Kaplica Wazów na Wawelu

---

Historia

W przeszłości, na miejscu, gdzie obecnie stoi Kaplica Wazów, znajdowała się romańska kaplica pw. śś. Piotra i Pawła, którą ufundował biskup Jan Prandota we wczesnym XIII wieku. To właśnie w tym miejscu, jak się uważa, pierwotnie był grób św. Stanisława, którego relikwie później wystawiano w tej kaplicy. Powód, dla którego zdecydowano się na budowę nowego obiektu, była śmierć królowej Anny Austriaczki. Jej mąż, Zygmunt III Waza, pragnął stworzyć mauzoleum, podobnie jak jego dziadek Zygmunt I Stary.

11 maja 1598 roku, kapituła katedralna, na prośbę kardynała Jerzego Radziwiłła, wysłannika króla, wyraziła zgodę na pochowanie królowej w podziemiach kaplicy Prandocińskiej. Testamenty Zygmunta III, datowane na 19 maja 1598, 1621 oraz 1623, również wspominają o zamiarze budowy mauzoleum. Ostatecznie jednak królowa została pochowana w trumnie umieszczonej w kaplicy Zygmuntowskiej.

W swoim testamencie z 1621 oraz 1623, Zygmunt III zapisał znaczną sumę 20 000 florenów oraz paramenty liturgiczne przeznaczone na odprawianie mszy. Król postanowił, aby codziennie odprawiana była msza o Duchu Świętym dla fundatora, a w czwartki i soboty – msze śpiewane poświęcone Matce Boskiej. Po śmierci Zygmunta III, 4 maja 1632, testamenty zostały otwarte, a król oraz jego druga żona, Konstancja Austriaczka, znaleźli spoczynek w krypcie pod kaplicą Zygmuntowską w 1633 roku. W tym samym roku przeniesiono również szczątki biskupa Prandoty, który również był pochowany w kaplicy Prandocińskiej.

W 1644 roku, dzięki funduszom Władysława IV Wazy, rozpoczęto budowę nowej krypty grobowej dla Wazów obok krypty pod kaplicą Zygmuntowską, co stało się pierwszym krokiem w budowie nowej kaplicy. Pracami nad budową kierował kanonik Jan Chryzostom Bodzanta. W tym samym roku, w nowej krypcie umieszczono trumnę królowej Cecylii Renaty, a w kolejnych latach – królewicza Zygmunta Kazimierza oraz samego Władysława IV.

Projekt budowy mauzoleum Wazów przy katedrze, zrealizował król Jan Kazimierz. Prace były finansowane z królewskich funduszy, przy aktywnym zaangażowaniu Andrzeja Trzebickiego. W latach 1663-1664 przygotowano działania związane z rozbiórką kaplicy Prandocińskiej. W 1665 roku, czarny marmur sprowadzono z Dębnika, a następnego roku prace budowlane zostały zakończone. Jan Kazimierz, który przybył z Częstochowy, osobiście sprawdził postęp prac. 12 marca 1667 roku, monarcha wystawił akt fundacyjny, a biskup Andrzej Trzebicki potwierdził to historią 14 listopada tego samego roku, włączając do kaplicy kolegium psałterzystów. Już 22 września 1667 roku, pod nową kaplicą spoczęła królowa Ludwika Maria Gonzaga de Nevers.

Psałterzyści, pełniący ważną rolę w nowej kaplicy, mieli odprawiać msze w każdy dzień tygodnia, a ich rozkład obejmował mszę za Zygmunta III w poniedziałek, Annę Austriaczkę we wtorek, Konstancję Austriaczkę w środę, Władysława IV w czwartek, Jana Alberta w piątek, a za Karola Ferdynanda w sobotę. W kolejnym tygodniu, msze odprawiano dla Aleksandra Karola w poniedziałek, Annę Katarzynę Konstancję we wtorek, Cecylię Renatę w środę, Ludwikę Marię w czwartek, a w piątek za fundatora. Dodatkowo odprawiano dwanaście rocznych mszy za zmarłych Wazów, modląc się w poszczególnych miesiącach za ich dusze.

Po abdykacji Jana Kazimierza, 22 września 1668 roku, podczas pielgrzymki do Częstochowy, władca miał okazję zaznajomić się z postępami budowy kaplicy. Dozór nad kaplicą powierzył biskupowi Andrzejowi Trzebickiemu, wyznaczając na jej utrzymanie dochody z dóbr żywieckich. W 1676 roku, w podziemiach kaplicy spoczął król Jan Kazimierz w kamiennym sarkofagu, który stał się jego ostatnim miejscem spoczynku. W dniu 5 sierpnia tego roku, wspólnie z kapitułą katedralną, konsekrował ołtarz w kaplicy, nadając mu wezwanie Niepokalanego Poczęcia NMP. W 1680 roku podjęto decyzję o umieszczeniu w nowo wzniesionej budowli relikwii zmarłego Prandoty, który był pochowany w zburzonej kaplicy śś. Piotra i Pawła. Do roku 1681 kontynuowano wypłacanie pieniędzy na dokończenie mauzoleum z dochodów psałterzystów.

Architektura

Wygląd zewnętrzny

Kaplica Wazów na Wawelu charakteryzuje się architekturą, która jest wierną kopią kaplicy Zygmuntowskiej. Budowla, niezwykle efektowna, posiada kopułę z latarnią, która jest podtrzymywana przez ośmioboczny bęben. Bęben ten został osadzony na kwadratowej podstawie i wykonany z ciosów. Fasada kaplicy składa się z wysokiego cokołu, na którym znajdują się żłobkowane pilastry w stylu toskańskim. Na pilastrach opiera się eleganckie belkowanie.

Przestrzeń pomiędzy pilastrami jest podzielona na trzy kwatery. Wypełniają je tablice w formie rombu, które znajdują się w górnych oraz dolnych kwaterach, natomiast w środkowych występują prostokątne, uszate obszary z wypisanymi dedykacjami. Warto zauważyć, że elewacja południowa jest jedyną, która odbiega od tego schematu. W górnej kwaterze środkowego pola, między pilastrami, umieszczony jest kartusz z herbami Polski, Litwy, Szwecji oraz rodowym herbem Wazów. Kartusz otoczony jest łańcuchem orderu Złotego Runa i zwieńczony koroną typu corona clausa.

Na cokolikach w górnych narożnikach kaplicy stoją figury św. Zygmunta oraz św. Władysława. W narożnikach tamburu znajdziemy kanelowane pilastry jońskie, a pole pomiędzy nimi jest wypełnione eleganckimi, okrągłymi oknami. Twórcy architektury zadbali o dekoracje płaskorzeźbne, które przedstawiają motywy główek anielskich, smoków, a także kwiatów i skrzyżowanych tarcz. Kopuła została pokryta blachą miedzianą, a na niej wznosi się ośmioboczna latarnia z pilastrami, całkowicie zwieńczona kopułką z krzyżem.

Wnętrze

Wnętrze kaplicy można podziwiać poprzez barokowy portal, którego wejście znajduje się w południowej nawie bocznej. Portal ujęty jest w kolumny korynckie, które podpiera belkowanie i dodatkowo wzbogacają formę architektoniczną. Nad otworem drzwiowym umieszczono kartusz z godłem Polski oraz herbem Wazów, zwieńczony koroną, którą unoszą dwa anioły. Napis w kluczu archiwolty brzmi: Capella nova Regia Psalteristarum Immaculatee Conceptions B.V. Mariae.

W odrzwiach umieszczono finezyjne ażurowe kraty z brązu, które zostały odlane w Gdańsku przez Michała Weinholda w roku 1673. Dodatkowo, półkolisty przyczółek nad podwójnymi drzwiami ukazuje aniołki wplecione w liście akantu. Jeden z nich trzyma napis TRINITAS, symbolizujący Trójcę Świętą, podczas gdy drugi unosi koło z napisem AETERNITAS, oznaczające „wieczność”. Pomimo bogatej symboliki, w kartuszu otoczonym łańcuchem orderu Złotego Runa znajdują się herby Polski, Litwy, Szwecji, Gotlandii oraz Wazów.

Dodatkowo, w wyższych kwaterach drzwi umieszczono aniołki bawiące się w tle splotów liści akantu. W dolnym rogu jednego z pól znajduje się czaszka, nad którą ustawiono klepsydrę ze skrzydłami, a obok otwarta księga z napisem: STATOTUM EST HOMINIBUS SEMEL MORI. Ozdobne detale, takie jak szkielety depczące atrybuty władzy, wzbogacają tę część wnętrza, podkreślając symbolikę śmierci. Po drugiej stronie krat, na belce poziomej, umieszczono napis MICHAEL WEINHOLD GEDANENSIS FECIT GEDANI ANNO 1673.

Wnętrze kaplicy wyłożone jest marmurem dębnickim oraz kieleckim, w tym także posadzka. W narożach ścian dolnej części znajdują się pilastry jońskie, dzielące ściany na segmenty. Ściany, obramione archiwoltami, są ozdobione stiukowymi girlandami owocowymi. W centralnej części wschodniej ściany stoi wczesnobarokowy drewniany ołtarz, którego mensa pokryta jest marmurowym antepedium. Obok ołtarza można zauważyć obraz Wniebowzięcia Matki Boskiej oraz figury aniołów w niszach z zamkniętymi złoconą konchą dachem.

---

Oceń: Kaplica Wazów na Wawelu

---