Krzesławice to niezwykle urokliwy obszar w Krakowie, wchodzący w skład Dzielnicy XVII Wzgórza Krzesławickie, która historycznie reprezentuje dawną wieś usytuowaną nad rzeką Dłubnią.
To miejsce można określić mianem swoistego skansenu, ukazującego ziemiańską sielankę w otoczeniu miejskiego krajobrazu. Krzesławice, leżące na wschodnim brzegu rzeki Dłubni, stanowią integralną część Nowej Huty, która sama w sobie jest ciekawym obszarem do zwiedzania. W tej malowniczej lokalizacji można dostrzec kilka zabytków, które przyciągają turystów, a wśród nich szczególnie wyróżniają się dworek Jana Matejki z przełomu XVIII i XIX wieku oraz kościół pw. św. Jana Chrzciciela, datowany na XVII wiek i przeniesiony z Jawornika, położonego w okolicy Myślenic.
W Krzesławicach można także zobaczyć kilka starych chałup, które przywodzą na myśl dawne czasy. Do interesujących zabytków militarnych należy również Fort 49 "Krzesławice", będący częścią obronnej Twierdzy Kraków.
Warto wspomnieć, że Jan Matejko, wielki polski malarz, nabył ten czarujący dworek za środki uzyskane ze sprzedaży swojego obrazu "Stefan Batory pod Pskowem". To właśnie tutaj, w atmosferze spokoju i inspiracji, powstało wiele jego arcydzieł, w tym portrety, szkice oraz cykl obrazów przedstawiających dzieje cywilizacji w Polsce.
Warto też dodać, że wieś ta była w końcu XVI wieku częścią powiatu proszowickiego w ówczesnym województwie krakowskim, gdzie znajdowała się pod zarządem klasztoru bożogrobców w Miechowie. Ten historyczny kontekst dodaje Krzesławicom jeszcze większego znaczenia w dziejach Krakowa.
Etymologia nazwy
Nazwa Krzesławice wywodzi się od imienia Krzesława, które miało znaczenie historyczne i kulturowe dla tego regionu. Z zapisków historycznych wynika, że w 1232 roku przywołano pierwotną formę tej nazwy, która brzmiała „Creslauiz”.
W miarę upływu lat, zmieniała się forma zapisu, a w 1288 roku wieś była już znana jako „Creszlavici”.
Historia
Krzesławice mają bogatą historię, sięgającą czasów sprzed dwóch tysięcy lat p.n.e. W okresie budowy Kombinatu Metalurgicznego Huty im. Lenina oraz Nowej Huty na tym obszarze prowadzono intensywne badania archeologiczne, które świadczą o długiej ciągłości osadniczej tego regionu.
Informacje o Krzesławicach można znaleźć już w dokumentach z XII wieku. Zgodnie z zapisami, w 1228 roku wieś należała do rycerza Budzisława (znanego także jako Bugivoy, Bożywoj), który przekazał ją do rąk probostwa bożogrobców z Miechowa. Ci duchowni mieli władzę nad tym terenem, z przerwami, aż do XVII wieku.
W 1309 roku Władysław Łokietek przywrócił wieś pod opiekę Klasztoru Bożogrobców. Następnie, w 1360 roku, Krzesławice znalazły się w rękach szpitala św. Jadwigi na Stradomiu. W późniejszym okresie ponownie przejęli je Bracia Bożogrobczy, a także Cystersi z Mogile, którzy przez pewien czas sprawowali nad nimi kontrolę.
W XV wieku wioska zyskała karczmę oraz młyn, co przyczyniło się do rozwoju lokalnej gospodarki. Natomiast w drugiej połowie XVIII wieku Krzesławice były już w rękach Akademii Krakowskiej, zamieszkiwanej przez 340 osób, które zajmowały 45 domów, w tym młyn oraz dwór.
W 1788 roku posiadłości te przeszły na własność Hugona Kołłątaja, który z zaangażowaniem zmodernizował cały majątek. W tym czasie dwór oraz otaczające go zabudowania stały się miejscem zamieszkania jego matki. Po trzecim rozbiorze, kiedy Kołłątaj znalazł się w więzieniu, dobra krzesławickie zostały skonfiskowane i oddane w dzierżawę.
Od 1822 roku nowym właścicielem był krakowski bankier, Jan Kanty Kirchmayer, a po jego śmierci zarząd majątkiem przejęła jego żona Aniela. W drugiej połowie XIX wieku Krzesławice były zamieszkane przez około 460 osób, w tym młyn, stawy oraz dwór.
W 1876 roku majątek został zakupiony przez znanego malarza Jana Matejkę. Po jego śmierci w 1893 roku przeszedł na syna Tadeusza, który z kolei sprzedał go rodzinie Burzyńskich. Przez lata rodzina ta prowadziła tu gospodarkę rolną. W 1959 roku, po odejściu Marii Burzyńskiej, dwór został przekazany Towarzystwu Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, z pragnieniem zachowania jego historycznego charakteru oraz pamięci o Kołłątaju i Matejce.
W latach 1881–1886 w Krzesławicach zbudowano fort artyleryjski, który miał za zadanie chronić Twierdzę Kraków. Fort 49 „Krzesławice” został wzniesiony na tzw. Łysej Górze i wykorzystywany był do obrony w czasie I bitwy o Kraków w listopadzie 1914 roku. Służył wtedy jako miejsce stacjonowania żołnierzy, a w międzywojniu wykorzystywano go do nasłuchu radiowego niemieckich stacji.
W okresie II wojny światowej fort został przekształcony w miejsce, gdzie hitlerowcy rozstrzeliwali inteligencję krakowską i małopolską. Po wojnie zdołano odnaleźć 440 ciał w 29 grobach. W 1994 roku fort przekazano Młodzieżowemu Domowi Kultury, który podjął się jego renowacji.
W latach 1949–1954 mieszkańcy Krzesławic stracili wiele swoich pól na rzecz budowy Huty im. Lenina oraz Nowej Huty. W 1949 roku wieś została włączona w obręb Nowej Huty, a następnie przyłączona do Krakowa w 1951 roku. W latach 70-tych wprowadzono nowe nazwy ulic, z których część zmieniła się po dekomunizacji w latach 90. XX wieku.
Od 1991 roku Krzesławice stanowią część Dzielnicy XVII Wzgórza Krzesławickie, kontynuując swoją wielowiekową historię oraz dynamiczny rozwój w ramach nowoczesnego życia miejskiego.
Ulice Krzesławic
W Krzesławicach, malowniczej dzielnicy Krakowa, możemy znaleźć szereg istotnych ulic, które przyczyniają się do wyjątkowego charakteru tej okolicy. Zobaczmy, jakie ulice zasługują na szczególną uwagę:
- ul. Melchiora Wańkowicza,
- ul. Wąwozowa,
- ul. Polskiego Czerwonego Krzyża,
- ul. Józefa Krasnowolskiego,
- ul. Stanisława Łempickiego,
- ul. Tadeusza Lehra Spławińskiego,
- ul. Juliusza Kleinera,
- ul. Jana Zarańskiego,
- ul. Zdzisława Przebindowskiego.
Każda z tych ulic ma swoją unikalną historię i znaczenie w kontekście dzielnicy, co sprawia, że Krzesławice są interesującym miejscem do odkrywania.
Przypisy
- MateuszM. Drożdż, Spacerem przez Twierdzę Kraków. Krótki przewodnik po wybranych obiektach., 2022 r. Brak numerów stron w książce.
- FranciszekF. Dziadoń, Wielcy Polacy w historii Krzesławic XIX i XX wieku, 2018 r. Brak numerów stron w książce.
- Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008 r., s. 104.
- Uchwała nr XXV/170/91 Rady Miasta Krakowa z dnia 14 czerwca 1991 r. w sprawie zmian nazw ulic i placów, 14.06.1991 r. Brak numerów stron w książce.
Pozostałe obiekty w kategorii "Dzielnice":
Łobzów (Kraków) | Kopanina (Kraków) | Łuczanowice | Mydlniki | Nowy Świat (Kraków) | Lubocza | Olszanica (Kraków) | Przegorzały | Przylasek Wyciąski | Płaszów | Grzegórzki | Grębałów | Dzielnica XVI Bieńczyce | Dzielnica XIII Podgórze | Dzielnica XI Podgórze Duchackie | Dzielnica III Prądnik Czerwony | Czarna Wieś (Kraków) | Bronowice Małe Wschód | Branice (Kraków) | TonieOceń: Krzesławice (Kraków)