch części oddzielonych listwą, które zostały umieszczone na jednym podobraziu i oprawione w wspólną ramę. Górna część obrazu przedstawia Łepkowskiego w pełnej krasie, z ręką w kieszeni oraz papierosem w lewej dłoni, natomiast dolna część obrazu przedstawia willę Łepkowskich w Bronowicach Wielkich z napisem SADYBA.
• Postać Łepkowskiego znalazła również swoje miejsce na portrecie zbiorowym Rydygiera, gdzie występuje jako asystent profesora. Ten portret, również autorstwa Wyczółkowskiego, można zobaczyć w Muzeum Narodowym w Warszawie.
• W Muzeum Stomatologii Instytutu Stomatologii, mieszczącym się w gmachu przy ul. Montelupich 4, zgromadzono interesujące eksponaty związane z Łepkowskim, w tym gipsowe popiersie profesora, jego fotografie oraz gabinet stomatologiczny z czasów jego pracy.

Wszystkie te elementy i miejsca w znaczący sposób przyczyniają się do upamiętnienia Wincentego Łepkowskiego, ukazując jego wkład w różnorodne dziedziny oraz trwałe ślady, jakie pozostawił w historii.

---

Oceń: Wincenty Łepkowski

---