Halina Starska

Kultura i sztuka

Halina Starska, właściwie znana jako Helena Starkiewicz, to postać, która na stałe wpisała się w historię polskiej sztuki. Urodziła się 13 stycznia 1888 roku w sercu Małopolski, w Krakowie. To właśnie tam rozpoczęła swoją artystyczną drogę, która zaowocowała później znaczącymi osiągnięciami w świecie teatru i filmu.

Zmarła 21 sierpnia 1957 roku w Pruszkowie, pozostawiając po sobie trwały ślad w polskim dorobku kulturalnym. Halina Starska jest powszechnie uznawana za pierwszą gwiazdę polskiego kina, co nadaje jej sylwetce szczególne znaczenie w historii rodzimego przemysłu filmowego.

Oprócz tego, że była wybitną aktorką, swoją karierę artystyczną rozszerzała o działalność w roli reżysera, kierownika artystycznego oraz dyrektora teatrów. Jej wpływ na polskie życie teatralne był nieoceniony i wyznaczał nowe standardy w tej dziedzinie sztuki.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Helena Starkiewicz, znana później jako Halina Starska, była córką Józafata Starkiewicza, inspektora podatkowego z Krakowa, który pochodził z Białorusi oraz Wandy de domo Nowickiej, wywodzącej się z Kielecczyzny. W swoim dzieciństwie spędzała czas w Bośni, a także w Galicji, gdzie uczęszczała do szkoły w Kołomyi. Następnie osiedliła się w Krakowie, gdzie mieszkała u swojego wuja, Aleksandra Nowickiego. Ukończyła pensję prowadzoną przez siostry urszulanki, a także w latach 1904–1905 studiowała historię, literaturę oraz pedagogikę na Wyższych Kursach dla Kobiet imienia Adriana Baranieckiego. W okresie rewolucji z 1905 roku aktywnie przewoziła nielegalne publikacje do Warszawy. Jej pasję do aktorstwa rozwijała od 1906 roku pod okiem Aleksandra Zelwerowicza oraz Józefa Kotarbińskiego.

Lata 1907–1915

Halina Starska zadebiutowała na scenie 7 stycznia 1907 roku w Teatrze Małym w Warszawie, przyjmując pseudonim artystyczny. W tym początkującym okresie swojej kariery wystąpiła w roli epizodycznej w komedii Niuta Lewandowskiego oraz Dörmanna, a także zagrała Matyldę w przedstawieniu Lucyfer E. A. Buttiego. Od sezonu 1908/1909 związała się z teatrem „Victoria” w Łodzi, gdzie grała takie postacie jak:

  • Rachel w Weselu Wyspiańskiego (reżyseria Zelwerowicz),
  • Stella w Fantazym Słowackiego (reż. Zelwerowicz),
  • Irina w Trzech siostrach Czechowa (reż. Zelwerowicz),
  • Elsinoe w Irydionie Krasińskiego (reż. Mielewski),
  • Ofelia w Hamlecie Szekspira (reż. Mielewski).

Teatr Victoria prezentował swoje sztuki, w tym Weselo, w różnych miastach, takich jak Petersburg, Zgierz, Kalisz, Łowicz, Częstochowa, Lublin oraz Kielce. W latach 1909–1911 występowała w Teatrze Polskim w Łodzi, gdzie zagrała różne role, m.in. Barbarę w prapremierze Zygmunt August Wyspiańskiego oraz Laurę w Zawiszy Czarnym Słowackiego. Po pożarze Teatru Polskiego, Halina grała w Teatrze Zjednoczonym w Warszawie, a od 1912 roku była zaangażowana w nowo powstałym Teatrze Polskim w Warszawie, gdzie występowała w licznych sztukach, w tym:

  • Dziewka w Liliach Morstina,
  • Tekla w Wąsy i peruka Korzeniowskiego,
  • Kalonike w Gromiwoja Arystofanesa,
  • Lucynda w Lekarzu mimo woli Moliera,
  • Małgorzatka w Szopce warszawskiej Oppmana,
  • Marusia w Dziejach Józefa Perzyńskiego,
  • Lala w Mezaliansie Wroczyńskiego,
  • Chochlik w Balladynie Słowackiego.

W tym samym czasie Halina dołączyła do inicjatywy Mieczysława Limanowskiego oraz innych znanych artystów, mającej na celu utworzenie Teatru Powszechnego, który został otwarty 15 maja 1915 roku z premierą sztuki Cyda Corneille’a, gdzie zagrała Infantkę.

Karierę filmową Starska rozpoczęła w 1913 roku występując w adaptacji Halki, w której odegrała główną rolę. Wzięła również udział w kilku innych filmach:

  • 1913 – Tajemnica pokoju nr 100, rola Belli (Kosmofilm),
  • 1914 – Męty z Warszawy oraz Chciałbym, lecz nie wolno, rolę niezidentyfikowane (Kosmofilm),
  • 1914 – Fatalna godzina, rola Wandy Świetliczowej (Kosmofilm),
  • 1915 – Szpieg (Sfinks).

Film Halka miał swoją premierę 4 listopada 1913 roku w kinie Wielki Iluzjon.

Lata 1915–1920

W trakcie I wojny światowej Halina Starska, jako obywatelka austriacka, została ewakuowana do Petersburga, a później do Moskwy. Tam występowała w filmie Władysława Starewicza, a także w przedstawieniach Teatru Polskiego Szyfmana. Wśród ról, które odegrała w Moskwie, wyróżnić można:

  • Rachel w Weselu (reż. Osterwa),
  • Idalia w Fantazym (reż. Juliusz Osterwa),
  • Rosa Weneda w Lilli Wenedzie (reż. Szyfman),
  • uczestnictwo w wieczorze poezji Adama Mickiewicza (reż. Szyfman).

W 1917 roku Halina aktywnie uczestniczyła w naradach z Osterwą, Szyfmanem, Limanowskim, Drabikiem oraz Micińskim w sprawie projektu reformy teatru polskiego i w przygotowaniach do wystawienia Dziadów Adama Mickiewicza (reż. Limanowski). Tego samego roku rozpoczęła także działalność reżyserską, realizując misterium jasełkowe Limanowskiego pt. Bóg się rodzi.

Lata 1920–1939

Po powrocie do Warszawy Halina Starska przez pierwsze lata (1920–1925) nie była związana z żadnym teatrem na stałe. W tym czasie brała udział w różnych przedsięwzięciach, m.in.:

  • 1921 – czytanie fantazji teatralnej Amor felix Zawistowskiego (teatr Reduta Osterwy),
  • 1921 – udział w wieczorze poetyckim Juliana Tuwima (z Jaraczem, sala Towarzystwa Higienicznego),
  • 1921/1922 – wykłady w Szkole Instruktorów Teatralnych,
  • 1922 – rola Joanny Cannot w Kłopotach geniusza E. A. Bennetta (Teatr „Maska”) oraz przedstawienia dla dzieci Bajki (sala operetki „Wodewil”),
  • 1922/1923 – występy w Teatrze Komedia i Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego,
  • 1923 – występy gościnne w różnych miastach Polski,
  • 1923/1924 – wykłady w łódzkiej Szkole Dramatycznej oraz występy w łódzkim Teatrze Miejskim (m.in. ponownie Rachel w Weselu),
  • 1925 – role w Teatrach „Komedia” i „Szkarłatna Maska” w Warszawie (m.in. Nastazja w Idiocie Dostojewskiego).

W sezonie 1925/1926 występowała w Teatrze im. Bogusławskiego (kierowanym przez Zelwerowicza, Schillera i Horzycę), zyskując uznanie w rolach takich jak:

  • Dziewczyny w Achilleis Wyspiańskiego,
  • Baronowej w Słomkowym kapeluszu Labiche’a,
  • Franki w Pucharze wędrownym Nowakowskiego,
  • Elizy w Napoleonie w szlafroku Bozděcha.

Od sezonu 1925/1926 występowała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, kierowanym przez Nowakowskiego. Grała w tym czasie niezwykłe postacie takie jak:

  • Aldyt w Grobie nieznanego żołnierza Paula Raynala,
  • Maję w Lecie T. Rittnera,
  • Małgorzatę Gautier w Damie kameliowej Dumasa (syna),
  • rolę tytułową w Kochanku Sybilli Thompson Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej,
  • Felę w Głazie granicznym Emila Zegadłowicza,
  • Irenę w W pętach Bourdeta.

W latach 1927–1929 wyreżyserowała spektakle takie jak Śnieg Przybyszewskiego, Simonę J. Devala oraz Cień Dario Niccodemiego. Dbała również o edukację teatralną, organizując słuchowiska dla dzieci w Polskim Radiu w Krakowie. W 1929 roku zrezygnowała z kariery aktorskiej, aby skoncentrować się na prowadzeniu warszawskiego teatru dla dzieci i młodzieży „Jaskółka”. Teatr ten jednak zawiesił działalność w 1933 roku z powodu problemów finansowych, a Halina powróciła do Teatru Miejskiego w Łodzi, gdzie realizowała współczesne spektakle. Po 1936 roku znów skoncentrowała się na działaniach związanych z teatrem dziecięcym i aktywnie wspierała inicjatywy kształcenia w tym zakresie. Niestety, zbliżająca się wojna zniechęciła wiele z jej planów, by stworzyć nowe projekty filmowe, które miały przynosić radość dzieciom oraz młodzieży w Polsce.

Okres II wojny światowej

W czasie II wojny światowej, Halina Starska żyła w okupowanej Warszawie, gdzie musiała stawić czoła wyzwaniom codzienności.

Utrzymywała się, pracując w kiosku oraz w kawiarniach, a także prowadząc działalność handlową. Jej życie w stolicy Polski w tym trudnym okresie było jednak pełne niebezpieczeństw i niepewności.

W 1940 roku Halina została uwięziona w Pawiaku. Ta brutalna rzeczywistość była częścią jej tragicznych doświadczeń związanych z wojną.

Podczas powstania warszawskiego przebywała na Starym Mieście, co świadczy o jej odwadze i determinacji w walce o przetrwanie, zarówno swoje, jak i bliskich.

Lata powojenne

Po zakończeniu II wojny światowej Halina Starska podjęła działania mające na celu przywrócenie życia kulturalnego, reaktywując objazdowy teatr „Jaskółka”. Wkrótce teatr ten został połączony z krakowskim teatrem lalek „Niebieskie Migdały”, a w sezonie 1947/1948 nowo utworzony zespół przyjął nazwę teatr „Miniatura”. Przy tej instytucji artystycznej powstało Studium Dramatyczne Teatru Lalek, w którym Starska prowadziła wykłady w 1948 roku.

W kolejnych latach jej talent i pasja artystyczna znalazły odzwierciedlenie w pracy jako aktorka oraz reżyser. Współpracowała z wieloma teatrami, w tym z Teatrem im. Stefana Jaracza w Olsztynie i Elblągu (w latach 1948/1949) oraz im. Żeromskiego w Kielcach oraz Radomiu (1950–1953). Jej dorobek artystyczny obejmował występy w licznych znaczących produkcjach teatralnych, w tym:

  • Wassie Żeleznowej Gorkiego (rola tytułowa),
  • Moralności pani Dulskiej Zapolskiej (rola tytułowa),
  • Odezwie na murze Świrszczyńskiej (Matka),
  • Kruk krukowi oka nie wykole Ostrowskiego (Naumanowa),
  • Tak będzie Simonow (Ciocia Sasza),
  • Nie igra się z miłością de Musseta (epizod).

W ostatnich latach życia Halina Starska mieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. Zmarła w Pruszkowie, a jej pamięć została utrwalona dzięki pochówkowi (jako Helena Starska-Piasecka) na cmentarzu Bródnowskim (kw. 48F-1-32). Epitafium na jej płycie nagrobnej pozostaje nieczytelne, jednak jej wkład w polską kulturę teatralną jest niezatarte.

Oceń: Halina Starska

★★★★★
Średnia ocena:4.62 Liczba ocen:20