Groby Królewskie na Wawelu

---

Krypta św. Leonarda

Zwiedzanie grobów królewskich na Wawelu ma swoje źródło w krypcie św. Leonarda, która została wzniesiona w okresie od 1090 do 1117 roku. Wewnątrz krypta charakteryzuje się 8 międzynawowymi kolumnami, które wspierają strop, przyciągającym wzrok swoimi kostkowymi kapitelami. Uznaje się ją za jedno z najlepiej zachowanych wnętrz w stylu romańskim w Polsce. Na środku tej niezwykłej przestrzeni znajduje się grób biskupa Maurusa, odkryty podczas prac archeologicznych w 1938 roku, a datowany na 1118 rok.

W krypcie spoczywają istotne postacie historyczne, w tym:

• król Jan III Sobieski, który zmarł 17 czerwca 1696 roku, a jego pogrzeb na Wawelu miał miejsce 15 stycznia 1734. Obecny sarkofag królewski został ufundowany przez ostatniego monarchę, Stanisława Augusta Poniatowskiego, z okazji setnej rocznicy zwycięstwa pod Wiedniem w 1783 roku,
• królowa Maria Kazimiera, zmarła w 1716 roku, pochowana w sarkofagu ufundowanym przez cesarza Austrii Ferdynanda I w 1840 roku,
• król Michał Korybut Wiśniowiecki, zmarły 10 listopada 1673 roku, spoczywający na Wawelu od 31 stycznia 1676 roku w sarkofagu ufundowanym przez cesarza Austrii Franciszka Józefa I w 1858 roku,
• książę Józef Poniatowski, który zginął 19 października 1813 roku w nurtach Elstery pod Lipskiem. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Krakowie i na Wawelu 22–23 lipca 1817. Sarkofag księcia został ufundowany przez jego siostrę, Marię z Poniatowskich Tyszkiewiczową, w 1830 roku,
• Tadeusz Kościuszko, zmarły w Solurze w Szwajcarii 15 października 1817 roku. Pogrzeb Kościuszki na Wawelu miał miejsce dzięki zgodzie cara Aleksandra I, która została uzyskana w lutym 1818 roku. Uroczystości odbyły się w dniach 22-23 czerwca 1818 roku, a umieszczenie jego trumny w marmurowym sarkofagu miało miejsce w tajemnicy 21 grudnia 1832 roku z powodu ówczesnej sytuacji politycznej. Obok sarkofagu, w 1977 roku, umieszczono brązową tablicę pamiątkową, będącą darem Kongresu USA w 200-lecie bitwy pod Saratogą,
• gen. Władysław Sikorski, który zginął w katastrofie samolotowej w Gibraltarze 4 lipca 1943 roku. Jego sarkofag był gotowy w 1981 roku, jednak sprowadzenie ciała generała miało miejsce dopiero 17 września 1993 roku.

Przed ołtarzem w krypcie św. Leonarda, zaprojektowanym przez francuskiego architekta Viollet-le-Duca, który został ufundowany przez hrabinę Katarzynę Potocką w 1876 roku, msza prymicyjna została odprawiona przez ks. Karola Wojtyłę 2 listopada 1946 roku. Z kolei 9 czerwca 1997 roku, jako papież Jan Paweł II, odprawił mszę w rocznicę 50-lecia swoich święceń kapłańskich.

Krypta Stefana Batorego

Krypta, w której spoczywa król Stefan Batory, to ważny element historii Polski. Władca zmarł 12 grudnia 1586 roku w Grodnie, co zapoczątkowało proces przygotowania jego ostatniego spoczynku. Niedługo po śmierci zamówiono w gdańskim warsztacie konwisarza Daniela Gieselera I cynowy sarkofag, który był tworzony przez blisko półtora roku. Na czas tego przedsięwzięcia królewskie ciało spoczywało w drewnej trumnie katedry grodzieńskiej.

Ostateczny pogrzeb odbył się 23 maja 1588 roku w wawelskiej katedrze, w krypcie znajdującej się pod kaplicą Mariacką. Z biegiem lat sarkofag, niestety, zaczynał ulegać zniszczeniu. W 1877 roku jego stan był już krytyczny, a podczas oględzin sarkofag rozpadł się na fragmenty, które po szybkim oczyszczeniu złożono z powrotem na drewnianym szkielecie.

W 1931 roku przeprowadzono kolejną konserwację, która obejmowała wymianę drewnianego szkieletu oraz nałożenie powłoki politurowej zabezpieczającej cynę przed dalszymi uszkodzeniami. Niezależnie od tych działań, produkty utleniania cyny pozostawały na sarkofagu, pokrywając jego powierzchnię nieestetycznym szarym nalotem, co wpłynęło na jego wygląd.

Trzecia konserwacja sarkofagu miała miejsce w 2015 roku, z udziałem specjalistów Agnieszki i Tomasza Trzosów z Tychów. W trakcie tych prac usunięto naloty tlenków z powierzchni cynowych elementów, a następnie uzupełniono i odświeżono ich malaturę. Proces zakończono nałożeniem dwóch warstw zabezpieczających oraz osadzeniem sarkofagu na nowym szkielecie ze stali nierdzewnej. Po dziewięciu miesiącach intensywnej pracy, w styczniu 2016 roku, sarkofag powrócił na swoje miejsce na Wawelu.

Krypta rodziny Władysława IV

W kolejnej krypcie znajduje się rodzina króla Władysława IV Wazy. Cennym elementem tej krypty są sarkofagi zarówno króla, jak i jego małżonki, królowej Cecylii Renaty. Wykonane ze złoconej miedzi, przedstawiają interesujący przykład sztuki złotniczej, nawiązujący do tradycji toruńskiej.

Oprócz rodziców, w krypcie spoczywają również dzieci pary królewskiej: królewicz Zygmunt Kazimierz Waza, który zmarł w 1647 roku, oraz królewna Anna Maria Izabela, która zmarła w 1642 roku.

Krypta Zygmuntowska

W Krypcie Zygmuntowskiej, która została ustanowiona przez króla Zygmunta Starego jako miejsce spoczynku dla jego rodziny, można znaleźć wiele ważnych postaci historycznych. Poniżej przedstawiamy sylwetki zmarłych, którzy zostali tam pochowani:

• król Zygmunt II August, który zmarł w Knyszynie 7 lipca 1572 roku. Jego sarkofag, stworzony w Gdańsku z cyny, pierwotnie był pokryty złoceniem i polichromią. Alegoryczna dekoracja przedstawia uśpione przez śmierć zmysły oraz nieśmiertelną duszę,
• królowa Anna Jagiellonka, zmarła w Warszawie 9 września 1596 roku. Uroczystość pogrzebowa miała miejsce w Krakowie 12 listopada tego samego roku,
• królowa Anna Austriaczka, pierwsza żona Zygmunta III Wazy, zmarła 10 lutego 1598 r. w Warszawie, a jej pochówek odbył się w katedrze wawelskiej 16 października 1599 roku,
• królewicz Aleksander Karol Waza, który zmarł 19 listopada 1634 roku, a pochowano go na Wawelu 7 lipca 1635 roku. Był on synem Zygmunta III Wazy,
• W oszklonej urnie znajdują się również prochy króla Stanisława Leszczyńskiego, zmarłego 23 lutego 1766 roku. Urna z prochami króla została włączona do grobów królewskich dopiero w 1938 r.

Za romańskim murem dostrzegalne są kolejne trzy sarkofagi, w tym:

• królowa Barbara Zápolya, pochodząca z Siedmiogrodu, pierwsza żona Zygmunta I Starego, zmarła 2 października 1515 roku,
• Królewna Anna Maria Wazówna, córka Zygmunta III Wazy, zmarła 9 lutego 1600 roku w Warszawie,
• król August II Mocny, który zmarł 1 lutego 1733 roku, a jego pochówek odbył się w katedrze wawelskiej 15 stycznia 1734 roku; obecny sarkofag, wykonany w 1835 roku, przeszedł renowację w latach 2019–2020.

Krypta Zygmunta Starego

W krypcie zlokalizowanej pod kaplicą Zygmunta, można znaleźć imponujący kamienny sarkofag, w którym spoczywa król Zygmunt I Stary. Zmarł on 1 kwietnia 1548 roku. Obok niego w tym samym sarkofagu znajduje się również jego zmarły w niemowlęctwie syn Olbracht, co świadczy o silnych więzach rodzinnych i znaczeniu monarchii. Sarkofag, w którym złożono monarchów, został przepięknie ozdobiony medalionem przedstawiającym wizerunek króla, co dodatkowo podkreśla jego majestatyczny charakter. Całość zaprojektował utalentowany architekt Bartolommeo Berrecci, który zrealizował tę wyjątkową kompozycję.

Krypta Wazów

W krypcie Wazów można zobaczyć wiele znaczących postaci polskiej historii. Spoczywają tam:

• król Zygmunt III Waza, zmarły 30 kwietnia 1632, którego sarkofag, wykonany z cyny w Gdańsku, zdobiony jest figurkami bohaterów biblijnych oraz władców; jego renowacja miała miejsce w 2021 roku,
• królowa Konstancja Austriaczka, druga żona Zygmunta III, zmarła 10 lipca 1631; pogrzeb pary królewskiej miał miejsce na Wawelu 4 lipca 1633,
• kardynał Jan Albert Waza, który zmarł w Padwie 29 grudnia 1634 i został pochowany na Wawelu 26 kwietnia 1635,
• królowa Ludwika Maria Gonzaga, małżonka króla Jana Kazimierza, zmarła w Warszawie 10 maja 1667,
• król Jan Kazimierz Waza, który zmarł w Nevers we Francji 16 grudnia 1672; jego ciało zostało sprowadzone do Krakowa przez biskupa Andrzeja Trzebickiego, a pogrzeb odbył się w katedrze 31 stycznia 1676,
• królewicz Jan Zygmunt Waza, syn Jana Kazimierza i Ludwiki Marii Gonzagi.

Wychodząc z krypty Wazów, można natknąć się na urnę z ziemią z Katynia, która została umieszczona w ścianie, a także na pamiątkową tablicę, wmurowaną w 1990 r. z okazji 50. rocznicy zbrodni katyńskiej.

Krypta pod Wieżą Srebrnych Dzwonów

„W ostatniej krypcie, zaprojektowanej przez Adolfa Szyszko-Bohusza, znajdującej się w romańskiej wieży, spoczywa marszałek Józef Piłsudski. Został on przeniesiony tutaj z krypty św. Leonarda, gdzie pierwotnie złożono jego ciało. Zgodnie z wolą marszałka, jego pochówkowi towarzyszy gliniana urna, w której znajduje się ziemia z grobu matki, Marii z Bilewiczów Piłsudskiej. Ona również została pochowana w okolicy wileńskiej Rossy, obok serca marszałka. Na ścianach krypty wiszą tablice komemoratywne poświęcone żołnierzom, zaś w narożniku znajduje się popiersie naczelnika, stworzone przez Konstantego Laszczkę.

Kryptę zamyka ażurowa krata, na której umieszczone są herby Polski i Litwy oraz herb rodu Piłsudskich – Piłsudski, będący odmianą herbu Kościesza. W przedsionku tej krypty, w sarkofagu po lewej stronie, jest pochowany prezydent Lech Kaczyński wraz z żoną Marią. Oboje zginęli tragicznie w katastrofie lotniczej, która miała miejsce w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 roku.

W dniu 10 września 2010 roku, w przedsionku krypty odsłonięto tablicę pamiątkową, wykonaną z jasnego piaskowca o wymiarach 184,3 × 127,5 cm. Tablica zawiera nazwiska wszystkich ofiar tej katastrofy oraz łacińską sentencję: Corpora dormiunt, vigilant animae, co tłumaczy się jako „ciała śpią, dusze czuwają”.

Groby niezachowane

Na przestrzeni wieków, wiele cennych postaci z dynastii Wazów zostało utraconych dla historii poprzez brak zachowanych grobów. Wśród tych, którzy nie mają swojego miejsca spoczynku, znajdują się:

• królewna Katarzyna (ur. 1596, zm. 1597), córka Zygmunta III i Anny Austriaczki,
• królewicz Jan Kazimierz, syn Zygmunta III i Konstancji Austriaczki,
• królewna Anna Konstancja, córka Zygmunta III i Konstancji Austriaczki.

Wyjście z grobów

Baldachim nad wyjściem z grobów królewskich jest wyjątkowym elementem, który przyciąga uwagę zwiedzających. Został on zaprojektowany przez Adolfa Szyszko-Bohusza, a jego łaciński napis brzmi: Corpora dormiunt vigilant animae (Ciała śpią, dusze czuwają). Granitowy cokół, na którym znajduje się ten baldachim, pochodzi z pomnika Ottona von Bismarcka, który usytuowany był w Poznaniu.

Konstrukcja opiera się na kolumnach, które pochodzą z soboru św. Aleksandra Newskiego, zlokalizowanego na placu Saskim w Warszawie. To właśnie te historyczne elementy dodają wyjątkowego charakteru oraz znaczenia całej kompozycji. Najważniejszą cechą architektoniczną są również kapitele oraz bazy kolumn, które zostały odlano z austriackich dział, co stanowi interesujący detal związany z historią tego miejsca.

---

Oceń: Groby Królewskie na Wawelu

---