Jan Kanty Krzyżanowski, urodzony 23 lub 24 października 1789 roku w Krakowie, był znaczącą postacią w polskiej nauce. Jego życie zakończyło się 2 grudnia 1854 roku w Warszawie.
W ciągu swojej kariery zajmował się chemią, fizyką oraz edukacją i przyczynił się do rozwoju tych dziedzin w Polsce.
Życiorys
Jan Kanty Krzyżanowski, według heraldyka Adama Bonieckiego, wywodził się z rodziny noszącej herb Świnka. Jego genealogia jest interesująca, ponieważ dziadek, Marcin Krzyżanowski, pełnił w Krakowie funkcję miecznika i złotnika, a jego ojciec, Tomasz Józef Krzyżanowski, był pisarzem i wiceprezydentem Krakowa. W rodzinie Jan Kantego wyróżniał się również jego brat Adam Szymon, który zdobył uznanie jako profesor prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
W latach 1810–1812 Krzyżanowski pełnił rolę profesora zastępczego w Szkole Głównej Krakowskiej, gdzie zdobywał doświadczenie pedagogiczne. Po tym okresie, w roku 1812, rozpoczął pracę jako nauczyciel fizyki i chemii w Szkole Wojewódzkiej w Lublinie. W latach 1814-1816 dzięki rekomendacji Dyrekcji Edukacji Publicznej miał okazję studiować za granicą, zwiedzając Niemcy oraz Anglię, gdzie kształcił się w dziedzinie chemii i fizyki, a także zapoznał się z ogólnym systemem nauczania metodą Bella-Lancastera.
Po powrocie do Polski, Krzyżanowski kontynuował swoją działalność edukacyjną w Lublinie, uzyskując tytuł doradcy dla władz edukacyjnych Królestwa Polskiego oraz Rządowej Komisji Spraw Wewnętrznych. W 1820, za sprawą Stanisława Staszica, został mianowany organizatorem szkół należących do metody lankastrowskiej oraz szkół niedzielnych. Dwa lata później przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako wykładowca chemii w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej i Szkole Zimowej Artylerii. W 1825 zyskał miano członka Rady Politechnicznej, a także przynależał do Rady Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1829 objął stanowisko inspektora generalnego tego uniwersytetu.
W ciągu swojej kariery, Jan Kanty Krzyżanowski pełnił również obowiązki radcy etatowego Rady Wychowania Publicznego w latach 1833–1839. Był aktywnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie oraz Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk od 1822 roku, jak również członkiem Towarzystwa Elementarnego, aktywnym od 1823 roku.
Jego znaczącym osiągnięciem w polskiej edukacji było wprowadzenie metody wzajemnego uczenia się (Lankastra) oraz zorganizowanie szkoły rzemieślniczej, która odbywała się w niedziele w Lublinie. Jan Kanty Krzyżanowski zmarł 2 grudnia 1854 roku w Warszawie, a jego miejsce wiecznego spoczynku znajduje się w wspólnym grobowcu z żoną, Zuzanną Arnoldówną, na Powązkach.
Publikacje naukowe
Jan Kanty Krzyżanowski zasłynął jako encyklopedysta, a jego prace znacząco przyczyniły się do rozwoju polskiej edukacji. W latach 1835-1838 był redaktorem Encyklopedii obrazowej systematycznej, wydanej w Warszawie.
- Krótki rys sposobu uczenia według metody Lankastra (Lublin 1818),
- O potrzebie i sposobie porównywania edukacji podług Jullien (Lublin 1822),
- Wykład fizyki dla użytku szkół wojewódzkich zastosowane (Warszawa 1825),
- Początki chemii do użytku szkół wojewódzkich zastosowane (Warszawa 1827),
- Historyczny obraz instytutów naukowych pośrednich we Francji (Biblioteka Warszawska, 1842, t. 4),
- Kronika szkół Królestwa Polskiego po roku 1831 (praca w rękopisie, Biblioteka Ossolińskich, rkp. 2750).
Jego publikacje obejmują różnorodne tematy, od metod nauczania po historię instytucji edukacyjnych, co pokazuje jego szeroką wiedzę i zaangażowanie w rozwijanie edukacji w Polsce.
Przypisy
- Janina Bieniarzówna: Krzyżanowski Adam Szymon (1785-1847). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 15. s. 587-588.
- Kazimierz Olszański: Krzyżanowski Józef Tomasz (1755-1818). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 15. s. 661.
- Stanisław Kobielski: Krzyżanowski Marcin (ok. 1720-1802). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 15. s. 612.
- Adam Boniecki, Krzyżanowscy h. Świnka... s. 52.
- Jan Dobrzański, Krzyżanowski... s. 605.
- Jan Dobrzański, Krzyżanowski... s. 604.
- Glücksberg 1836... s. 1214–1216.
- Samuel Orgelbrand, Krzyżanowski... s. 29.
- Jan Dobrzański, Krzyżanowski... s. 604-605.
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Tadeusz Wojciechowski (historyk) | Adam Jelonek | Ewa Bąkowska | Barbara Olszewska-Dyoniziak | Jacek Libicki | Janusz Marcinkiewicz | Franciszek Bielak | Beata Kowalska (socjolog) | Wanda Madler | Adam Haupt | Juliusz Pryjma | Roman Ingarden | Antonina Latinik-Rieger | Jan Kanty Jagła | Józef Majer | Aniela Dziewulska-Łosiowa | Stefania Tatarówna | Tadeusz Charzewski | Anna Brożek (filozof) | Danuta BobaOceń: Jan Kanty Krzyżanowski