Józef Łepkowski

---

Życiorys

Józef Łepkowski, który dorastał w zubożałej rodzinie szlacheckiej, mimo trudnych warunków, zdołał zdobyć solidne wykształcenie. Jego młodszy brat, Ludwik Łepkowski, również wyróżniał się talentem artystycznym jako malarz i rysownik. Z kolei syn Józefa, Wincenty Łepkowski, obrał zawód lekarza stomatologa.

Od 1839 do 1843 roku uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie zdobył świadectwo dojrzałości. Następnie rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. To właśnie wtedy zaczęły ukazywać się jego pierwsze prace publikowane, które dotykały tematyki związanej z zabytkami Krakowa.

W latach 1845–46, w piśmie „Przyjaciel Ludu” z Wielkopolski, Łepkowski publikował artykuły dotyczące dziedzictwa kulturowego Krakowa. Współpraca z Ambrożym Grabowskim w latach 1847–1849 zaowocowała wydaniem siedmiu zeszytów zatytułowanych „Starożytności i pomników Krakowa”. Z powodu trudności finansowych, zajął się na krótko weterynarią zanim rozpoczął działalność dziennikarską, która była szczególnie intensywna w kontekście napięć politycznych roku 1848.

Łepkowski był aktywnym uczestnikiem tworzenia ówczesnych czasopism; w pierwszej kolejności pisał dla „Jutrzenki”, a później przez pewien czas wydawał „Gazetkę”. Zanim zakończył rok 1848, przeprowadził się do Bytomia, gdzie zaangażował się w ruch narodowowyzwoleńczy, wspierając działalność redakcyjną „Dziennika Górnoszląskiego” oraz biorąc udział w zakładaniu „Towarzystwa pracujących dla oświaty ludu górnoszląskiego”. Jego starania miały na celu równouprawnienie języka polskiego w szkole i administracji. W Śląsku Łepkowski zgłębił kulturę i historię tego regionu, a jego publikacje przykuwały uwagę wielu czytelników w Polsce.

W 1849 roku władze pruskie, obawiając się jego działalności polonizacyjnej, zmusiły go do opuszczenia Śląska. Powróciwszy do Krakowa, został powołany do Miejskiej Komisji, której celem było rewindykowanie praw własności dla majątku miasta. Był to moment, w którym na nowo zaangażował się w ochronę zabytków oraz krajoznawstwo. Zaraz po przyjeździe do Krakowa Łepkowski wraz z Józefem Jerzmanowskim badali okolice Krosna i Jasła. W późniejszych latach odwiedzał kolejne regiony Galicji oraz Tatry, a jego obserwacje publikował w różnorodnych książkach i czasopismach.

W 1850 roku jego rozprawa pt. „Kalwaria Zebrzydowska i jej okolice pod względem dziejowym i archeologicznym” ukazała się w Krakowie. Tegoż roku architekt Karol Kremer powołał wydział archeologiczny w ramach „Towarzystwa Naukowego”, którego członkiem został również Łepkowski. I to również był rok, który naznaczył Kraków wielkim pożarem, który zniszczył wiele cennych zabytków. Wydarzenie to istotnie wpłynęło na jego późniejsze zaangażowanie w ich ochronę, a publikacje na ten temat ukazywały się w różnych periodykach krakowskich, lwowskich oraz warszawskich.

W 1851 roku Łepkowski objął przewodnictwo Komisji Restauracji Pomników, lansując przyjęcie koncepcji utworzenia mapy archeologicznej, mającej wspierać inwentaryzację i opiekę nad zabytkami. Jego zainteresowania obejmowały także etnografię oraz ludowe budownictwo, co odzwierciedlały jego publikacje. Przykładem może być artykuł opublikowany w 1853 roku w „Gazecie Warszawskiej”, w którym opisał nie tylko Babią Górę, ale także góralskie budownictwo oraz obyczaje. Wspierany przez Feliksa Berdau, botanik i pionier badań Tatr, uzyskał cenne informacje botaniczne.

W 1852 roku został przyjęty do Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a jego zadaniem było zinwentaryzowanie zbiorów w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1856–1857 odbył podróż do Niemiec i Francji, co przyniosło inspiracje do napisania rozprawy „Broń sieczna w ogóle i w Polsce uważana archeologicznie”, która została przedstawiona na dwóch posiedzeniach Oddziału Archeologii.

Rok 1857 otworzył przed Łepkowskim nowe możliwości; został przewodniczącym komisji zajmującej się oddzieleniem zbiorów Towarzystwa od zbiorów uniwersyteckich, a prace te zakończono w 1864 roku. W 1858 roku Wileńska Komisja Archeologiczna wyznaczyła go swoim członkiem rzeczywistym. Po roku 1860, ten badacz zaczął piastować liczne funkcje w Oddziale Archeologii, gdzie promował ideę ochrony zabytków.

W 1863 roku otrzymał habilitację na Uniwersytecie Jagiellońskim w zakresie archeologii średniowiecznej z zastosowaniem do zabytków słowiańskich i polskich. Dwa lata później, uzyskał tytuł doktora filozofii, a jako docent prowadził wykłady z historii sztuki średniowiecznej. W 1866 roku mianowano go profesorem nadzwyczajnym; przystąpił do organizacji Gabinetu Archeologicznego, w którym wykorzystał swoje prywatne zbiory. Niestety, początki działalności Gabinetu były obarczone problemami finansowymi oraz brakiem odpowiedniego lokalu. Dopiero w 1871 roku uzyskał stałą siedzibę w Bibliotece Jagiellońskiej.

Pod jego przewodnictwem Gabinet Archeologiczny zyskał miano jednego z najważniejszych ośrodków naukowych archeologii w Polsce. W 1875 roku Łepkowski został profesorem zwyczajnym archeologii, co zaowocowało powołaniem pierwszej katedry archeologii na ziemiach polskich. W latach 1877–1878 był Dziekanem Wydziału Filozoficznego, a w roku akademickim 1885/86 Rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dzięki rekomendacji Jana Matejki, otrzymał stanowisko docenta w Szkole Sztuk Pięknych, gdzie prowadził wykłady z historii sztuki od 1877 do 1891 roku.

Od 1875 roku Łepkowski piastował również stanowisko konserwatora zabytków w Galicji Zachodniej. Przewodniczył I Zjazdowi Konserwatorów Galicyjskich, na którym powołano Grona Konserwatorów dla Zachodniej i Wschodniej Galicji. Jako pierwszy przewodniczący Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej pełnił tę funkcję aż do swojej śmierci w 1894 roku. Jako rządowy konserwator zabytków sztuki dla Krakowa przyczynił się do restauracji licznych obiektów, a jego działania umożliwiły pochowanie prochów Jana Długosza w krypcie pod kościołem św. Michała na Skałce, w 400. rocznicę śmierci kronikarza.

Józef Łepkowski, jako naukowiec, publicysta i konserwator, zbudował wiele istotnych znajomości, które wpłynęły na rozwój archeologii w Polsce. Był członkiem wielu towarzystw naukowych, a jego prace dotyczyły różnorodnych tematów związanych z historią i kulturą Polski. Dzięki swoją działalności oraz podróżom, pozyskiwał informacje o wynikach badań prowadzonych w Europie, co czyniło go jednym z ostatnich przedstawicieli całościowego podejścia do nauk o starożytności. Jego wkład w popularizację archeologii w Polsce oraz za zainteresowanie młodych pasjonatów tym kierunkiem nauki był znaczący.

W październiku 1893 roku, z powodu problemów zdrowotnych, Łepkowski złożył prośbę o zwolnienie z pracy na Uniwersytecie oraz z obowiązków konserwatora. Wkrótce, kilka miesięcy później, zmarł i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w grobowcu rodzinnym, którego kwatera nosi numer Ł. Jego życie i dorobek naukowy przyczyniły się do powstania fundamentów archeologii jako nauki oraz znacząco wpłynęły na historię sztuki. O wielkości tego uczonego świadczy również fakt, że jego śmierć została uznana przez Józefa Kostrzewskiego za datę graniczną między dwoma epokami w polskiej archeologii.

W ciągu swojego życia, od 1860 do 1894 roku, Łepkowski był też członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był jednym z autorów haseł w 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda, wydawanej w latach 1859–1868; jego nazwisko znalazło się w pierwszym tomie na liście twórców tej encyklopedii.

Dorobek autorski

Józef Łepkowski pozostawił po sobie znaczący dorobek literacki, w którym można znaleźć wiele cennych relacji i obserwacji z jego podróży. Oto niektóre z jego najważniejszych prac:

• Ułamek z podróży archeologicznej po Galicyi, odbytej w r. 1849 (wraz z Józefem Jerzmanowskim) [w:] „Biblioteka Warszawska” 1850, tom 3,
• Listy z Tatrów, [w:] „Dodatek Literacki do Czasu”, 1850,
• Listy z Galicji [w:] „Czas” 1851,
• Listy z podróży archeologicznej po Galicji. Jasielskie [w:] „Gazeta Warszawska” 1852,
• Notatki z podróży archeologicznej po Galicji. Obwód wadowicki [w:] „Gazeta Warszawska” 1853.

Każda z tych pozycji dokumentuje jego wnikliwe obserwacje i analizy zrealizowane podczas podróży po regionie, przyczyniając się tym samym do wzbogacenia wiedzy o Galicji w XIX wieku.

---

Oceń: Józef Łepkowski

---