Kaplica Gamrata, znana formalnie jako Kaplica pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, to jedna z 19 kaplic publicznych znajdujących się w bazylikach archikatedralnych św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie. Mieści się ona na Wawelu, co dodaje jej wyjątkowej wartości historycznej oraz kulturowej.
Kaplica Gamrata usytuowana jest w obrębie wschodniego ramienia ambitu, pomiędzy zakrystią, która znajduje się po stronie północnej, a kaplicą Batorego, która usytuowana jest od południa. Stanowi ona mauzoleum dla bpa Piotra Gamrata, a dodatkowo jej patronką jest św. Katarzyna Aleksandryjska z Egiptu, co nadaje jej znaczenie religijne.
Historia
Kaplica Gamrata, zbudowana w połowie XIV wieku, jest jednym z istotnych zabytków architektonicznych Wawelu. Była przebudowana na zlecenie królowej Bony Sforzy w latach 1545–1547, co miało na celu jej przekształcenie w mauzoleum dla abpa gnieźnieńskiego oraz biskupa krakowskiego, Piotra Gamrata. Koszty tego przedsięwzięcia zostały pokryte przez Krakowską Kapitułę Katedralną.
Projektantem tej przebudowy był Jan Maria Padovano, który nie tylko zaprojektował kaplicę, ale także wykonał nagrobek zmarłego, będący wierną kopią nagrobka bpa Piotra Tomickiego, zgodnie z życzeniem fundatorki.
W latach 1646–1649 przeprowadzono kolejne prace konserwacyjne, które zostały sfinansowane przez kanonika Jerzego Grochowskiego. Bartłomiej Stopano, uznany rzemieślnik, odkuł marmur w swoim warsztacie, co umożliwiło uzyskanie dzisiejszego podziału architektonicznego oraz bogatej dekoracji stiukowej sufitu. Zmodernizowano także portal, pozostawiając jednak zachowaną XVI-wieczną kratę.
W 1661 roku kaplica doczekała się konsekracji ołtarza przez biskupa Mikołaja Oborskiego, co stanowiło ważny moment w jej historii. W XVIII wieku do ołtarza dodano nowy obraz, który uzupełnił i wzbogacił jego wygląd.
Architektura
Kaplica Gamrata na Wawelu, to przykład przepięknej architektury, której elementy zachwycają swoim kunsztem i dbałością o szczegóły. Do jej wnętrza prowadzi barokowy portal wykonany z marmuru dębnickiego. Portal wieńczy półkolista arkada, która jest flankowana przez toskańskie pilastry, podparte na cokołach. Na tych filarach spoczywa przełamane belkowanie, które przechodzi w nastawę zakończoną okrągłym otworem okiennym, a całość wieńczona jest trójkątnym przyczółkiem.
W portalu umieszczona jest renesansowa krata ze stali brązowej, która dodaje mu wyjątkowego charakteru. Wnętrze kaplicy przyciąga uwagę zdobnym ołtarzem, umiejscowionym w płytkiej niszy na południowej ścianie. Ołtarz, wykonany z czarnego marmuru dębnickiego, ozdobiony jest bogatą, stiukową dekoracją arabeskową.
Ołtarz składa się z retabulum, które osadzone jest na mensie. W centralnym miejscu znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz św. Katarzyną, które flankują dwie kolumny korynckie z pięknie wykonanymi złoconymi kapitelami. Na kolumnach oparty jest trzykrotnie przełamane belkowanie z przerywanym przyczółkiem, w którym można dostrzec wizerunek Boga Ojca wyrzeźbiony w złoconym stiuku.
Przy północnej ścianie znajduje się nagrobek abpa Gamrata, wykonany z piaskowca. Na wysokim, profilowanym cokole umieszczona jest płyta inskrypcyjna z czerwonego marmuru z wyrytą złotymi literami. Na cokole wspierają się półkolumny kompozytowe, flankujące wykutą z czerwonego marmuru postać zmarłego, przedstawioną w pozie sansowinowskiej. Rzeźba ta odpoczywa w prostokątnej, płaskiej niszy.
W tylnej części nagrobka znajduje się herb Sulima. Wyżej, wizytówką rzeźbiarskiej dekoracji jest płaskorzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz postacie śś. Stanisława i Wojciecha. Na kolumnach rozpościera się przerywane belkowanie zwieńczone dekoracyjnym motywem figuralnym, ukazującym św. Katarzynę Aleksandryjską oraz śś. Piotra i Pawła.
Wspaniała dekoracja rzeźbiarska bazuje na elementach arabeski, groteski oraz różnorodnych motywach, takich jak maszkaronów, główek anielskich, lwich pysków, a także bogato zdobionymi liśćmi akantu i owocami. Takie detale, jak rollwerki, wolich oczach czy kaboszony, również stanowią integralną część zdobień, co nadaje kaplicy niezrównanego uroku.
Północna ściana zdobiona jest arkadowym oknem z witrażem, które dopełnia wizję wnętrza. Przy zachodniej ścianie, tuż obok portalu, znajdziemy epitafium Grochowskiego wykonane z czarnego marmuru, w którym ujęty jest portret zmarłego z datą 1651. Na posadzce umieszczona jest brązowa płyta grobowa z herbem Junosza, co podkreśla majestat tego miejsca.
Kaplicę wieńczy sklepienie klasztorne, ozdobione stiukową dekoracją, składającą się z girland owocowych, jak i figurek aniołów oraz kartuszy z herbami Junosza, co nadaje jej dodatkowego wdzięku i rozwiązuje wszelkie wątpliwości co do jej wyjątkowości.
Pozostałe obiekty w kategorii "Kaplice":
Kaplica Jana Olbrachta na Wawelu | Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej w Lasku Mogilskim | Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (ul. Prądnicka) | Kaplica Potockich na Wawelu | Kaplica św. Józefa w Krakowie (Cmentarz Salwatorski) | Kaplica św. Małgorzaty i św. Judyty | Kaplica Świętokrzyska na Wawelu | Kaplica Zebrzydowskiego na Wawelu | Kaplica Zmartwychwstania Pańskiego w Krakowie | Zespół klasztorny urszulanek w Krakowie | Kaplica bł. Bronisławy w Krakowie | Domek loretański w Krakowie | Kaplica bł. Jerzego Popiełuszki w Krakowie | Kaplica Królewska na Wawelu | Kaplica Ogrojcowa przy kościele Świętej Barbary w Krakowie | Kaplica Wazów na Wawelu | Kaplica św. Józefa w Krakowie (ul. Siostry Faustyny) | Kaplica Skotnickich na Wawelu | Kaplica Matki Bożej Częstochowskiej w Krakowie | Kaplica Mariacka na WaweluOceń: Kaplica Gamrata na Wawelu