Kaplica Jana Olbrachta na Wawelu

---

Historia

Obiekt ten powstał w wyniku podziału kaplicy biskupa Grota, znanej pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty, po 1501 roku, aby stworzyć przestrzeń na kaplicę grobową dla króla Jana I Olbrachta. Jej fundatorką była królowa Elżbieta Rakuszanka, matka władcy. W 1758 roku zainstalowano w tym miejscu nowy ołtarz.

Architektura

Nagrobek Jana Olbrachta

Na zachodniej ścianie Wawelu umieszczony jest nagrobek Jana I Olbrachta, który przyciąga uwagę swoją niepowtarzalną formą i bogatą symboliką. Składa się on z imponującej tumby oraz stylowego obramienia architektonicznego. Tumbę, wartościującą cechy gotyckie, wykonał znany artysta Stanisław Stwosz lub Jorg Huber z Passawy.

Tego rodzaju pomnik przybrał postać skrzyni, zachwycającej głębokim czerwonym marmurem. Na jego szczycie spoczywa pulpitowa płyta, która przedstawia zmarłego w zbroi oraz płaszczu koronacyjnym, stanowiącą świadectwo wpływów sztuki Wita Stwosza.

Obramienie przybiera formę majestatycznego łuku triumfalnego, które za czasów 1502-1505 zrealizował Franciszek Florentczyk. To dzieło architektoniczne jest uznawane za jedno z pierwszych świadectw renesansu w naszym kraju, a jego powstanie zapoczątkowało nową erę w polskiej sztuce sepulkralnej.

Pomnik Olbrachta jest także stylistycznie związany z florenckim typem arkadowych nagrobków przyściennych, znanym z pomnika Leonarda Bruniego, który został wzniesiony przez Bernarda Rosselina w kościele Sta Croce po 1444 roku. Warto jednak zwrócić uwagę, że nagrobek Jana Olbrachta różni się od swojego pierwowzoru, posiadając inne proporcje i głębszą wnękę, co nadaje mu wyjątkowy charakter.

Rodzaj usytuowania pomnika w arkadzie Wawelskiej katedry nie jest nowatorski – podobnie aranżowane były baldachimowe nagrobki takich monarchów jak Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki oraz Władysław Jagiełło.

Wnęka tumby Olbrachta, w którą wkomponowany został pomnik, zyskała na znaczeniu, zastępując tradycyjny baldachim owocując nowym zestawem ideowo-artystycznym. Zastosowane w niej dwa koncentryczne arkady, uformowane przez parzyste pilastry i podwójną archiwoltę, zostały połączone ornamentem plecionkowym oraz cokołem i belkowaniem, co znacząco wzbogaciło wizualny aspekt całej kompozycji.

Układ dwóch arkad wpisuje się w koncepcję gloryfikacji zmarłego, co podkreśla inskrypcja umieszczona na tumbie. Zgodnie z nią, monarcha był sławny zarówno w czasie pokoju, jak i w wojnie — pace et bello claris. Z tego powodu w ornamentacji pomnika zastosowano podział tematyczny, w którym motywy pokój współczesne pojawiają się w wewnętrznej arkadzie.

Arkada wewnętrzna została wypełniona kandelabrowymi układami waz z owocami i kłosami, natomiast w arkadzie zewnętrznej umieszczono panoplia, zawieszone na pilastrach tarcze, które powtórzono również w kasetonach sklepienia.

Eksponowanie majestatu monarchy podkreślają ornamenty na łącznikach arkad, takie jak girlandy cokołu, rogi obfitości, akantowe detale oraz tarcze herbowe domu Habsburgów oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego, zakończone centralnie umieszczonym okiem. To układ motywów ze starożytności tworzy swoisty panegiryk na cześć prawowitego władcy. W ten sposób nagrobek równocześnie upamiętnia przeszłość Jana Olbrachta, w zgodzie z kanonami grecko-rzymskiej estetyki.

System dwóch arkad odnosi się do klasycznych łuków triumfalnych, co tworzy harmonijną całość, przypisując artystyczną wartość zarówno późnogotyckiej płycie, jak i renesansowemu obramieniu.

Płyta grobowa bpa Jana Chojeńskiego

Nieopodal, przy oknie na ścianie południowej, można zobaczyć płytę grobową bpa Jana Chojeńskiego. Natomiast przy wschodniej ścianie ulokowany jest ołtarz z 1758 roku, zaprojektowany przez utalentowanego Franciszka Placidiego.

W jego wnętrzu znajdują się obrazy przedstawiające Męczeństwo św. Andrzeja, stworzone przez rzymskiego malarza Salwatora Monosilio, oraz Komunię św. Stanisława Kostki. Boki ołtarza otaczają figury św. Andrzeja i św. Stanisława Kostki, które dopełniają estetyczną całość.

---

Oceń: Kaplica Jana Olbrachta na Wawelu

---